Жазушы, публицист, Қазақ­стан Жазушылар одағының мүшесі, Астана қаласының тұңғыш баспасөз хатшысы, Ұлт­тық Ат спорты федерациясының президенті, Қазақ­станның еңбек сіңірген қайраткері Сәдібек Түгел биыл 70 жасқа толды. Осыған орай «Қазақ әдебиеті» газеті мерейтой иесін сұхбатқа шақырған еді.

Өз орнын берген өр мінез

 – Қарапайым жұмысшыдан бастап, ауданда аудармашы, нұсқау­шы, хатшы, меңгеруші болып қызмет істедіңіз. Ке­йін Жоғары партия мектебінде оқып, «саясат­танушы», «социолог» деген мамандық алып шықтыңыз. Мамандық бойынша қызмет істеуге мүмкіндік болды ма?
– Мен Қазақ­стандағы шырайлы да шұрайлы өлке – Шығыс Қазақ­стан облысының Асқар Алтай баурайында, Асау Ертіс жағасында 1955 жылдың 23 ақпанында жылқышылар бригадасының бригадирі Түгел Құмарұлы мен Мәрия Түсіпқызының шаңырағында жетінші баласы болып дүниеге келіппін. Ал оқыған мамандығым жайлы айтар болсам, әркім мектеп қабырғасында жүріп-ақ, болашақ мамандығы туралы ойланады емес пе. Мен үшін журналистикаға оқуға түсу түбегейлі шешілген сұрақ болатын. Өйткені 6-сыныптан бастап, қолыма қалам алып, мақала жазумен шұғылдандым, аудандық «Өркен-Расцвет» газетінің жас тілшісі болдым. Бала жастан журналистиканың қыр-сырын меңгеруді қаладым. Осындай мақсат­та 1972 жылы ҚазМУ-дің журналистика факультетіне оқуға емтихан тапсырып, жоғары баға алып, күндізгі бөліміне түсіп тұрып, сырт­тай оқуға ауыстым. Оның себебі – өз алдына үлкен әңгіме.
1972 жылы маусым айында Шығыстан шыққан талант­ты ақын Ұлықбек Есдәулетов екеуіміз Алматыға, ол Зайсан ауданынан, мен Ұланнан келіп, ҚазМУ-дің журналистика факультетіне оқуға түсуге құжат­тарымызды өткіздік. Журналистикаға әр орынға – 18-ден үміткерлер. «Шешінген судан тайынбас» дегендей, емтихан тапсыруға кірісіп кет­тік. Құдай сәтін салғанда 4 емтиханның бәрінен сүрінбей өт­тім.
Бір күні ҚазМУ-дің бас корпусының алдындағы үлкен тақтаға оқуға қабылданған барлық студент­тердің тізімі ілінді. Бәріміз жапатармаға­й сонда ұмтылдық. Тізімде барлар мәз-мейрам. Ал мен болсам, өзімді не қазақша бөлімнен, не орысша бөлімнен таба алмадым. Көңілім су сепкендей басылып, ұнжырғам түсіп кет­ті. Енді не істеймін деп дел-сал болып тұрғанмын. Іле-шала екінші тізім ілінді. Онда алған бағалары және соған орай балдары бірдей үміткер-студент­тердің тізімі жарияланған. «Олардың оқуға қабылдануы не қабылданбауы ректорат мәжілісінде 28 тамызда шешіледі» деп жазылыпты. Белгіленген күні ҚазМУ-дің бас корпусында ректорат мәжілісі басталды. Ортада ректор – Өмірбек Жолдасбеков. Марқұм таудай, алып адам еді. Жан-жағына бір қарап алды да, жиналысты бастап кет­ті. Кезек журналистика факультеті, оның деканы, доцент Темірбек Қожакеевке келді. Ол журналистикаға түсем деушілердің биыл өте көп болғанын, ең мықтыларының іріктеліп алынғанын айт­ты. Ал бірдей ұпай жинағандардың қатарын күрт сейілтіп, төртеуінің ғана қалғанын тілге тиек ет­ті. Сонымен қатар осы төрт үміткердің ішінен тек біреуінің ғана артық болып тұрғанын мәлімдеді. Ректор Өмірбек аға Жолдасбеков тізімді қолға ұстап, бізге қарады:
– Ау, жігіт­тер, үшеулеріңіздің біреуі ғана қыз бала екен. Біз – қызды құрмет тұтқан халықпыз. Ол қыз қастарыңда отыр. Меніңше, талқылаудың қажеті жоқ. Осы қыз балаға жолын беретін джентельмен жігіт бар ма? – деді қоңыр дауысымен. Жанымда отырған екі жігіт­те үн жоқ. Бастарын салбыратып жіберген. Мен қолымды көтеріп, орнымнан түрегелдім: «Аға, мен – джентельменмін, орнымды беремін», – дедім.
Тып-тыныш бола қалған зал ректордың «Міне, азамат!» – деген сөзінен ке­йін жарқын күлкіге толды. «Сәдібек Түгелов 17 жаста, Шығыс Қазақ­стан облысының Ұлан ауданынан, мектепті жақсы бітірген, аудандық газет­тің үздік жас тілшісі, рекомендациялары мықты, қазақша күрестен бірінші разряды бар, аудандық, облыстық жарыстардың жүлдегері болған», – деп, ректор мен туралы мәлімет­ті жария ет­ті. Дауысынан бір жылы мейірім сезіліп-ақ тұр. Қасына Қожакеевті шақырып алды. Өздері жеке ақылдасты. Одан ке­йін, маған қарап тіл қат­ты.
– Сәдібек Түгелов, сенің мүмкіндігің мыналарға қарағанда, көп жоғары. Сен оқуға түсіп тұрсың. Қазір сенде екі жол бар. Біріншісі – сөзіңді кері алып, күндізгі бөлімнің студенті атану, екіншісі – жаңағы айт­қанымдай қызға жолыңды беріп, сырт­тай журналистика факультетіне түсу. Қайсысын қалайсың? Өзің біл.
– Аға, мен айт­тым ғой, қызға орнымды беремін деп, сол сөзімді өзгертпеймін.
– Жарайсың, бауырым! Онда Темке, (Темірбек Қожакеев) Сәдібек Түгеловті журналистиканың сырт­тай факультетіне қабылдаңыздар.
Қасыма Т. Қожакеев келді.
– Сен кетіп қалма.
– Жарайды, аға.
Осы тұста алдымнан күлімсіреп Ұлықбек шықты.
– Сәдібек, басқалардың арасында джентельмендігіңді ашық көрсет­тің ғой! Байқап тұрмын, сенің шешіміңе қатысушылардың бәрі таң-тамаша болды. Жарайсың, ҚазМУ-ге түсуіңмен құт­тықтаймын! – деді Ұлықбек. Бұл жерде Ұлықбектің адамгершілігі мен шын достық пейілін айта кету керек. Өйткені мен оны комиссия отырысы болады деп арнайы шақыртқан жоқпын, жанкүйер ретінде өзі уақытын бөліп келген.
1973–1975 жылдар аралығында Алмания топырағында Отан алдындағы әскери борышымды абыроймен атқарып елге оралдым. Әскерден қайтып келгеннен ке­йін Алматы қаласында жұмысшы-слесарь болып жұмыс істедім. Содан соң, Ұлан аудандық «Өркен-Расцвет» газетінде аудармашы-тілші болдым. Аудандық газетке үзбей мақала жазып тұрдым. 1992 жылы мен өзім редактор болып келгенде газет атын ауыстырып, «Ұлан таңы» деп атадық. Үш жыл осы газет­тің бас редакторы болдым.
1994 жылдың желтоқсан айында «Қазақ телевидениесі мен радиосы корпорациясының» бас басқармасына бөлім меңгерушісі болып таға­йындалдым. Ел ішін маскүнемдік жайлап, жезөкшелік ауа жайылып, түзу жолдан тайдырып тұрған кез-тін. Қалың елдің қабырғасы қайысып, не істерлерін білмей дағдарып тұрған шақта, қордаланып қалған әлеумет­тік-тұрмыстық мәселелерге арналған «Біз қайда барамыз?» деген бағдарламаны аштым. Хабарымның негізгі мақсаты – ұлт жүрегіне ұлт­тық құндылықтарымызды енгізу, жас ұрпақтың бойында патриот­тық тәрбие қалыптастыру еді.
Алғашқы хабарым «Арақ – атамыздың асы емес» деп аталды. Онда қазақ қоғамындағы іш қынжылтар мәселелердің өршіп бара жатқаны ашығынан әңгіме болды. Әңгімеге нарколог-дәрігерлер, білікті мамандар, профессорлар, академиктер, милиция қызметкерлері қатыстырылды. Бірден бұрқ ете қалған бұл хабар бұйығы елді сілкінт­ті. Ары қарай, «Қазақ қызына қырық үйден тыйым», «Ислам діні және жастар тәрбиесі», «Қуанса ауыл, қуанамыз бәріміз», «Мүгедек мұңын кім тыңдар?!» «Пара және жемқорлық» деген сияқты толғақты түйіндермен жалғасын тапқан еді.
1988–1990 жылдары Жоғары партия мектебінде екі жыл күндізгі бөлімде оқып, «саясат­танушы» мен «социолог» деген мамандықтарды алып, аудандық бақылау комитетінің төрағасы және басқа да жауапты қызмет­терде болдым. 2001–2002 жылдары Республикалық Халықтық-патриот­тық «Менің Қазақ­станым» қозғалысының төрағасы болдым.

Арқадағы арынды қадам

– Алматыдан Ақмолаға көшкенде, көп адамның көңілінде күдік болғаны анық. Елорданың іргесі қаланған алғашқы жылдардағы барлық оқиғалар есіңізде шығар? Сол сәт­терді еске алсаңыз, сіз үшін ұмытылмас тарихи күн бар ма?
– Мен Астанаға арнайы шақыртумен келдім. Өзім – жаңа Елорда идеясын және Астананы қолдайтын адаммын. Ол кезді ойласам, мына бір іс ойымнан кетпейді. Бір күні сол кез­дегі Президент әкімшілігінің баспасөз саласындағы сектор меңгерушісі Аяған Сандыбай телефон шалып: «Сәке, жаңа астананың әкіміне баспасөз хатшысы қажет. Бұл жұмысты маған тапсырған еді. Байқауға түсуге тиіс он адамның біріне сені ұсындым», – деді. Алғашында көп мән бере қойған жоқпын. Арада жиырма күн өт­ті. Айекең тағы хабарласып: «Үміткерлердің ішінде сенің жолың болатын сыңайлы, тезірек Астанаға жет», – деді.
Сөйтіп, бірден ұлы көшке ілесіп, стратегиялық маңызы жоғары тарихи оқиғаның ортасында болуға бел байладым. 1998 жылы, 4 ақпанда «Алматы–Ақмола» бағытында жүретін фирмалық жүрдек пойызға отырып, Ақмолаға ат­танып кет­тім.
Жолым болып, байқаудан бағым жанып, Астана қаласының тұңғыш баспасөз хатшысы болып таға­йындалдым.
Жұмысқа кіріскеннен ке­йін, мен ең әуелі, өзіме таңсық қаланың бас-аяғын әбден зерт­теп, зерделеп алдым. «Жаңа астананың бітім-болмысын айқындап, беделін қалыптастыру үшін не істеу керек?» деген сауалға жауап іздедім. Ойымды жинақтап, бес ұсыныс дайындап, әкімге апардым.
Оның бірі – кез келген басшы журналистің сұрағына жауап беріп, қажет­ті ақпарат­ты беруі керек, яғни билік өкілі мен ақпарат құралының өкілі арасында ешқандай шекара болмау қажет. Екінші ұсынысым – журналистердің басын қосатын, пікірлесіп-дидарласатын бір мекеме ашу болды. Үшіншісі – газет-журналдарда жарық көрген, электронды БАҚ-та айтылған сыни мәселелер жауапсыз қалмасын дедім. Ондағы мақсатым – журналистердің де еңбегін елеусіз қалдырмай, оған билік өкілдерінің назарын аударғым келді. Төртіншісі – шетелдік БАҚ өкілдерін Астанаға шақыру болды. Бесіншісі – жаңа астанаға қызметке келіп жатқан журналистердің әлеумет­тік жағдайын жақсарту, мүмкіндігінше баспана алып беру еді. Елордамыздағы БАҚ-тың статусын көтеру.
Обалы не керек, қала әкімі Әділбек Жақсыбеков мырза осы ұсыныстарымның ешқайсысын аяқсыз қалдырмады. Бәрі де нәтижелі болды. Бас қаланың ақпарат құралдары толыға түсті. Өмірге «Астана» радиосы келді. Бұрыннан келе жатқан «Ақмола ақиқаты» мен «Городские новости» газет­терінің атауы өзгертіліп, «Астана ақшамы», «Вечерняя Астана» аталды.
Баршаға мәлім, алғаш Астананы Ақмолаға көшіргенде, көп адамның көке­йінде «Ақмола астана болуға лайық па?» деген күдікті сауал тұрды. Мәскеулік және отандық ақпарат құралдарында жаңа қала туралы небір сыни материалдар жарық көріп, гуілдесіп жатқан кез. Біздің мақсатымыз – қоғамды астанаға қатысты күмәнді ойлардан тазартып, елорда туралы жаңа, жақсы пікір қалыптастыру еді. Әкімге «Астананың беделін көтеру үшін әлемдік жетекші БАҚ өкілдерін бас қалаға шақырып, атқарылып жатқан жұмыстарды көрсетейік» деген ұсыныс айт­қаным бар. Әділбек Рыскелдіұлы келісе кет­ті. Сөйтіп, біз алыс-жақын шетелдерден 255-тен астам бұқаралық ақпарат құралдарын шақырдық. Рас, «Астана қалыптаспай жатып, мұнысы несі?» деп бізді сөккендер болды. Бірақ тә­уекелге бел будық. Жоспарымыз сәт­ті болды. Елордаға арнайы шақырылған әлемнің «ВВС», «Рейтер», «Сен-хуа», «Франс-пресс», РТР, ОРТ сынды небір алпауыт ақпарат құралдары таратқан жаңа қаламыз жайлы ақпарат­тар легі әлемді аралап кет­ті.
– Сіздің тікелей атсалысуыңызбен Астана баспасөзінің іргетасы қаланды. Көптеген жаңа БАҚ құрылды, астаналық ақпарат кеңістігі қалыптасты. Еңбегіңіз еленді ме?
– 1998 жылы қазіргі Халықаралық Баспасөз Орталығының негізі қаланды. Екі-үш жыл ішінде бұл орталықта бір мыңнан астам баспасөз мәслихат­тары мен брифингтер өт­ті. Әлемнің талай алпауыт басылымдары мен электронды ақпарат құралдарының тілшілері осы баспасөз орталығында бас қосып, тәуелсіз Қазақ­стан туралы, оның жас астанасы жөнінде мәлімет­тер алып, дүниежүзінің түкпір-түкпіріне тарат­ты.
1995 жылдың 5 маусымы күні бір күннің ішінде, біз таңертеңгі тоғыздан түнгі бірге де­йін 5 баспасөз мәслихатын ұйымдастырып өткіздік. Міне, осының бәрі – ерекше тарихи күндер. Жалпы, қазақтың кең жазира даласы Сарыарқаның төсіне астанамыздың орнауы – екі ғасырдың тоғысындағы мың жылда бір рет болатын нағыз тарихи оқиға. Осы бір тарихи сәт­ті жұртқа таныстыруды біз өз парызымыз деп білдік.
Мен еңбектің еленуі, ең бастысы, халықтың құрметі деп есептеймін. 2008 жылы елордамыздың құрылуының он жылына арналған «Астана қаһарманы» деген акция өт­ті. Халықтың дауыс беруінің нәтижесінде, мен сол «Астана қаһарманы» деген атаққа ие болдым. Міне, бұл халықтың ықыласының арқасы. Ал Мемлекет тарапынан да, Құдайға шүкір, біраз сый-сияпат­тар алдым. Оның бәрін тізбелеп отырмайын, осының бәрі – еңбегімнің еленгені, маңдай терімнің төленгені деп есептеймін. Ең бастысы, елімнің қадірлі бір азаматы ретінде осы бас қалада жүргенімнің өзі мен үшін үлкен мақтаныш. Ұрпағым да осы қалада өсіп-өнді. Бұл да – біздің буынның еңбегінің жемісі. Халқымның тәуелсіздігі үшін төккен терімді ешқашан бұлдамаймын.
– Ұзақ жылдар бойы Астананың жаңа имиджін қалыптастыру мақсатында орасан зор жұмыстар атқарылды, соның басы-қасында жүрдіңіз, елорданың бүгінгі даму қарқынына көңіліңіз тола ма?
– Қазіргі Астананың келбеті ел сүйсінерлік. Бас қаланы жан-жақты әспет­теуге барлық жағдай бар. Соған қарамастан, елордамызды насихат­тау жағы бұрынғыға қарағанда саябырсығаны көңілді құлазытады. Кезінде баспасөз хатшысы болып жүргенде көкейімде Астананы әлемдік БАҚ орталығына айналдырсам деген ой болған еді. Осы мақсат­ты қазіргі жастар жалғастырса деймін. Астана әлемге танылып болған деп отыра беруге болмайды. Әлі имиджін қалыптастыруымыз керек. Елорданы өркендету, оны насихат­тау жұмыстары ешқашан үзілмеуі тиіс.
Сосын, Астананың әрбір құрылысын, әрбір жолын ұзақ болашақты ескере отырып жобалау керек. Соңғы жылдары бас қалада ығы-жығы құрылыстар көбейіп кет­ті. Тұрғын үйлерді келсе-келмесе сала беру жайты да жиілеп барады. Бұл дұрыс емес. Астана – қазақ елінің келбеті. Оның әр жобасына үлкен жауапкершілікпен қарау керек.

Бала күнде айқындалған бағыт

– Әдебиетке қалай келдіңіз? Шығармашылық қоржыныңызда көзіқарақты оқырманды қуантар туындылар бар ма?
– Мен жазушылық жолымды журналистика саласында, 6-сынып оқып жүрген кезімде бастасам, ал жаңа Астана менің әдеби жасампаздығыма кең жол ашты. Қолым қалт етсе, жазу үстеліме қарай асығып, қолыма қалам алып, елордаға арналған әңгімелерім мен повестерімді, кітаптарымды жаздым. Әсіресе 2005 жылдан бері жүйелі түрде шығармашылық жұмыспен айналысып келемін. Қазірге де­йін «Көк күмбезді– Астана» (2004), «Қайдасың, қазағымның Қазанаты?!» (2004), «Қазанат» (2006). «Астана – жерұйығы елімнің» (2008). «Ертуған» (2008), «Бүркіт – Ұлы даланың символы» (2008), «Алғашқы астаналықтар» (2010), «Астана хикаялары» (2013), «Өсе бер, өрлей бер, Астана!» (2014), «Атбегілік –асыл өнер» (2015) сынды 20-дан астам кітап жазыппын. Қолжазба қалпында жазылып, дайын тұрған шығармаларым да бар.
Әркімнің өз жазғаны өзіне ыстық қой, бірақ әр шығарманың бағасын бірінші оқырман, екінші уақыт береді. Ал өзім «Қазанат», «Астана хикаялары», «Ертуған», «Мыңбасы аталған Жамбас айғыр жайлы хикая», «Асыл жиреннің киесі», «Өкіл әке», «Николай», «Джеки» кітаптарымды жоғары бағалаймын. ТMД елдері арасындағы кітап өнері байқауының жеңімпазы, Қазақ­станның ең үздік басылымы болып бағаланған «Қазанат» кітабы Стамбулда 4 рет басылып шығарылды. «Мыңбасы аталған Жамбас айғыр жайлы хикая», «Асыл жиреннің киесі» әңгімелерімнің «Youtube» арнасында миллиондаған оқырманы бар.

Ескерткішті еріккеннен салғаным жоқ

– Сәдібек аға, осындай тарихи күндер мен ерекше сәт­терді қағазға түсіріп, кітаптар жазумен қатар, қаладағы үлкен саябақ атының, Ақан серінің «Құлагеріне» арналған ескерткіш идея­сының авторы атандыңыз. Осы төңіректен әңгіме қозғасаңыз?
– Атамыз қазақ «жігіт­тің түсін айтпа, тындырған ісін айт» дейді ғой. Қазірге де­йін азды-көпті жұмыс істедік, оның бағасын беретін қазы халық. Қазақ деген халық болмаса, біз ешкім емеспіз. Барымызды асырып, жоғымызды жасыратын да халық. Бір қуанатыным, жұрт мені «Құлагер» ескерткіші мен «Жерұйық» саябағының авторы ретінде бағалайды.
«Жерұйық» саябағы атауына менің тікелей қатысым бар екені рас. Ол былай болған еді. 1999 жылдың 12 қазаны күні. Елорданың оңтүстік-шығыс ауданындағы жаңа саябақта Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың қатысуымен көшет отырғызу басталды. Менің міндетім – БАҚ өкілдерін жинап, оларды аталмыш саябаққа жеткізу болды.
Бұл сәт­те қалалық коммуналдық шаруашылық пен «Зеленстрой» мекемесінің ұжымы керекті құрал-саймандарын сақадай-сай етіп қойған. Дәл сол күні Үкімет басшысы болып Қасым-Жомарт Тоқаев таға­йындалған. Түскі екілер шамасында Президент Үкімет мүшелері және Парламент депутат­тарымен келіп, қолдарына бір-бір күрек ұстап, жас қайың ағаштарын отырғызады. Сол сәт­те Елбасы жаңа астанамыздың жасыл желекке айналатынын айтып, жанына жиналған журналистердің сауалдарына жауап берген. Кенет бір тілші Нұрсұлтан Назарбаевтан: «Президент мырза, аты жоқ саябақ бола ма? Осы парктің аты қалай болады?» – деп тосыннан сауал тастапты.
– Әрине, аты болады, болғанда ең дұрысын қоямыз. Оған сіздер де атсалысыңыздар, ұсыныстарыңызды айтыңыздар, – депті сабырлы қалыппен журналистерге қарап. Сауал қойған тілшіде үн жоқ. Сірә, табан астында не айтарын білмеген болуы керек. Сол сәт­те мен: «Нұрсұлтан аға, ұсыныс бар, айтуға бола ма?» – дедім. «Айтыңыз», – деп Президент маған бұрылды.
– Жаңа саябаққа «Жерұйық» деген ат лайық деп ойлаймын. Заманында Асан қайғы атамыз бүкіл Сарыарқа жерін Жерұйық­қа балаған ғой.
– Өте дұрыс ұсыныс. Мен қолдаймын. Қолдаймын, – деді Елбасы екі мәрте қайталап. Бір күннен ке­йін қала әкімінің «Саябақтың атауы – Жерұйық» деген өкімі шықты. Сол «Жерұйық» саябағының атауы менің өмірімдегі елеулі бір естелікке айналды.
Ал «Құлагер» ескерткішіне келсек, оның да өзіндік тарихы бар. 1989 жылы сол кез­дегі абзал азамат­тар басқосып, бастама көтеріп, Ерейментау қаласы мен Павловка селосының нақ ортасындағы дөңеске Құлагерге арнап ескерткіш орнат­ты. Биіктігі үш метр Құлагер ескерткіші халықтың көңілін бірден арбады. Ал 1996 жылдың ақпан айының 6-нан 7-не қараған түні, түн жамылған қара ниет­ті ұрылар осы ескерткішті бұзып, қиратып, белгісіз бір жаққа алып кеткен.
Құлагер ескерткіші – жай ғана тас емес, ол – Ұлы даланың еркіндігі. Монумент­тің тоналуы зұлымдықтың жеңуі ғой. Оған қалай төзесің. Мен төзе алмаймын. Сондықтан да тәуекелге бел буып, зұлымдыққа тойтарыс беруге бел шешіп кірісіп кет­тім. Қолдаушыларым бар. Ол – халық. Ұлт­тық құндылықтарды бағалайтын абзал азамат­тар бар.
Жігіт­термен алдын ала кеңескесін, олардың уәделеріне орай бұл жұмысты 2008 жылдың соңғы айларында бастап кет­тім. Идея мақұлданды, жоспар жасалды, ондаған эскиздің нұсқалары істелінді, оған танымал азамат­тар қатысты. Белгілі архитектор Сұлтан Ильяев жасаған вариант­ты ҚР Ақпарат министрі Мұхтар Құл-Мұхаммед басқарған мемлекет­тік комиссия 2009 жылдың қаңтар айында бекіт­ті. Бішкекте қырғыз елінің атақты сәулетшісі, профессор Болатбек Садықовтың шеберханасында Құлагердің мүсінін жасау­дамыз, оған үш елдің шеберлері қатысуда, Қазақ­станда құрылысшылар ескерткіштің фундаментіне бетон құюда және тағы басқа үлкенді-кішілі қаражат тілейтін жұмыстар жүргізілуде. Графикке сәйкес оларды қаржыландыру керек.
Шынын айтайын, қаражат­тың жоқтығынан қат­ты қиналдым, тығырықтан шығу үшін және ел алдындағы уәдені бұлжытпай орындау үшін «ломбардқа» дүние-мүлкімді салып, нар тәуекелге бардым. Бірақ мені ақымаққа, Қожанасырға теңегендер болды. Оған мына бір әңгіме далел: ауқат­ты, лауазымды адамдар бас қосқан жерде, бір байшікеш мырза өрескелдеу әңгіме бастап: «Жаңа көшеден шегірткедей кіп-кішкентай машина мінген Сәдібек Түгелді көрдім. Естуімше, бір атқа ескерткіш саламын деп, бар жиғанын ломбардқа өткізіп жіберіп, жаяу қалыпты. Ломбард ойыншық емес. Қарызын қайтармаса, үйінен де, күйінен де айырылып далада қалады. Осындай Қожанасырды бірінші рет көріп тұрмын», – деп, үйді басына көтеріп, қарқ-қарқ күліпті. Бұл сөзге шыдамай кеткен Марат Нәбиев аға орынан атып тұрып: «Әй, олигарх, не от­тап, не қыртып тұрсың?! Намысың қайда?! Сәдібек ұлт­тың тарихын асқақтатып осындай қадамға барып отыр емес пе?! Меніңше, бұл – нағыз ерлік! Сен неге салмайсың осындай ескерткішті, жиған-тергеніңді оффшорға жіберіп, қалғанын жамбасыңа баса бермей?! Біз тұрғанда, халықтың ішінен шыққан Сәдібек Түгел ешқашан далада қалмайды, жаяу қалмайды!» – деп оған дүрсе қоя беріпті. Ол менің мініп жүрген көлігімді ломбардқа салғаннан ке­йін, шарасыздан әйелімнің кішкентай көлігін мініп жүрген кезім еді. Сол кез­де өз машинасын беріп, «мына көлікті мініңіз» деген азамат­тар болды. Сол ақпейіл азамат­тарды ойласам, жүрегім әлі күнге де­йін елжіреп қоя береді.
Ескерткіш бір жылда салынды. Мүсінінің ұзындығы – 8,5 метр, биіктігі – 5 метр, салмағы – 5,5 тонна, монумент­тің жалпы биіктігі – 11 метр.
Құлагер тұлпар дүниежүзіндегі озық мемлекет­тердің бірі, туған еліміз – Қазақ­станды бейнелейді. Былайша айт­қанда, ескерткіш құлагерді ғана емес, сонымен қатар қазақ халқының тарихи жадын, ұлт­тық құндылықтарын дәріптейді. Ұрпаққа жылқының қазақ тарихындағы және мәдениетіндегі ерекше орнын еске салатын символ болып саналады
Жиып айт­қанда, мың жылда бір рет туатын, ұлы тұлпарға ескерткіш орнатамын деп нартәуекелге бел будым. Жиған-тергенімді аямай салдым және жолдастарым, достарым, ұлт­тық құндылықтарды бағалайтын алтын азамат­тар қол ұшын берді. Солардың ішінен бөле-жара айтарым, Ақмола облысының бұрынғы әкімі Рау Альберт Павлович. Ол кісі – нағыз патриот, Ұлы дала мәдениетін қастерлейтін адам. Ал мүсіннің авторы – Сұлтан Ильяев деген шымкент­тік азамат.

Ұраны «Ұлт­тың ұлы бірлігі»

– 2019 жылғы Президент сайлауына «Ұлы дала қырандары» атынан президент­тікке үміткер ретінде тіркелдіңіз. Халықтан қолдау болды ма? Бағдарламаңыз жайында айтып берсеңіз?
– Әрине, халықтан қолдау болды. Бағдарламамда ұлт­тың ұлы бірлігін нығайтуды басты түйін еткен менің негізігі ұстанымым – ұлт­тық құндылықтарды ұлықтау, Ұлы дала мәдениетін жаңғырту, елдік намысты ояту болатын. Ең бастысы, ол мен үшін үлкен мүмкіндік алаңы болды.
«Түркімен төрін бермес» деген сөз бар, біз де басқа елдер секілді төрімізде өзіміз отыруымыз керек. Бізде байлық бар да, бірлік жоқ. Қазақ­станның байлығы онда тұратын барлық халықтың игілігіне жұмсалуы керек. Сондықтан барымызды жоғалт­пай, халқымыздың рухын көтеріп, қолда бар игілікті одан ары дамытып елді байлыққа, бақытқа жеткізуге күш салуымыз, Қазақ­стан халқын Қазақ­стан байлығының шын иесі етуіміз, болашақ ұрпағымыз, жасаған игі істерімізді ризашылық сезіммен еске алатындай, құрмет тұтатындай жұмыстар жасауымыз керек. Менің бағдарламам да, басты ұстанған бағытым да осы болды.
– «Қазақ әдебиеті» газеті мен оқырмандарына айтар ақ тілегіңіз?
– «Қазақ әдебиеті» газеті ұлтымызға, әдебиетіміз бен мәдениетімізге өлшеусіз қызмет етіп келеді. Ол қазақ жазушыларының шығармаларын үзбей жариялап, оқырман мен жазушы арасында үлкен дәнекер болды. Кеше ғана бақилық болған Мұхтар Мағауинді, Әбіш Кекілбайұлын, Қабдеш Жұмаділовті, Шерхан Мұртазаны, Ілияс Есенберлиндердің сүйікті газетіне айналған бұл басылым біз үшін әрқашан ыстық, орыны әр ашан бөлек.
«Қазақ әдебиеті» газеті – ұлт­тық руханиятымыздың алтын қазынасы, сөз өнерінің рухани мәйегі. Әдебиет әлеміндегі жаңалықтарды халыққа дер кезінде жеткізіп, ақын-жазушылардың шығармашылығын насихат­тау арқылы ұлт­тық мәдениет­тің дамуына үлкен үлес қосып келеді. Ол – тек әдебиетшілердің ғана емес, барша қазақ халқының рухани азық алатын қасиет­ті ордасы. «Қазақ әдебиеті» газетінің жұмысына шығармашылық табыс, тұрақты оқырман және биік белестер тілеймін!
Мереке Құлкенов басқарып отырған Қазақ­стан Жазушылар одағы – жай ғана бір қоғамдық ұйым емес, ел рухания­тының Қарашаңырағы болып саналады. Шаңырағына шат­тық пен береке орнаған Жазушылар одағы, ұлтымызды ұлы бірлікке бастай берсін!
– Әңгімеңізге рақмет!

Мерейтойлық сұхбат­ты
жүргізген Жүніс ОМАР