Белгілі жайт: бір кездері орыстар үшін Қазақ жері Азияның қақпасы саналса, біз орыстарды көпір қылып, Еуропа мәдениетімен танысыппыз. Заман жылдар бойы «құдайсыз» қалған қазақтың «қағбасына» айналған Мәскеу – қазақ интеллигенциясының да көз құртына айналыпты. Орыс тіліне аударылу, Мәскеуде жарыққа шығу – қазақ қаламгері үшін ең жоғарғы жетістік еді. Ұлы астана ортақ болғасын, қазақ-орыс жазушылары арасындағы байланыс та қоян-қолтық араласады деген тіркеске жауап бере алатын. Әдеби-мәдени байланыс тығыз еді. Тәуелсіздік алдық. «Балапан – басына, тұрымтай – тұсына», бәрі бір-ақ күнде адыра қалды. Қазақ топырағында екі ғасырдан аса жұртыңның құтын қашырып, төбесінен төніп тұрып алған қаһарлы «пушка» емес, көңілі жарым қазақты жырымен әлдилеген ұлы Пушкин қалды. Жаңа ғасырдың басында Мәскеудің қақ төріне барып Абай жайғасты…

---

 

Алмас НҮСІП

Екі тәулікке жетер-жетпес са­пар­­дың басы – осы Абай ескерт­кі­ші­не тағзым жасаудан басталды. «Чис­тые пруды» бульварында адам ая­ғы сиреген, түн ауған шақ еді. «Қа­зақстаннан келдіңіздер ме?» – деп, арнайы бұрылып сұраған орыс кем­пірінің сөзі – Абай ескерткіші Мәс­кеуге жолы түскен қазақ атау­лы­ның алдымен ат басын бұрар қа­с­иетті орнына айналғандай әсер қал­дырды. Атамызды айналып-тол­ғанып жүріп алыппыз, кеткің кел­мейді…

Сапарымыздың екінші күні – «Қазақстан-Россия» әдеби аль­ма­на­­хының тұсаукесеріне арналды. Екінші шығарылым. Алғашқысы – алыс-жақынға аты мәшһүр, тұлға дә­режесіне жеткен көрнекті жаз­у­шы­ларға арналған. Биылғысы – сө­зі аузынан ұзай қоймаған жас­тарды топтастырыпты.«Биыл Тәуел­сіздіктің 25 жылдық мерекесі. Сон­дықтан біз Тәуелсіздік жылда­ры өсіп-жетілген жаңа дәуір өкіл­де­рінің шығармашылығын жариялауды дұрыс деп таптық», – дейді Қа­зақстанның Ресей Федера­ция­сындағы Төтенше және өкілетті елшісі Марат Тәжин. Бас елшінің: «Өнерде шекара жоқ» деген бар, екі ел арасындағы әдеби-мәдени бай­ла­ныс аға буын өкілдерінің бір-бі­рі­мен етене араласуымен қалып қой­мауға тиіс. Сіздер де қазақ қа­лам­герлерін Ресейде, орыс жазушыларын Қазақстанда аударып, на­сихаттап, өзара байланыс ор­нат­саңыздар екі елдің өнері мен мә­де­ние­ті үшін үлкен жетістік болар еді. Біз­дің мақсатымыз да осындай өз­а­ра тығыз қарым-қатынасқа жағдай жа­сау, қолдау білдіру», – деген сөзі ау­дарма мәселесінде жолы болмай жүр­ген талай жастың көкейін тап бас­қаны анық.

Әдеби жиынның тізгінін Қа­зақ­стан Жазушылар одағы бас­қар­масы төрағасының орынбасары, «Қа­ламгер-Меdiа» орталығының ди­ректоры, ақын Жанарбек Әшім­жан мен «Литературная газетаның» шеф-редакторы Максим Замшев қатар ұстады. Алдымен Қазақстан Жазушылар одағы басқармасы тө­р­а­ға­сы Нұрлан Оразалиннің құт­тық­тау хаты оқылды. Одан соңғы кезек сал­танатты кештің бас баян­дамасы­на берілді. Баяндаманы жиынның модераторы Жанарбек Әшімжан жасады.

«Роман-газета» журналының Бас редакторы, жазушы Юрий Коз­лов, «Художественная литература» баспасының директоры, белгілі жазушы Георгий Пряхин, ақын Сер­­гей Мнацаканян, «Дружба народов» журналының Бас редакторы Александр Эбаноидзе бастаған бүгінгі Ресей әдебиетінің көрнекті өкіл­дері де өз ойларын ортаға салды. Байқағанымыз, кім не айтса да ау­дарма мәселесі, әдебиеттің қар­жы­ландырылуы, қаламақы төлеу­дің дұрыс жолға қойылмай жатқа­нын айналып өте алмайды екен. Жа­рыссөз кезінде кезек алған екі та­рап өкілдері де осыған баса мән бе­ріп жатты. Сондай-ақ, кітап шы­ғару, оны тарату, әдеби агенттіктер құру мәселелері әлемдік тәжірибеде қандай жолға қойылған, кімнен нені үйренуге болады деген сұраққа да жауап іздеп көрді. Екі елдің әде­биетшілері де өз тарапынан ұсы­ныс­тар айтты. Альманахтың шы­ғуы­на мұрындық болған ҚР Мәдениет ми­нистрлігі мен Қазақстанның Ре­сей­де­гі Елшілігіне, Қазақстан Жа­зу­шы­лар одағы мен «Литератур­ная га­­зета» басылымына алғыс біл­дір­ді.

Отырыс соңы жақындап қалған тұс­та орыстың жас ақыны қазақ­тар­ға қолқа салды: «Мен қазақша біл­меймін, бірақ қазақ өлеңіндегі му­зыканы, ырғақты, рухты сезін­гім келеді. Қазақша өлең оқыңыз­дар­шы». Өлеңді әдеби альманахқа ен­ген авторлардың бірі Әлия Дәу­лет­баева оқыды.

Қазақстандық авторлардың аты­нан барған Есей Жеңісұлы, Дар­хан Бейсенбекұлы, Есболат Ай­дабосын, Әлия Дәулетбаева, Қанат Омар, Илья Одегов, Наталья Карпова; ресейліктер Анастасия Чернова, Юлия Селиванова, Гала Узюртова, Елена Луканкина, Александр Филатов, Александр Антипов, Василий Попов бастаған жас­тар алдағы уақытта да бір-бірінің шы­ғармашылығымен танысып, қай елдің әдебиеті қандай бағытта дамып жатыр, көркем шы­ғар­ма­шы­лық өкілдері қай тақырыпта жа­зып жүр деген сұрақтарға жауап ал­ғысы келетінін айтады.

Келесі жинақ – толықтай аудармамен шықса деген ұсыныс ай­тылды. Қазақ тіліндегі шығар­ма­­лар орыс тіліне, орыс тілді шы­ғармалар қазақ тіліне аударылып ба­сылса, екі ел де бір-бірінің шы­ғар­­машылығымен еркін таныса алар еді. Әйтпесе, Қазақстанда орыс тіліндегі туындылар оқыл­ған­мен, орыстар біздің тілімізді түсіне қоймайтыны белгілі. Елші Ма­рат Мұханбетқазыұлы бұл ұсы­нысты толықтай қолдайтынын біл­дірді. Басқасын айтпағанда, «Қа­­­зақстан-Ресей» әдеби альма­нахының тұсаукесеріне арналған салтанатты басқосудың ең үлкен же­тістігі де осы болды деуге болады.

Алматы–Мәскеу–Алматы.