Алғаш тәуелсіздік алған тұста мал қайғысы жан қайғысына айналған халықтың азаттық ұғымының мәнісіне жете үңіліп, кеудесін кере қуануға мұршасы да болмай жүргенде біраз уақыт өтіп кетті. Жағдай біршама оңалды-ау дегенде бодан санадан тәуелсіз, ұлттық, елдік санаға жету жолын табу қиын екеніне көз жете түсті. Содан бергі ширек ғасырда қоғам болмысы, оның ішінде қазақ болмысы біршама өзгеріске ұшы­рағанын байқадық. Сөйтіп жүргенде  бала тәрбиесі дейтін әрі нәзік, әрі маңызды мәселені назардан шығарып ал­дық. Құндылықтарының орны ауы­сып кеткен, болмашы қиын­дыққа бола өмірмен қоштасуға дайын, бойкүйез ұрпақтың обал-сауабын енді кімнен сұраймыз? Қағазбастылықтан бас көтере алмайтын ұстаздан ба? Ойсыз  ән мен мәнсіз шоуға толы экраннан ба? Күйбең тірліктің қамытына жегілген ата-анадан ба? Жастарға тұлға боларлық кім бар бүгінде? Қазақ қоғамын меңдеген немқұ­рай­дылық бізді қайда апарады? Санасын тұрмыс билеген халық­тың «құрбандық комплексінен» шығуына әлі қанша уақыт қа­жет?

---

– Тәуелсіздікке дейін қазақ халқы қандай еді және Тәуел­сіз­діктен кейін ол ұлт ретінде қандай өз­герістерді бастан кешірді? Қа­зақ болмысы, оның ішінде адам бол­мысы тәуелсіздік алғалы бері 25 жыл ішінде қалай өзгерді?
Абзал ҚҰСПАН,
адвокат, Ба­тыс Қазақстан об­­лыстық адвокаттар алқа­сы­ның мүшесі:
– Бұл сұраққа біржақты баға беру­ге болмайтын шығар, тәуел­сіз­дікке дейін және кейінгі ке­зең­нің жақсы жағы да, жағым­сыз  жағы да жетерлік. Барлығын тізбелей бермей, негізгілеріне тоқ­талсам: жақсысына – елі­міз­де, оның ішінде қалалық жер­лер­де қазақ ұлтының үлес-сал­ма­ғының артуын, қазақ тілінің қол­даныс аумағының кеңеюін, ілім-білім іздеймін деген адамға туған кең мүмкіндіктерді айтсам, ал жағымсыз жағы ретінде – мәдениетіміздің, салт-дәс­түрі­міздің мансұқталуы, діни фанатизм, жастардың әде­биет­тен қол үзуі, жастар арасындағы жұ­мыссыздықты атап өтер едім. Дін­ге шектеу қойылған заман бол­са да, бұрынғы қазақ иман­жүзді болып келетін, қазіргі қа­зақ әр түрлі, суық, бір-біріне де­ген бауырмалдық сезім жоқ, құт, кие, обал-сауап деген ұғым­дар­ды сезінбейтін жағдайға жет­ті.
Қарлыға НАҚЫСБЕКҚЫЗЫ,
Огайо университеті Е.Скриппс атындағы журналистика мектебінде (АҚШ) Фулбрайт бағдарламасы бойынша ғылыми зерттеуші, ф.ғ.к., доцент, әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті журналис­тика факультеті деканының орынбасары:
– Ұлтың қазақ бола тұрып, отбасында ата-анаң өзге тілде сөйлесе, сол тілде сөйлеуге бала кезден сізді өмір мәжбүр етеді. Сондықтан тәуелсіздікке дейін және тәуелсіздіктен кейін елдің жеткен жетістігінде қазақ ұл­ты­ның болмысы қалай өзгерді де­­сек, менің айтарым, ол еркін­дік­ті сезінді. Халық зиялылары ұлттың ұлылығы қазақтың өзі­не ғана тән тілін, дінін, мәде­ние­тін, әдебиетін, білімін сақ­тауға, оны қастерлеуге және жас ұрпақ көкейіне сіңдіруге атсалысты. Алайда, небары 25 жыл ұлт болмысын толық қалыптас­тыру­ға толығымен жеткілікті уа­қыт деп айта алмаймыз. Осыдан бірнеше жыл бұрын АҚШ-та халықаралық конференцияда баяндамадан кейін маған залдан мынадай сауал қойылды: «Сіз  өз баяндамаңызда 18 млн.-ға жуық халқы бар Қазақстан әлем­­де жер көлемі бойынша то­ғызыншы орында, табиғи бай­лығы жөнінен Менделеев кес­те­сіндегі бар элементтер  кез­­­­де­­се­тін бай мемлекет деп ата­дыңыз. Солай бола тұра, сіздің ел халқы­ның тұрмысы жоғары елдер қа­та­рында емес, оны қа­лай тү­­сін­­діресіз деді?». Әрине, бұл күр­делі сауал болды. Зал тып-ты­ныш. «Алдымен өзіңізге бір сауал қойсам бола ма дедім?», «Әрине», – деді ол. «Айып етпе­сеңіз, сіздің балаларыңыз бар ма?». «Иә, бір ұлым бар. Стэнфорд университетінде оқиды»,– деді мақтанышпен. «Тамаша, құт­тықтаймын, ал жасы нешеде?». «Биыл жиырмаға толады», – деді ол. «Әрине, Стэнфорд уни­­верситетінде оқу кез кел­ген­нің қолынан келмейтін керемет же­тістік. Алайда, сіздің ұлыңыз өзі­нің алдына қойған барлық мақ­сатына толық жетті деп ой­лай­сыз ба?». «Жоға, оның жетіс­тік­тері әлі алда, ол жай ғана ар­­ма­нына жасаған алғашқы қа­да­мы ғой», – деді маған сауал қою­шы профессор. «Сіздің сауа­лыңы­зға орай, менің жауабым – мемле­кеттің дамуы адам өмі­рі­мен ұқсас. Сіздің ұлыңыз біз­дің елдің тәуел­сіздігімен құрдас екен. Қазақстан тәуелсіз ел ре­тінде алғашқы қадамдарын жа­сады және жетер жетістіктері әлі алда деп ойлаймын». «Рахмет»,– деді профессор орнынан тұрып. Сондықтан 25 жыл ішінде қа­зақ болмысы әлем­ге толықтай та­нылды десек, өті­рік болар. Бі­рақ елдің бірлігі мен тұтастығын сақтап, ұлттың ұлы­лы­ғын таны­татын уақыт алда және оны дә­лел­дейтін нағыз патриот жас ұр­пақ өсіп келе жатыр деп ой­лай­мын.
– Егеменді елміз, тәуелсіз жұрт­пыз, көкбөрінің ұрпағымыз, батырлардың жалғасымыз деп мақтанғанда алдымызға жан сал­маймыз. Сол тәуелсіздігіміздің қа­дір-қасиетіне жете алдық деп ой­лайсыз ба? Шындығына кел­ген­де қазақ қандай халық?

Абзал ҚҰСПАН:
– Тәуелсіздік тәтті ұғым. Әлі ерте ме, кеш пе, оның қадірін то­лыққанды сезінетін, білетін бо­ламыз. Ең бастысы, сол тәуел­сіздікті уысымыздан шығарып алмау. Кейде маған «Елу жылда – ел жаңа» деген мақалды тура ма­ғынасында түсіну керек сияқ­ты көрінеді. Қазір қазақ халқы рухани тоқырау, тіпті құлдырау кезеңін бастан өткеруде, сон­дықтан қазіргі жәйін тілге тиек еткенде жақсы жағынан айта алмауымыз мүмкін. Алайда, қа­зақ халқы шынында да батыр­лар­дың, жыраулардың, әулие-ғұ­ламалардың ұрпағы екені рас. Қа­зақ халқын мен бейнелі түрде жа­пан түздегі дараққа ұқса­та­мын.

Қарлыға НАҚЫСБЕКҚЫЗЫ:
– Батыр, дана бабалары­мыз­дың рухы, намысы, ұлттық бол­мы­сы бүгінгі жас ұрпаққа беріл­ген бе, соған назар аударуымыз қа­жет. Өткенге мақтаныш сезімі бү­гінгі күннің болмысына тіке­лей әсер етеді. Тәуелсіз елдің қа­дір-қасиетін танытатын, ары қарай жалғастыратын – бүгінгі жастар. Сондықтан жастардың тәр­биесіне жіті қарап, болаша­ғына барынша мүмкіндік жасау, ел тәуелсіздігін сақтаудың ең маңызды құралына айналуы тиіс. Қазіргі кезде президенттік «Болашақ» халықаралық бағдар­ла­масы және басқа да шетелдік бағдарламалармен өзге елде білім алуға, қызмет істеуге қазақ жастары көптеп кетіп жатыр. Біз солардың ертең елге оралып, мем­лекетіміздің іргесін нығай­туға атсалысуына мән беруіміз керек. Ал тәуелсіздігіміздің қа­дір-қасиетіне жете алдық па деген сауалыңызға айтарым, спорт, ғылым, білім, мәдениет са­ласындағы әлемдік жарыстарда Қазақстан атауының жеңіс­тер­мен қатар аталуы елдің бай­ра­­ғының биікте екенін көр­­се­теді. Тәуелсіздіктің қадір-қа­сиетін білейік деп айқайлаудың қажеті жоқ. Осы тәуелсіз елде өмір сү­ріп жатқан әрбір адам өзінің адал еңбегімен, таза пейілімен қыз­мет етсе және үкімет, билік, заң тарапынан адалдық пен адам­гершілік сақталса мемле­ке­тіміз  өркениетті ел қатарында аталары сөзсіз. Тәуелсіздіктің қадір-қасиеті дегеніміз – онда өмір сүріп жатқан әрбір пенденің адамдық құқығының қорғалуы, ар-ұжданының сақталуы, бар­шы­лықта өмір сүруі және білімді ұрпақ, зиялы ортаның қалып­тасуы.
– Біз секілді отарлаудың құр­­сауынан шыққан өзге мемлекеттер осы уақыт ішінде тіл, діл, дін мә­селелерін ұлт мүддесі тұр­ғы­сынан жөнге келтіріп алғанға ұқсайды. Ал біз көбіне өзгені өзі­мізге үлгі етіп, еліктеумен келеміз. 25 жыл ішінде елімізге өзге ұлт өкілдері Қазақстанды өз Отаны ре­тінде сезіне алды ма? Олардың бойынан елге, жерге деген сүйіс­пен­шілік, Отанға деген құрмет бай­қала ма? Байқалмаса нелік­тен?
Абзал ҚҰСПАН:
– Иә, ол мәселеде біз көр­ші­лес көптеген елдерден қалыс қал­дық. Соның салдарын әлі тар­татын түріміз бар. Өзге ұлт өкіл­­дері тарапынан тілге де, дәс­түрімізге де, елге-жерге деген құрмет те байқалмайды. Басқа жерді білмесем де, өзім тұрып жатқан Оралда жағдай солай. Бұның бәріне бірінші кезекте билік басындағылар кінәлі деп есептеймін. Мемлекеттің бұл са­лада ұстанған саясатында үлкен кемшіліктер бар. Өзімізді кем­сітіп, өзгені ұлықтай беру дұ­рыс емес.

Қарлыға НАҚЫСБЕКҚЫЗЫ:
– ХХІ ғасырдың басты ерек­ше­лігі – ғаламдастыруда. Біз қан­ша жерден дербес мемле­кет­піз, өзіміздің тілімізді, дінімізді көз­іміздің қарашығындай сақ­тауы­мыз керек деп дауры­қ­қа­ны­мызбен одан ешқандай нәти­же шықпайды. Қазіргі қо­­­ғамдағы жағдайды өзіңіз көріп отырсыз, жетпіс жыл бойы орыс тілін біл­месең нан тауып жей ал­май­сың деген уәжбен орыс ті­лінде сай­раған біздердің ұрпағымыз қазір ағылшын тілін білмесең нан тауып жей алмайсың деген жаңа үрдіске бейімделуде. Мектеп жа­сынан бастап қазақ, орыс жә­не ағылшын тілін қатар үйренуі ке­рек. Жақында Фулбрайт бағ­дарламасы бойынша әлемнің
35 елінен жиналған жүзге жуық ға­лымдармен АҚШ-тың Алабама деген штатында бір апталық семинарда болдым. Сонда Гарвард университетінде ғылыми зерттеу жүргізіп жатқан жапон ға­лымымен тілге, білім сала­сын­дағы өзгерістерге байланыс­ты әңгімелестім. Ғалым үш баласының да үшінші сыныпты аяқ­тағанға дейін тек жапон ті­лінде оқытатын мектепте білім алғанын, тек үшінші сыныптан кейін ғана ағылшын тілін, кейін басқа қалаған тілдерін үйренуге рұқсат бергенін айтты. Неге деген сауалыма: «Кез келген ада­мы қандай ортада болсын өз­геден ерекшелейтін оның ұл­ты және тілі» деді ол. Ал осы әң­гімеге қосылған финлян­дия­лық ғалым бұл тәжірибе олардың да елінде бар екенін айта келіп, әуелі мектептерде ағылшын ті­лін оқытпастан бұрын оларды оқы­туға жетерлік магистр дең­гейіндегі сауатты ұстаздарды дайын­дағандарын баса айтты. Бұл жерде мен өзгені үлгі етіп, елік­тейік деп отырған жоқпын. Қа­зіргі кезде халықаралық стан­дарттарға сай деп енгізіліп жат­қан бағдарламаларды алдымен ол өзіміздің ұлттық болмы­сы­мызға сай келе ме және оның нәтижесі қандай болады деген сауал­ға жауабы болғанда ғана қол­данған жөн.
25 жыл ішінде елімізге өзге ұлт өкілдері Қазақстанды өз Ота­ны ретінде сезіне алды ма? Бұл сауалға өзге ұлт өкілі қалай жауап беретінін білмедім. Алайда менің айтарым, адамзат баласы өзге елде екі түрлі жағдайда өмір сүреді, бірі – мәжбүрлік, екін­шісі – қанағаттанушылық. Мәж­бүрлік дегеніміз – тарихи немесе отбасылық, т.б. жағ­дай­лар­мен өзге елде тұрақтану. Ал қа­нағаттанушылық – өзінің тұр­­мыс-тіршілігі мен рухани жағ­­дайының сай келуі мен қор­шаған ортада өзінің тұлға ретін­де өз орнының сақталуы. Сон­дық­тан тоқсаныншы жыл­дар­дың басында өзге ұлт өкіл­дерінің көп­шілігі тарихи отандарына қай­тып кетті. Ал тұрақтанып қал­ғандары бүгін осы елдің бөлінбес бөлшегіне айналды және оларда мәжбүрліктен гөрі қанағаттанушылық сезімі басым деп айта аламын. Оған бір мысал, былтырғы жылы Еуропа елдерінде болғанымда Қара­ған­ды қаласынан Германияға тоқ­саныншы жылдардың басында көшіп кеткен отбасымен таныс­тым. Бір қызығы,  олар Қазақ­стан­дағы соңғы жаңалықтарды ме­нен де жақсы білетін болып шық­ты. Таңғалып сұрағанымда, Қа­рағандыда тұратын достарымызбен үнемі хабарласамыз, олар­дың қал-ахуалы жақсы және қазірше олардың бұл жаққа келетін ойы жоқ. «Сенесіз бе, біз де әлі күнге Қазақстанды сағы­намыз», – деді. Сондықтан біз өзге ұлт өкілдері бізді құрметтей ме дегеннен гөрі, біз өзімізді-өзіміз құрметтей аламыз ба деп ойланғанымыз жөн. Әрбіріміз өмірге қазақ ұлтының өкілі болып келгенімізді мақтаныш ете білгенде, өзге ұлт өкілдері де сол қасиетті қазақ жерінде  өмір сү­ріп жатқанын мақтаныш көреді.
– Еліміздегі өзге ұлт өкіл­дерінің қазақ ұлтына, қазақтың тіліне деген құрмет сезімі қай дәреже­де? Олар қазақтың жанын қан­ша­лықты түсіне алды деп ойлай­сыз?

Абзал ҚҰСПАН:
– Тілге құрмет емес, қажет­ті­лік керек. Ағылшын тілін әлем бойынша адамдар құрмет се­зімінен емес, қажеттілік бол­ған­дықтан үйренеді. Бізде де қа­шан қазақ тіліне толық қажет­ті­лік туады, солай тіл үйренуге де­ген сұраныс та арта түсетін бо­лады. Бірақ өз басым қазақ тілі­нің болашағына сеніммен қа­раймын, себебі қазақтілді қа­зақтар саны артып келеді.

Қарлыға НАҚЫСБЕКҚЫЗЫ:
– Әрине, әрбір ұлт өзінің ті­лін өзі жете меңгергенде және мем­лекет тарапынан оған құр­мет пен оны білуге қажеттілік ту­­дыр­ған кезде оның қадірі ар­та­ды, оған деген сұраныс пайда болады. Біздің елдегі өзге ұлт өкіл­дерінің қазақ тілін меңгеру дең­гейі жайлы статистикалық деректі білмеймін. Алайда, біз­дің қоғамда қазақ тілін білуге қа­жеттілік пен талап жоғары де­сем, ешкім сене қоймас. Және қа­зақ тілінде сайрап тұрған­дар­дың барлығы қазақтың жанын то­лықтай түсінуі қажет деген пікірге де келісуге болмайды. Мә­селен, мен ағылшын тілінде қанша сайрасам да, жүрегім қа­зақ  деп соғып тұрады. Бұл жерде мен ағылшын тілінде сөйлей­тін ұлттардың  жанын түсін­­­­бей­мін деген ұғым  емес, бұл әр пенденің өз жейдесі өз де­не­сіне жақын еке­нінің белгісі.
Сонымен қатар, тіл мәселе­сін­де бұқаралық ақпарат құрал­да­рында берілетін бағ­дар­ла­маларды жөнге келтірген дұрыс. Теледидардан жетпіс жыл бойы орысша сайраған біздер, қазір Той BestStar секілді жартылай қазақша, жартылай  ағылшынша атау­ларға көштік. Яғни қазақ тілінің қадірін арттыруда ақпа­рат құралдарының ерекше ролге ие екенін ұмытпағанымыз жөн.
Тағы бір айтарым, біздің ел үшін қазіргі кездегі ең басты мә­­селе, ол – тіл, дін ғана емес, эко­­номика мен экологиялық ахуал­ға назар аудару қажет. Эко­номиканы дамытуға, эколо­гиялық апаттың алдын алуға назар аудармасақ тіл мен дін ғана емес, ұлттың тұтастай бо­ла­шағын елестету мүмкін емес. Жастардың білімді болуын және мемлекет тарапынан білім беру, денсаулық сақтау секілді ха­лық­тың әлеуметтік ахуалын ерек­ше назарда ұстаған жөн.
– Қазақ «Сабыр түбі – сары ал­тын» деп ұрпағын төзім мен шы­дамға тәрбиелеген, мейманын төріне шығарып сый­ла­ғанымен, төбесіне шығарып есіртпеген текті халық дейміз. Сол сабырымыз бен шыдамды­лы­ғымыз қорқақтық пен жал­тақтыққа ұласып кеткен жоқ па? Ұлт­тық рух, ұлттық мінез, ұлт­тық намыс бүгін тек сөз жүзінде ғана айтылатын құр сөзге айналып қал­ғаннан сау ма?

Абзал ҚҰСПАН:
– Біз неге өткенге жиі үңіліп, бо­лашаққа сенімсіз қараймыз? Неге жақсының бәрін өткен шақ­пен еске аламыз? Белгілі ло­готерапевт В.Франкл бұндай феноменге ұжымдық невроз (коллективный невроз) деп ат қойған. Бұның бәрі болашаққа деген сенімсіздік пен үміт­сіз­дік­тен туатын салдар. Жақсы диаг­ноз емес. Негізі адам баласы жа­­ратылысынан ұлы Мәнге ұм­тылады екен, хайуаннан ең бас­ты айырмашылығымыз да сол. Оған Абайдан, Шәкәрімнен мысалдар келтіруге болады, тіп­ті, ол кісілердің бүкіл еңбегі сол адам өмірінің мәнін табуға ар­нал­ған десек те артық  айтқан­дық бол­мас еді. Ал енді сол Мән­нен айы­рылған адам не істейді? Ол адамның болашаққа деген се­німі азаяды, үмітсіздік пайда бо­­лады, ондай жағдайда, адам­ның миы автоматты түрде өткен шаққа ауысып кетеді. Яғни ке­лер шағын нақты болжай ал­ма­ған адамға, өткен шақты еске алудан басқа ештеңе қалмайды. Осындай жағдай жалпылама сипат алса, ұжым­дық невроз деген диагноз қойы­лады. Қазіргі біздің күйіміз осыған келеді. Ел жәйін, ұлт мәселесін ойлаған адам көңілсіз ойларға беріліп, өт­кенге орала береді. Ел болып жап­пай тарихпен айналысып кет­тік… Бірақ бұл жағдай тек қа­зақтың басында ғана десек, қа­телесеміз. Оған көптеген мы­сал­дар бар, қазіргі шалқып отыр­ған Еуропаның біраз елдері, Америка да бастарынан өт­кер­ген. Сондықтан бұл жағдайды трагедияға айналдыр­май, әр адам өз қал-қаде­рінше болашақ­тың қамы үшін қолы­нан келген ісін атқарса, еліне-жеріне қыз­мет етсе дұрыс болар еді. Бұл орай­да өз ойымды, бі­рінші ке­зек­­те жастарға қарата, Мұхтар Әуе­зовтің мына қанатты сөз­дерімен түйіндегім келіп отыр: «Алтын анам, Отаным, сенен аяр жаным жоқ, сенен үркер кү­шім жоқ, – деп ер қай­ратыңа мін-дағы, өрге бас!».
Қарлыға НАҚЫСБЕКҚЫЗЫ:
– Қазіргі кезде Қазақстан әлем­дік аренада өзіндік бренді қалыптасып келе жатқан мемле­кет. Шет елдерде сапарға шық­қан­да міндетті түрде біздің елді бі­летін бірлі-жарым ғалымды кез­дес­тіремін. Жақында әлем­нің бірнеше елін автокөлікпен аралаған саяхатшы ғалыммен та­ныстым. Оның есінде Орта Азия елдеріне сапары ерекше сақ­талыпты. Сонда айтқаны: біз Қазақстанға барғанда жол бойы кездескен бірнеше үйден тегін та­мақтанып, тіпті Алматыда бұ­зылған көлігімізді тегін жөн­де­тіп, ризашылықпен елге қайт­тық. Мен Қазақстанды ерек­ше жақ­сы көремін деді. Бұл жоға­рыда Сіз айтқандай бар тәттісін мейманына сақтаған немесе «қырықтың бірі қызыр» деген ата-бабадан қалған дәстүр жал­ғастығы. Алайда, сабыр мен шы­­дамдылық, қорқақтық пен жалтақтыққа келер болсақ, олар бір-біріне кереғар ұғым. Адам баласының бойында са­быр­лылық пен төзімділік болмаса, одан ақылдылықты неме­се адамгершілікті күтудің қа­жеті жоқ. Ал қорқақтық пен жалтақ­тық қалай пайда болады? Жасыратыны жоқ, қазір қоғам жал­тақ­тыққа және қорқақтыққа бейімделуде. Оның сыры неде? Ең бастысы – заңның дұрыс жү­зеге аспауында, соның нәтиже­сінде  адам өз құқығын толықтай қорғай алмауында. Мәселен, осыдан бірнеше жыл бұрын АҚШ-қа алғашқы сапарымда бір аптаның ішінде жиырмадан астам елден келген ұлт өкіл­дері­мен таныстым және олардың ұлт­тық тұрғыдан алғанда мың­даған өзіндік ерекшеліктеріне қарамастан бір-бірімен тең дәрежеде, бейбіт қарым-қаты­насына таң қалдым. Себебі не­де? Түсінгенім, заңның қатал­ды­ғы мен дұрыс жүзеге асы­рылуын­да. Және барлық жағдай адам үшін жасалған. Сондықтан халық­тың әлеуметтік тұрмысы түзел­генде, қоғамда экономикалық ахуал жақсарғанда адамдар ара­сындағы қарым-қатынас та өз­геретін болады.
Ал ұлттық рух, ұлттық мі­нез, ұлттық намыс әрбір қазақ­тың бойына ата-бабамыздан беріл­ген қасиет. Және оны сөз жүзінде ғана сақталды десек, бү­гінгі қазақ  деген ұлтты жоққа шығар­ғанымыз. Кей кездері ұлттық намыс дегенді жалған дау­ры­ғу­мен шатастырушы­лар­дың пікірі таңқалдырады. Егер бойыңда шынымен ұлттық рух, намысың болса қоғамда қарама-қай­шы­лық пікір тудырып, дау­ры­ғуды емес, қоғамдағы мың сан мәсе­ленің ең жоқ дегенде бі­ре­уінің шешімін табуға атса­лысқан жөн. Басқаша айтқанда, ұлтына жаны ашитын және ұлт­тық  рухты сақ­тауға қызмет ете алатын қо­ғамда ұлттық мінез, ұлт­тық намыс сақталатын болады.

Ұйымдастырған
Айнара АШАН.