Белгілі журналист әрі кәсіби баспагер, ЖШС «Қарасай» баспасының директоры Болат Асанбаевпен мен сонау жастық шағымыздағы албырт кезімізден, университет қабырғасынан таныспын. Мен – Ақтөбеден, ол Алматыдан келіп, 1967 жылы С.М.Киров атындағы Қазақ Мемлекеттік университетінің (қазіргі әл-Фараби атындағы Ұлттық университеті) журналистика факультетіне түсу үшін құжаттар тапсырдық. Ол кезде екі жыл жұмыс істеген еңбек өтілің болмаса әрі жазып-сызғандарыңсыз бұл мамандық бойынша университетке түсу мүмкін емес еді. Талап солай. Абырой болғанда екеуміз де бұл сынақтан өтіп, емтихандарды да ойдағыдай тапсырып, үлкен арманға барар жолдағы алғашқы қадамымызды жасадық. Университетті бітіргеннен кейін де біздің жолымыз бір жерде түйісіп, екеуміз де қазақ баспасөзінің қара шаңырағы атанған «Социалистік Қазақстан» газетінің редакциясына жұмысқа орналастық.

---

Әрі қарайғы жылдар біздің осы беделді газет редакциясында орны­ғып, қалыптасу, қаламымызды қа­тай­тып, ұштай түсу, алдыңғы толқын ағалардан үйрену, үлгі алу, стиль орнықтыру кезеңіне ұласты. Мұнда бізге қол ұшын созып, көмек көр­сеткен ағалардан әр жылдары газетке басшылық еткен редакторларымыз Ұзақ Бағаевты, Сапар Бай­­жанов­ты, Балғабек Қыдырбек­ұлын бөле-жара атағымыз келеді. Өзінің сыпайы мінезімен, бекзат болмысымен, білім-білігімен және зор тәжірибесімен ерекшеленетін Ұзақ аға мені де, Болатты да бір мезгілде қызметке қабылдап, қам­қор­­лығына алды. Ол жазғандары­мызды тексере отырып «мына тұста еркін кетіп қалыпсыңдар, жел сөз көп, қысқа айтып, нақты ойды біл­діріңдер» деген кеңесін жиі айтушы еді. Балғабек аға болса: «Жақсы журналист болып қалып­та­сам десеңдер, тіл үйреніңдер, эпи­калық шығармаларды көп оқыңдар, оның сендерге пайдасы зор», – деп ақыл қосты. Сонымен бірге, бізді бөлім жұмысында сынап көріп, тер төк­кізіп, шыңдаған, тәрбиелеген ұстаз қаламгерлер Пернебек Бейсенов, Уақап Қыдырханұлы, Мамадияр Жақыпов,  т.б. есімдерін әлі ұмытқан жоқпыз.
Осындай ағалар жол көрсеткен, ақыл-кеңесін берген «С.Қ.» мектебі бізге не берді дегенге келсек, ең алдымен көңілге тоқып, қабылдағаны­мыз – партиялық этикет, темірдей тәртіп, қалам ұшынан шыққан әрбір сөзге де осы жауапкершілік тұрғысы­нан қарау. Дегенмен де ол жақсы шы­ғармашылық ахуал орныққан ор­та болды. Ондағы күнделікті әр нө­мірді жоспарлау, аптасына бір рет өткізілетін лездеме әркез қызу пікір-таласқа толы болатын. Онда біреу­лер­дің жазғаны мақталып, екінші біреудікі сын тезіне алынып жататын. Бірақ ол сені төмендету, тұ­қырту үшін емес, қалыс басқан қа­да­мыңды түзету, көмектесу үшін айтылатын риясыз сын еді. Біз одан сабақ алып, кемшілігімізді түзеп, жақсы арнаға бет бұруды үйрендік.
Сондай ортада тәрбиеленген курстас әрі қаламгер дос алғашқы жазғандарында-ақ жұрт назарын аударарлық мәселелерге көңіл бөле бастады. Бұған оның сол кездегі Жезқазған облысының  артта қалған шаруашылықтарының жай-күйін талдаған «Шығыннан шығар жол қайсы?» деген және Талдықорған облысында мал бордақылау кешен­дерінің (комплекстері) тиімді жұмыс істемей отырғанын көрсеткен «Қой ма, қоян ба?» атты сын мақалалары («Социалистік Қазақстан», 1974  жылғы 7 қыркүйек; 1978 ж., 30 қыр­күйек) жатады. Соңғы мақалада уақыт талабына сай облыста мал бордақылау кешендері көбейгенмен, олардағы етке өткізілген қойдың сал­мағы 25-30 килограмнан аспай­тын­дығы ай­тылған. Демек, борда­қы­дағы қойдың салмағы қояндыкі­мен бара-бар болса, онда мұндай бор­дақылау орындарының қажеті бар ма деген мәселе көтерілген. Облыс басшы­лығы газет дабылына назар аударып, тиісті шаралар белгі­леген. Жезқазған облысы да артта қалған шаруашы­лықтардың санын азайтуға бағыт ұстаған. Жазған­дарыңнан іс-нәти­жесі көрініп жатса, одан абыройлы не болмақ?!
Көп ұзамай біздің  де тәжірибеміз толысып, қызметіміз өсті. Мен «Соц­и­алистік Қазақстан» газеті редакциясының хабар бөліміне же­текшілік етсем, ол жаңадан құрылған табиғат қорғау және қосалқы ша­руашылық бөлімінің тізгінін ұстады. Әрине, оған жұмысты тақыр жерден бастауға тура келді, себебі газет ре­дак­циясының құрылымында бұрын мұндай бөлім болмаған еді. Ол таби­ғат­ты қорғаудың ғылыми негізін түсіну үшін осы жұмысты жүргізетін ғылыми мекемелермен, министр­лік­термен тығыз байланыс орнатты, ғалымдармен қоян-қолтық жұмыс істеді, жер-жерде бұл істің қалай жү­зеге асып жатқанына ден қойды. Нәтижесінде партиялық орган болып табылатын «Социалистік Қа­зақ­стан» табиғатты қорғауға шынымен бет бұрды, оның арнайы шығып тұрған «Адам  және табиғат» бетіндегі қызықты материалдарды, табиғатты аялап, сақтауға  үндеген мақалаларды жұрт іздеп жүріп оқитын болды. Осы ретте оның өз қаламынан туған, си­рек кездесетін жануарлардың бірі – құланды әр өңірде жерсіндіріп, өсіру мәселесін қозғаған «Қапшағай құланы», Есік көлін қалпына кел­тіру­ге арналған «Есік көлі қайта толқиды», Алматы қаласын селден қорғаудың жайын сөз ететін «Қала­ның қалқаны» дейтін ғылыми-та­ным­­дық әрі проблемалық мақала­ла­­ры да газет оқушыларының есін­де.
Табиғат қорғау бөлімінің жұ­мы­сын бір арнаға салып, жолға қоя біл­ген Болатқа енді жаңа міндет жүктелді. Ол газет редакциясының құрылымында салмақты орны бар ғылым және оқу орындары бөліміне басшылық етуге келді. Бұл бөлімнен өтетін материалдардың оқылатын дә­режеге жетуі, басылымның ғы­лыми жаңалықтың жаршысына айналуы Болат Асанбаев біраз тер төк­кен жұмыстар болды. Нәти­же­сінде газеттің «Ғылымның ғажайып сырлары» деген айдарының аясында академик О.Жәутіковтің сол кезде өріс алып, дами бастаған есептегіш техникалар жөніндегі «Ақылды ма­шиналар» дейтін, физика-мате­ма­тика ғылымының докторы, про­фессор Ш.Сәрсембиевтің жерді аялап, қорғауға арналған «Адамзат мінген алып кеме» атты қызықты да ғылыми мәні бар мақалалары жарық көрді. «Социалистік Қазақстанның» кезекті лездемесінде соңғы айлар­дағы нөмірлерге шолу жасаған қона­ғымыз, Алматы Жоғары партия мекте­бінің оқытушысы ретінде талай журналистке дәріс берген Зейнолла Әйтімов ағамыз ағынан жарылып: «Бұл материалдар өз аяғымен келді ме, егер солай болса, онда газетке  жаза   алатын  авторларыңыздың  қатары тағы да екі адамға көбейді деп біліңіз», – деген еді.
Ұжым атына айтылған мұндай жылы лебізді есту жақсы-ақ. Бірақ мұнда нақты адамның, бөлім мең­герушісінің үлесі бар-тұғын. Мен өзім оның  авторға қызықты тақы­рып ұсынып, оның жазып келгеніне де разы болып, ал ұғынықты тілмен жеткізе алмаған тұсын үстінен қарап, өңдеп, кейде қайта  жазып отырға­нын сан рет көрдім. «Мұның не, өз мақа­лаң болса бір сәрі, босқа кеткен ең­бек қой бұл», – десем, ол: «сықиған ресми материалдардың арасында оқылатын да бір нәрсе жүрсе деймін ғой», – деп сыр ашатын. Маған ол өзінің барлық шығармашылық әлеуетін газет жұмысына арнағандай көрінеді. Журналист мамандығын алған соң, соған лайық болу, журна­листикаға қызмет ету оның еншісіне қалғандай. Әйтпегенде ол бүгінде жазушы болып отырған да болар ма еді деген ой келеді. Оның «С.Қ.» бет­терінде жарияланған көркемдік дәрежесі әңгімеден кем емес очер­к­тері осыған дәлел. Әйтсе де осы жылдардың жемісі ретінде ол «Тұ­щық­ұдық көкжиектері» («Қайнар» баспасы, 1978 ж.) және «Адам сұлу еңбегімен» («Қазақстан» баспасы, 1981 ж.) дейтін екі очерктер жинағын, сондай-ақ, «Қорғалжын қорығы» атты («Қайнар» баспасы, 1985 ж.) аударма кітабын баспадан шығарды.
«Социалистік Қазақстан» газе­тінің редакциясында он алты жыл жұмыс істеп, онда бірқатар бөлім­дерді басқарып көрген, едәуір тәжі­рибе жинаған, ысылған журналист дос келесі кезекте республикалық «Ғылым» баспасына ауысады, енді баспагерлік қызметі басталады. Бұл – баспаларға мемлекеттік тапсы­рыс­тың үлесі азайған, нарық қыс­пақ­қа алған кез болатын. Баспаға автор тарту, қолжазбалар әкелумен бірге, сол кітаптарды шығаратын қаржының көзін табу, демеуші іздеу де басты жұмысқа айналған еді. Тіпті баспагерлердің қағаз, бояу іздеп, сенделгені де жасырын емес. «Ғылым» баспасында осы тұйықтан  алып шығудың  жолдары іздестірілді. Ол – нарық нұсқаған жол еді. Са­ғын­герей Бәйменов, Болат Асанбаев бастаған баспа ұжымы осы жолдардан өте отырып, академияның ғы­лыми құрылымдарымен байланыс­ты жақсартып, олармен шы­­ға­р­­­машылық бірлікте жұмыс істеді. Нәтижесінде академиялық институттардың ең таңдаулы еңбектері «Ғылым» баспасынан шығып жатты. Олардың көбі де­меу­шілердің қамқорлығы арқылы жарық көрсе, біразы авторлардың өз қаржысына шығарылды. Кейін бұл қиындықтар артта қалып, мәдени мұрамызға кіретін қазыналар біртіндеп мемлекеттік тапсырысқа да ілікті. Бұлардың қатарында «Дала уәлаяты газетінің» бес томдығы, «Әуезов  шығармаларының шежі­ре­сі»  атты бірегей еңбек, Қ­.­И.­Сәт­баев­тың сегіз томдық ака­де­миялық жи­на­ғы, Ж.Ай­мауыт­ов­тың бес томдық шы­ғар­малары, Ж.Жабаевтың, М.Ду­латовтың, М.Ж.Көпеевтің екі томдықтары, т.б. бар.
М.О. Әуезовтің елу томдық ака­де­миялық толық жинағының алғашқы он бір томы «Ғылым» бас­пасынан жарық көргені белгілі. Мұндай мәдени мұраны басып шығаруға иелік етуге ұмтылғандар көп болды. Әлемдік деңгейдегі жазушының шығармалары неге «Жазушыдан» шықпасқа десті біреулер. Маңызды мемлекеттік тап­сырыс  болғандықтан  мол  қаржы­ның құйыларын білген жекеменшік баспалар да өтініш білдіріп жатты. Бірақ ешкім оның академиялық ғылыми басылым екеніне мән бер­меді. Ал академиялық ғылыми басылым осындай еңбектер шығару­мен айналысатын, мәтінге берілетін ғылыми түсініктермен жұмыс істей алатын, соған маманданған баспаға берілмей,  басқаға кетсе, бұл елу том­дықтың  авторы үшін де, ғылым үшін қиянат болар еді. «Ғылым» баспасы­ның бас редакторы ретінде Болат Асанбаев академия мен институт басшылығын (М.О. Әуезов атындағы әдебиет және өнер институтын) осыған  иландырып, ризашылық­тарын алды. Ол елу томдықтың әр томы жарық көрген сайын оқырман­нан сүйінші сұрап, газеттер арқылы хабарлап отырды.
Алайда, осындай еңбекпен келген абыройдан бір-ақ күнде айы­ры­лу­ға тура келді. Құрылғанына алпыс жыл толу қарсаңында кейбір ше­неуніктердің білместігі мен қателі­гінен «Ғылым» баспасы жабылып қалып, елу томдықты шығару (12 томнан бастап) ендігі жерде шын мәнінде де жекеменшік баспаның құзырына өтті. Ал Болат болса, өзінің баспагерлік тәжірибесін пайдалана отырып, ЖШС «Қарасай» баспасын құрды. «Қарасай» баспасы оқулықтар мен оқу құралдарын, монографиялар, ғылыми-көпшілік әдебиеттер шығаруға бейімделген. Қазіргі кезде бұл баспадан шыққан оқулықтар сұранысқа ие, олардың әрқайсысының таралымы 2000-3000 данадан болып отыр.
Болат Асанбаевтың газеттегі ке­з­еңін журналистік жолы десем, бас­па жұмысын қолға алып, ұйым­дастыруынан, кітап шығаруға бар ерік-жігерін, күш-қуатын жұм­сауы­нан баспагерлігін көреміз. Оны кәсіби баспагер әрі шебер ұйым­дастырушы деуге болады. «Ғылым» баспасындағы жағдайды тұрақ­тан­дырып, оны нарық жолымен жүруге бастауы, ЖШС «Қарасай» баспасын құрып, қалыптастырып, оны оқу­лықтар мен оқу құралдарын шы­ғаратын ірі баспалармен бәсекелес болуға жеткізуі осы ойымызды дәлелдей түседі.
Біздің тағдырымыз да ұқсас болды  десем, ол рас сөз. Университеттегі оқу, одан соң біраз жыл бір шаңы­рақта бірге қызмет істеу, бірге жүру, бір-бірімізге жақын болу, сыйлас әрі сырлас жанға айналу – уақыттың бізге еншілеген сыйы еді. Тағдырдың жазуымен кейін жолымыз екі жаққа бөлінді. Мен белгілі бір себептермен «Социалистік Қазақстаннан» кетіп қалдым.  Сондай-ақ, онда табандат­қан он алты жыл жұмыс істеген Болат Асанбаев та баспа саласына ауыс­қанын айттым. Содан біразға дейін хабарласа алмай қалдық.  Арада жыл­дар өтті. Мен үйдегі серігім – жа­рымнан айырылып, өмірдің сына­ғына іліктім. Болат дос келіп көңіл айтты, қолдау көрсетті. Менің басыма келген ауырлық өзгеге кез болмаса екен деп тіледім. Бірақ өмірде бәрі ойлағандай болмайды ғой. Осыдан екі жыл бұрын аяулы жары – Рыс­қалым дүниеден озғанда Болат та үлкен қайғыға батты. Қай­ғысының ауырлығын, жан жара­сының терең­дігін, қымбат­тысын қимайтындығын білдіріп ол оның қырқын өткізгенде «Жанашырым, жансерігім еді» деп, ал өткен жылы жылын бергенде «Бір өкініш, бір үміт…» деген еске алу мақалаларын жариялады («Қазақ әдебиеті», 2015 жыл, 4 желтоқсан; 2016 жылғы 7 қыркүйек). Егіліп, жылап отырып жазды, нағыз жүректен шыққан сөз дерсің.
Мен оны сабырға шақыра отырып оған жарының рухын мәңгі есте сақтауы үшін тағы да айтарың болса жазып қалдыра бер, одан қалған отбасыңа, ұрпағыңа қорған болып аман жүре бер дегім келеді, өзін жетпісінші белесімен құттық­тай­мын, қаламгерлік жолда жеміс пен мерей тілеймін. Осы ретте Қасым ақынның әйгілі жыр жолдары еріксіз ойға оралады. «Жеті келеді жүгіріп, Жетпіс келеді сүрініп», – деген еді ол бір кезде. Бірақ қазір уақыт басқа, заман өзгерді. Озық заманның қа­зіргі сипатына сай сен адымыңды нық басып алға оза бер. «Сен «сүрін­шек» жетпісте емессің, желіп жүрер жетпістесің» деп білемін.

Талап ҚАЛМЫРЗАҰЛЫ,
журналист.