Тәуелсіздік тізгіні қолға тиді. Халқымыз ғасырлар бойы аңсаған ақжолтай күнге жетті.

Тәуелсіздік алуымызбен бірге аза­­маттарымызды қуантып, ру­хы­­мызды көтерген Мемлекеттік Заң – қазақ тілінің Мемлекеттік мәр­тебе алуы. Тәуелсіздік арқа­сын­да еліміз бұрын-соңды бол­ма­ған сапалы өзгерістермен ХХІ ға­сырда өмір сүріп, ел өмірі­нің бар­лық салаларында қарыш­тап, сапалы түрде дамып келеді.
Жалпы, еліміз үшін қазіргі уа­қытта «үш тілділік» саясаты жү­зеге асырылып отыр. «Білім үй­рену кілті – тіл үйрену».
Тіл – қарым-қатынас құралы ғана емес, ол ата-бабаларымыз сөй­ле­ген «Мәдени мұрамыз». Тіл, ел­дің және ұлттың жаны, баға жет­пес байлығы емес пе?
Қазақ тілі – еліміз үшін аса маңызды құндылық болып қала бе­реді. Тілді біз қадірлеп, қас­тер­леп, мәпелеп, ұрпақтан-ұрпаққа жет­кізіп, құрғақ қана мақтамай, іс жүзінде сүйетінімізді дәлел­деуі­міз де қажет, ол үшін ең бірін­шіден, ана тілімізде сөйлеп, ана тіліміздің қадір-қасиетін молынан арттыруға міндеттіміз.
Тіл білгірі Ахмет Байтұр­сын­ұлы кезінде: «Тілі жоғалған жұрт­тың өзі де жоғалады» деп, ұлт үшін тіл ауа сияқты қажет екенін жайдан-жай айтты дейсіз бе… Сон­дықтан еліміз азаматтарын Мем­лекеттік тілді қадірлеуге тәр­­­биелеу кезек күтпейтін маңыз­ды іс.
Жалпы, тіл саясаты мемлекет на­зарынан тыс қалған емес. Тәуел­сіздік алған тұстан бастап тілге деген жанашырлық жоғары дең­гейде жүргізіліп келеді. Біз со­нымен қатар, орыс тіліне деген дұрыс көзқарасты да қолдай білуі­міз қажет. «Орысша оқу керек, хикмет те, мал да, ғылым да – бәрі де орыста тұр. Зарарынан қашық болуға, пайдасына ортақ болуға тілін, оқуын, ғылымын білмек керек», – Абай атамыздың бұл сөзі әлі де маңызын жойған жоқ. Қазақстан патшалы Ресей­дің отары болған кезде тілмаштар, тіл білетін азаматтар отаршыл сая­саттың көмекшілеріне айналып, кеңестік кезеңде де орыс ті­ліне барлық одақтас республикаларда басымдық беріліп, орыс тіліне деген құрмет қолдан жасалып, тым асыра мақталып та жа­татын.
Орыс тілі – ресми тіл болған­дық­тан және біздегі сан ұлт өкіл­дері ширек ғасырда бәрі бір кі­сідей Мемлекеттік тілді әлі де ер­кін меңгеру жолында кешеуіл­деп жатқаны да шындық. Сон­дық­тан орыс тілінің маңызы ке­мі­ген жоқ. Бұған алып көршіміз Ресеймен біздің тарихымыз да, тағдырымыз да біте қайнасып кеткендігінің де әсері жоқ дей ал­­майсыз. Тұрақтылық болса ға­на еліміз өз алдына қойған бар­лық мақсат-мүдделеріне жететін бо­лады.
Осыдан он жыл бұрын
Елбасы «Үш тұғырлы тіл» туралы айта ке­­ліп, әсіресе «ағылшын тілі қа­зір­­гі заманда әлемге шығуға мүм­­­кіндік беретін және Ха­лық­ара­лық бизнестің тілі» деген бо­ла­тын.
Жаһандану заманы тілге деген сұранысты арттыра түсті. Ха­­лықаралық ақпараттық кеңіс­тігі адамдарды тіліне, түріне, ді­ні­не, нәсіліне қарамастан бір за­мат­та байланыстыра алады, тек тіл білу ғана қажет екендігі айт­паса да түсінікті. Жаһандану үр­­дісі мектептегі қатып қалған қа­ғидаттарды барған сайын бұ­зып, жарып, еліміз үшін ең қа­жет­ті жан-жақтылық, тілдік ая­сы­ның кеңдігі екендігін дәлелдей түсті. Еліміздегі мектеп оқу­шы­ла­ры осы жылдар ішінде сапалық жа­ғынан барынша салиқалы ойлар айта білетін, праг­ма­ти­ка­лық ойлау жүйелері қалыптасқан аза­маттарға айналып отыр. Де­ген­мен, тым әсіре еліктегіштік те аздап қынжылыс тудырады, сол себепті ұстаздар мен ата-аналар жас­­тарды ең алдымен өз тілін құр­меттеуге тәрбиелеуді бір сәт те естен шығармауы тиіс.
2013 жылдан бастап Білім жә­не ғылым министрлігінің бекітуі бойынша ағылшын тілі 1-сынып бағдарламасына енгізіліп, мін­детті пән ретінде оқытыла бастады. 2-сыныптан бастап тілдің са­ғаттары біртіндеп көбейтіліп, тіл­ді терең үйренуге жағдай жа­са­­лады. Осының өзі әлі күнге дейін Парламент депутаттары ара­­­сында дау туғызып отыр. Кез кел­­­ген реформаны ойлана, байып­­­тап қолға алуға тиіспіз. Әсі­­ре­се, тілге қатысты қателік­тер­ге ұрынуға болмайды. Қадыр Мырза-Әлі айтқандай: «Өзге тіл­дің бәрін біл, Өз тіліңді құрметте!» – деген жолдар біз үшін тілге де­ген ұстаным қандай болу керек еке­нін көрсетіп-ақ тұр деп ойлай­мын.
Жаһандану – тек өз тілін, ді­лін, салт-дәстүрін қадірлеп, қас­терлейтін мемлекет үшін қауіпті емес. Құрметіміз артқанда ғана ана тілі – ұрпақтың бойына ана сү­тімен дарып, өзінің бар бай­лы­ғы­мен, өз перзенттеріне мәңгі қыз­мет етеді.
Тәуелсіздігіміз арқасында аса мән­ді өзгерістердің ішіндегі елі­мізде ономастикаға көңіл бөлінуі – әділдіктің орнағаны деп қабыл­дау ләзім. Ел мен жер тарихына қа­тысты атауларды еліміздің кез келген облыстарынан кездес­тіре­міз. «Қазақ хандығының 550 жыл­­дығына» орай еліміз архео­лог­­тары хандарымыз алғаш табан тіре­ген «Хан қорасын» және «Хан ор­дасын» тапты.
Талас ауданындағы «Бөрі­қаз­ған», «Тәңірқазған» атты көне тұ­рақтарда шамамен 800 мың жыл бұрын адамдар қоныс­тан­ға­ны дәлелденген. Алғашқы адамдар табаны тиген өлке де осы Қа­ра­тау жоталары екендігі бел­гі­лі. Осындағы, «Бөрі» топонимі Оң­түстік Қазақстан аймағынан да кездеседі. Ол біздің түркі ха­лық­тарының бір-бірімен туыс, тіл­дес болғанын да айғақтайды. Біз осындай жер атауларын сақ­тап, оны мұра ретінде келешек ұрпақтың санасына жеткізуге тиіс­піз.
Мысалы, Кеңес дәуірінде Оң­түстік Қазақстан облысында Сай­рам ауданының ең шеткі ауылында В.И.Ленин атындағы ор­талау мектеп болды.Неге солай атал­ды? Ең болмаса бір орыс ұлты өкілі тұрмайтын кішкентай ауыл не себепті В.И.Лениннің атын алуы қажет?
Бәйдібек ауылында  бірде-бір орыс ұлты тұрмайтын Ықылас-Те­мір ауылындағы мектеп аты И.В.Павлов атындағы бастауыш мек­­теп болды. Мысалы, бұрын орыс­­ша аталған «Белые воды» ат­­­ты Сайрам ауданының ор­та­лығы – қазір «Ақсукент», ал «Чер­ные воды» селосының қазіргі аты «Қара су», бар болғаны қазақ ті­ліне тікелей аударылды. Мы­сал­ға, «Ежелгі Тараз ескерткіш­те­рін» алсақ, ондағы шығыс моншасы және басқа да көне өр­­ке­­­ниеттің айғағы болатын, қыш құбырлар, су сақтағыштар – басқа да инф­ра­құ­ры­лымдар елімізге келетін «EXPO–2017» Халықаралық көр­ме­сіне келетін туристерді таң қал­дырар деп ойлаймын. Оларды таныстыру арқылы елімізге келе­тін мейман­дардың – еліміздің тарихы мен ономастикасына да терең құрметі оянады.
Ономастика мәселесін терең қоз­ғайтын публицистикалық және ғылыми мақалалар шығып жатса, нұр үстіне нұр болар еді. Жалпы, журналдар мен газеттерде ел мен жер атаулары жиі-жиі жарияланып жатқаны қуантады. Мы­салы, облысымыздан шыға­тын «Жамбыл» журналының 2016 жылғы соңғы нөмірінде ақын Ғалым Жайлыбайдың «Та­ма­-
к­өшкен» атты дастанында Жам­был облысына көшіп келген та­ма руының қайғылы көшіне се­бепкер болған 1931-32 жыл­дардағы ашаршылық суреттеледі. Дастанда ақын Талас пен Тараз аумағындағы су атауларын өте көп келтірген.
Ономастикалық атаулар тек «геог­рафиялық ортаның көрінісі емес,ең әуелі ол – қоғамдық құ­бы­лыс», яғни ономастика жалпы елі­міздің тарихын да қамтитын құн­дылық болып табылады. Бұл жүйенің қалыптасу тарихы ха­лық­тың тарихымен, табиғат жағ­дайымен тығыз байланысты бол­­ғандықтан, оны жеке-дара қа­рас­тыру мүмкін емес.
Қазақ халқының топони­ми­калық терминологиясы аса бай болуымен ерекшеленеді. Мы­салы, Жамбыл атамыз «өз атын әкесі өзі дүниеге келген Жамбыл атты тауға қарап қоя салған», – деп жазады өз өмірбаянында.
Ономастиканың жасаушысы да, пайдаланушысы да халық бол­ғандықтан, ол тек геог­ра­фия­лық себептен пайда болған құбы­лыс­тар емес. Жамбыл облысының кеңшарлары мен ұжымшарлары кеңестік кезеңде оңды-солды «Совет», бейбітшілік саясатына байланысты «Мир» немесе басқа да көптеген азаматтардың атымен бей-берекет атала беретін-ді.Ру атымен қойылған «Ойық» сияқ­ты ауылдармен қатар, Ильич деп аталған кеңшар, нағыз кеңес дәуірінің көсемін дәріптеуден ту­ған атау екендігін бәріміз де мойындаймыз. Осы бір Тәуел­сіз­дік алғаннан кейінгі 90 жыл­да­ры осы Қаратау қаласына көп­те­ген азаматтар келіп, сүт немесе ай­ран, құрт-майларын әкеліп, «қай жақтансыз?» деген сұрақ­тарға «Крупскаяданмын!», – деп жауап беретін. Мақтаныш па, әлде дағ­дыланып кеткендік пе, ол жағын тап басып айту қиын.
Бәрі өтті ғой, бұл әдет те қала­ды. Кеңестік жасанды атаулар ті­­лімізге сирек ілінеді. Ара-тұра құ­­лағымыз шалып қалса, тіксініп қа­латын жағдайға жетіппіз.Мә­селен, Қаратау қаласында «ХХІІ партсъез» атындағы орта мектеп болған, қазір Ахмет Байтұрсын­ұлы атында. Демек, ендігі шә­кірт­тер Ахаң сияқты ұлт көсемін ар­дақтап тану арқылы отаншыл рухта тәрбиеленеді.
Тәуелсіздіктің 25 жылдығы ал­дымен, бабамыздан қалған жер­ді бабамыздың өз тілімен атай алатын жағдайға жеткеніміз үшін қастерлі және қасиетті.

Алима Жұмабаева,
Қаратау технология,
білім және бизнес колледжі тарих пәнінің оқытушысы.