Демографиялық ахуал туралы мамандардың пікірін білу үшін психология ғылымының докторы, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті жалпы және этникалық психология кафедрасының профессоры Нұргүл ТОҚСАНБАЕВАҒА бір-екі сауал жолдаған едік.

– Заманның қарқынды дамуына сай әр салада жаңа көзқарас қалыптасты. Бұл психология саласына да тән. Сіздің ойыңыз­ша психология саласықан­ша­лық­ты өзгерді.  Ал қазақтың психоло­гия­сы­на жаңа заман қаншалықты әсер етті?

– Қазақ психологиясы осыдан жиыр­ма жыл бұрынғы психологиямен салыс­тыр­ғанда едәуір өзгерді. Психологияға біз ­көбінесе экспериментальді ғылым деп қараймыз. Экспериментальді ғылым көп жағдайда адамға рухани көмек бе­ре­ді. Қоғам талабы мен экономиканың да­муы психологияның қажеттілігін одан сайын арттырып отыр. Сол себепті, қа­зір практикалық психологияның өрі­сі кеңейді, адамдарға көмек көрсету жол­дары жан-жақты дамуда. Оның ішін­де арт-терапиялық жұмыстар мен ней­ролингвистикалық программалау адамның жеке басындағы күйзелісті, уайымды немесе белгілі бір жағдайға тап болғандағы мазасыздықты жеңуге кө­мектеседі. Бұдан бұрын психоло­гия­пе­да­гогикалық психология және жалпы пси­хология ғылымы ретінде қарас­ты­рыл­ды. Қазір дамудың жаңа сатысына кө­теріліп кеңес беру психологиясы, әлеу­меттік психология, заң психология­сы, экономикалық психология деп әр түрлі салаға жіктеліп дамып келеді.

– Қазір индивидуализм алға шықты. Бұл қазақтың психологиясына, қала берді де­мографиясына қаншалықты әсер ете­ді?

– Экономикалық норматив өзгеріп, да­мыған сайын адам мобильденіп, жеке тұл­ға ретінде өзіне ғана тән әлемде өмір сү­реді. Еуропадағы өзге халықтармен са­лыстырғанда қазақтар индивидуализмге толық бет бұрған жоқ. Қазір әр адам өзінің индивидуалдық тұлғалық ерекшеліктерін өзі көрсететін заман. Ол қоғамдық заңдылық. Бұрын мобильді қоғам болған жоқ, адамдар тек ортақ қарым-қатынас арқылы ғана алға жылжыды. Жеке бастың қызығушылығынан ортақ мүдде басты орынға шықты. Ақпарат әр түрлі жолмен тарайтын­дық­тан адамдар белгілі бір ортаны іздемейді. Бұл құбылыс адам үшін бір жағынан жақ­сы, бір жағынан түрлі қиындық тудыруы мүмкін. Қазір тек телефонмен ға­на өмір сүріп жүрген адамдар бар. Оған айналасындағылар керек емес. Адам телефонға немесе әлеуметтік же­ліге тәуелді болған сайын оған ата-ана­ның яки үлкеннің, белгілі бір ортаның көзқарасы аса әсер етпейді.

Экономикалық жағдайдың демог­ра­фияға әсері бар. Мысалы, 1990 жыл­дар­дағы экономикалық қиындық  демо­г­ра­фия­лық өсімді әлдеқайда төмендетті. Қа­зір экономика дамыған сайын демография да дамып келеді. Бүгінгі таңда бала қай отбасында дүниеге келсе де оған мемлекет тарапынан белгілі бір деңгейде көмек көрсетіледі. Жастардың білім алуы үшін барлық жағдай жасал­ған, жұмыспен қамту орталықтары аза­мат­тарды жұмыспен қамтып, қажет бол­са тегін курстарға жіберіп оқытып жа­тыр. Егер қазіргі біз өмір сүріп жатқан қо­ғам­да жағдайы төмен отбасылар бар бол­са, ол тек жеке адамның өзінің кінә­сі. Әрине, бұл сөзім көп адамға ұнамауы мүмкін, алайда қазір бұрынғы заман­да­ғыдай емес, бейнелеп айтсақ, екі қолға бір күрек табылады. Яғни жұмыс істей­мін деген адам жұмыс табады. Жасы 40-50-ге толған адамдар бұл жағынан қи­налуы мүмкін, бірақ жастарға жұмыс көп. Олар мал алып бағамын десе «Сы­баға», «Алтын асық» секілді бағдар­ла­ма­лар арқылы жұмыс істеуге болады.Де­мографиялық жағдайға азаматтардың тұрақты жұмыс табу жағдайы да әсер ете­ді. Дегенмен, қазіргі отбасыларда бала сананың көптігінен бұрын оның сапалы азамат болып өсуіне мән беретін үрдіс жиі байқалады.

Н.САЙМАСАЙҚЫЗЫ.