Любовь ШАШКОВА,
Қазақстан Жазушылар одағындағы орыс әдебиеті Кеңесінің мүшесі, ақын, публицист

---

«Жібек жолы» баспасынан шық­қан Мұрат Әуезовтің «Времен связующая нить» атты кітабы – әдебиеттегі үлкен жаңалық. 756 бет­тік тоқ томда автордың про­за­лық сыпаты басым күнделігі, мақалалары мен баяндамалары, сөйлеген сөздері топтастырылған. Мұрат Мұхтарұлының бұл ең­бе­гін – «Книга Пути» демеске әд­­дің жоқ. Қаламгер жолы – табу, ашы­лу, ойды іздеу, орта мен адам­ды зерттеу барысындағы то­сын жайларға толы. Сондықтан да ойлы оқырман үшін – Жол Кі­табы олжа. Қаламгер әрі мәде­ниет­танушы Мұрат Әуезов шешен, ділмәр адам екені белгілі. Оны­мен сұхбат құрған кез келген кісі білімдарлығына, парасат-пайымына таңырқап, таң-тама­ша қалатынына шүбә жоқ. Сол себепті, Виктор Бадиков айтқан­дай, «Әуезовтің күрделі ойларға то­лы күнделігі – сапалы да санаға сал­мақ салар интеллектуалды про­заға пара-пар» екені хақ. Жә­не де кітапқа алғысөз жазған ақын әрі аудармашы Бақытжан Қанапиянов былай дейді: «Иә, оның қаламы жүйрік және жа­зуы­нан арғы – халық ауыз әде­бие­ті поэтикасын аңғару қиын емес…».
Поэзия жанрындағы был­тыр­ғы жылғы айтулы уақиға – Ел Тәуелсіздігінің 25 жылдығына ар­налған Қазақстан Жазушылар ода­ғы мен Исламбек Салжанов басшылық ететін «Алтын қыран» Халықаралық қоры бірлесе шы­ғарған «Мәңгілік елім менің» антологиясы («Ан-Арыс» баспасы). Оның ішіне енген елу автор­дың тең жартысынан көбі Одақ мүшесі. Аударма арқасында бір-бі­рімізді жақын танып-біліп, орыс­тілді он алты қаламгерді оқу арқылы-ақ Қазақ еліндегі орыс әде­биетінің деңгей-дәрежесі мен тәржіма сапасын байқауға мүм­кіндік алдық.
2017 жылы орыс тіліне ауда­рыл­ған, «Энциклопедия» бас­па­сы­нан жарық көрген ҚР Мемле­кет­тік сыйлығының лауреаты Қажығали Мұхамбетқалиұлы­ның «Тар кезең» тарихи романын ерек­ше атап өтуге тиіспін. «Тар ке­зең» романының басты идеясы – Ресейдің отарлау саясатындағы озбырлығына деген халық қарсы­лы­ғы. Романның орталық кейіп­кері – Сырым Датұлы. Оның та­ри­хи кезеңдегі орыс отаршыл­ды­ғына қарсылық іс-әрекеттері әсер­лі суреттелген. Романның көр­кемдік сипатын танытатын ерек­шелігі – Сырымның қол­бас­шы­лық-батырлық қасиеттерін да­ралайтын болмысында. Жазу­шының осы туындысы – қазіргі қа­зақ прозасының көркемдік қа­зынасын байытқан құнды дүние. Бұған қоса, қазақтың әдет-ғұр­пын, салт-дәстүрін, көшпенді ха­­лықтың тыныс-тіршілігін же­тік білетін Георгий Пряхин де ро­манды тамаша аударған.
Бүгінгі әдебиетте ерекше ес­ке­ретін нәрсе – оқырман мен шы­ғармагердің деректі прозаға (ме­муар, ғұмырнамалық кітап, шежіре) аңсары ауғаны таң қалдырады. Айталық, жазушы әрі ғалым-ұстаз Асылан Жақсы­лы­қовтың «Сын степей и гор Адий» кітабы қызығушылы­ғым­ды оятты. Автор қаламгер, ғалым, қо­ғам қайраткері және Беларусь жеріндегі Партизандар қозғалы­сы­ның мүшесі Әди Шәріпов өмі­ріндегі қызықты жайттар мен де­ректерді сипаттай отыра оқыр­манды баурап алады.
Риддерлік Сергей Комовтың Өскеменде жарық көрген «Родня и земляки» («Отбасым мен отан­дас») кітабы – Отаны мен отбасына деген махаббаты, ата-тегін тануға деген құштарлығы туралы. Оның XX ғасырдағы қиын-қыстау кезеңді басынан өткерген өз атасының өміртарихы мен Қа­зақ еліндегі тарихи жағдайлар­ды білуге деген талпысыны қуан­та­ды. Автор балалық шағын еске алғанда Қара Ертіске қатысты түрлі аңыз-әфсаналар мен отбасына Тарих салған таңба жөнін­дегі әңгімелері басқа-басқа, бірақ өзіме қатты әсер етті.
Қостанайлық ақын, драматург, жазушы, көсемсөзші Ақыл­бек Шаяхмет шығармашылығы да сан қырлы. Бұны «Фолианттан» шыққан «Голос степи» кіта­бы­нан байқаймыз. Тағы, «Прос­тор» жорналының тұрақты ав­торы Николай Зайцевтің «Кур­сив» баспасынан басылып шыққан «Тайны утреннего снега» кітабы да оқырман ой-сана­сына әсер етіп, қоғам мен әдеп турасындағы көзқарасының қа­лып­тасуына ерекше ықпал ететін дүние дер ем. Сөздің реті келгенде айта өтейін, Асылан Жақсы­лықов­тың «Сын степей и гор Адий» атты деректі повесі, Сергей Комовтың «Родня и земляки» мен Қажығали Мұхамбетқали­ұлының «Тар кезеңі» өткен жыл­ғы «Просторда» жарық көрген-тұ­ғын. Біздің жорнал Қазақ елін­­дегі ең мықты делінген қа­лам­­гер­­лер шығармасын басуға әуес. Ұмытып барады екем, тігін­діні ақ­тара қалсаңыз өткен жыл­ғы нөмірлерден Роллан Сейсем­баев­тың «Ночные голоса» ро­ма­­нын, мәдениеттанушы, саясаттанушы һәм әдебиетші Рүстем Жанғожа­ның жазушының жетпіс жасы қар­саңында жазылған мерей­той­лық мақаласын, Геннадий Доро­нин­ның «Долгое прощание со звез­дами» романын, Раушан Бай­ғожаеваның «Аз-Тауке хан» тарихи повесі мен Надежда Чер­нованың «Кудыкины горы» атты повесін көретініңізге куәлік бе­рем.
Былтырғы жылғы «Простор» ан­тологиясынан керекулік Ольга Гри­горьева, қарағандылық Иосиф Брейдо, риддерлік Михаил Немцев, оралдық Тамара Шабаренина, алматылық Валерий Ми­хайлов пен Надежда Чернова аудар­масындағы Күләш Ахметова, Ғалым Жайлыбай («Тама­көш­кен»), дұңған Залиха Құр­ба­нова мен Татьяна Ва­сильчен­­коның күрд ­тілінен Гасан Қажысүлеймен (Хад­жисулейман) өлеңдерін оқи ала­сыздар.
Өкінішке қарай, өткен жылы орыс әдебиеті Кеңесі ұсынған кі­тап­тар ҚР Мәдениет және спорт министрлігі беретін тендерден өтпей қалып, «Мемтапсырыспен» шығуға тиісті делінген баспа өнімдері жарық көрмеді. Валерий Михайловтың жетпіс жасы, Татьяна Васильченконың жетпіс, Константин Гайворон­-
с­кий­дың жетпіс бес жас қарса­ңын­дағы жинақтарын да министрлік елеп-ескермеді.
«Простор» жорналынан бө­лек, былтырғы жылы Қазақ­стан­ның Ресейдегі Төтенше және өкілетті елшісі Марат Тәжин бас­т­амасымен шығарылған «Қа­зақ­стан-Ресей» альманахы оқыр­манға жол тартқан-ды. 2016 жылы жарық көрген жинақтың екінші бөлігі қырқыншы жылғыларға арналған-ды. Олар жөнінде филология ғылымының докторы Вера Савельева былай дейді: «Дәл осы бір буын өткен мен бү­гін­гі ғасыр арасын жалғап жатқан алтын көпір іспеттес. Олар Тәуел­сіз Қазақ елі әдебиетінің бағыт-бағ­дарын айқындап, әдеби-мә­дени үрдісіне ықпал ете алды. Сон­дықтан бүгінгі ғана емес, өт­кен­ді де айту – парыз!..». Илья Оде­гов, Заир Асим, Михаил Земсков, Аделия Амраева, Юрий Се­ребрянский секілді прозашылар мен Айгерім Тәжі, Рена Жұ­манова, Қанат Омар, Наталия Кар­пова, Илья Аргентум сықыл­ды ақындардың альманахқа енуі – жақсылықтың нышаны. Жыл сайын шығатын «Литературная Ал­ма-Ата» альманахына 2016 жы­лы «Ашық әдеби мектептің» тала­нттары енген екен. Қазіргі жас­тардың жазуы ұнасын я ұна­масын, қалай болғанда да олар өздігінше жазып, оңаша ойлау арқылы Тәуелсіз Қазақ елі әде­биетіне араласып, шетелде, әсіре­се Ресейде еліміздің атын шы­ғару­да. Сондықтан биылғы жыл­ғы «Простор» дарынды жас­тар­ды басып шығаруды алдына мақ­сат етіп қойды.
Қорыта келе айтарым мынау – таяуда М.О.Әуезов атындағы Әде­биет және өнер институты шы­ғарған «XXI ғасырдағы Әлем әде­биетіндегі үрдіс» атты жаңа жи­нақ қолымызға тиді. Онда әде­би байланыстар, ағым, жанр, көп­теген елдің жазушылары мен фор­малар жөніндегі танымдық ма­қалалар жинақталған. Инсти­тут­тың Сараптау және сыртқы бай­ланыс бөлімінің қызмет­кер­лері – Светлана Ананьева (бөлім мең­герушісі), Айнұр Машақова, Әлімхан Хамраев, Айнұр Қалиас­қа­рова және де шетел әдебиет­тану­шылары – Алесь Карлюкевич, Ирма Ратиани, Бахтияр Кой­чуев, Вилюс Иванаускас, Да­ния Загидуллина, Гульчира Га­ри­повалар Беларусь, Гүржістан, Қыр­ғызстан, Литва, Татарстан, Өз­бекстан, Шотландия, Иран, Фи­нляндия, Қытайдағы СУАР (ұй­ғыр әдебиеті) турасында құн­ды дерек-мәліметтер берген. Осы­ған орай, әдебиет қай кезде өседі? Байланыс орнағанда! Әде­би байланыс үзілмеген жерде даму бар, өсу бар, түлеу бар да түр­лену бар. Қазақ еліндегі орыс әдебиеті де Жаһан әдебиетінің бір бұтағы дегім келеді. Сол се­бепті, Құдайдан арадағы «алтын көпір» құламасын деп тілейік!..

Аударған Әлібек БАЙБОЛ.