Филология ғылымының докторы, ҚР Ғылым академиясының ака­де­ми­гі, халықаралық «Қазақ тілі қо­ға­мы­ның» президенті, қазақ тіл білімі ғы­­­­лымының ірі өкілінің бірі, ана ті­лі­нің парасатты қамқоршысы, әлем­дік тіл біліміне танымал салиқалы түр­­­кітанушы, белгілі қоғам қай­рат­кері Өмірзақ Айтбайұлы мерейлі 80 жасқа толып отыр. Ол 1936 жылы 5 сәуір­де Оңтүстік Қазақстан облысы, Оты­рар ауданы, Балтакөл ауылында Қа­ратау, Сыр өңіріне танымал ақын Айт­мұхаметұлы Айтбайдың отбасын­да дүниеге келген. Ауылдан түлеп ұш­­қан ғалымның балалық балғын ша­ғы балдәурен болды дей алмаймыз. Оның  өмір жолы Ұлы Отан соғысы­ның және одан кейінгі кездің ауырт­па­лық пен қиын-қыстауға толы зұл­мат жыл­­­дарымен басталды. Бесік­тен белі шық­пай жатып еңбекке араласып, шың­далып өсті. Мектепте оқып жүр­ген кезінен ұжымшарда еңбек етіп жүріп-ақ өз бетімен өн бойындағы өнер ұшқынын лапылдата білді. Әуе­летіп ән салатын сегіз қырлы, бір сыр­­лылығымен, жан-жақтылығымен та­нылып, ажары мен ақылы астасқан жа­сөспірім аталды. Мектеп бітіре са­лып, 1953 жылы Мырғалымсайда сле­­сарь болып еңбек етті. Қасиетті ту­ған жер, өскен ортаның адамның қай­таланбас өзіндік дарынын да­ры­ту­ға, оның тұлға ретінде қалып­тасуы­­на әсер ететін алғышартының бі­рі екені белгілі. «Ауылдың жөн көр­се­тіп, жоба нұсқайтын данагөй қарты, жақ­сылары мен жайсаңдары болса, салт-дәстүрді берік ұстанатын, ән са­лып, күй шертетін өнерлісі болса – соның бәрі жасөспірімнің өмірден өз бағытын дұрыс таңдауына септігін ти­гізбек», – деген еді Өмекең бір сө­зін­­де. Жас жігіттің бойындағы маз­да­ған от, қайнаған қуат, алға жетекте­ген ерік-жігері мен ақыл-ой сол кез­­де-ақ оны кемел арнаға бұрып, же­­­­тілдіре, шынықтыра түскендей. «Жа­сында байқары жоқтың қар­тай­ғанда айтары жоқ» дегендей, сол кез­дің өзінде-ақ достары мен туыс­тары­ның ортасында оның орны ең әуелі ерекше қарым-қабілетке толы міне­зі­­мен, әркез жақсылық нұрын себуге әзір тұратын айнымас қасиетімен, құш­тарлық сезімімен дараланып тұра­­тын деп еске алады ауылдастары. Мұ­ның өзі ауылда туып-өскен балаң жі­гіттің халқымыздың барлық игі қа­сиетін, асқақ  рухын бойына сіңіруге әсер етті.

---

 

Тіл өнеріне деген іңкәрлік жастайынан еңбектің қазанында қайнап өскен жет­кіншекті 1959 жылы С.М.Киров атын­дағы Қазақ мемлекеттік универ­сите­тінің филология факультетіне алып келді. Мұнда да балаң жігіт табандылы­ғымен, еңбекқорлығымен, зеректігімен өз ортасында айырықша көзге түсті. Уни­вер­ситетті қазақ тілі мен әдебиеті мамандығы бойынша бітіріп, «Со­циа­лис­тік Қазақстан» газетіне әдеби қыз­мет­кер болып орналасып, тоғыз жылдай журналистік кәсіптің бүге-шігесін та­нып біліп, білімін шыңдады. Дегенмен, тілге, әдебиетке, жазуға деген қарым-қа­бі­летін таныта білген жас жігітті ғы­лым әлемі еріксіз өзіне тарта берді.
1962  жыл­дың наурызынан бастап Ғы­лым академиясының Тіл білімі институтына ғы­лыми қызметкер болып орналасып, күні бүгінге дейін 54 жыл бойы сонда ең­бек етіп келеді. Өзінің ғылым саласын­дағы басып өткен жолы өрелі де өнегелі. Ғалымның ең алғашқы ғылыми ізденісі бол­ған аударма саласындағы ауқымды еңбегі оған әуелі аударма ілімі деген не және оның басты қағидаттары қандай, тарихы, табиғаты деген мәселені зерт­те­уін керек етті. Өмекең өзі бүге-шігесіне дейін зерттеп келе жатқан ең бір күрделі сала терминологияны аудармамен жанасты қарастырды. 1992 жылғы доктор­лық жұмысы тікелей осы салаға арнал­ған. Диссертациясын үздік қор­ғаған ғалым терминология жөніндегі ой, түйіндерін бірнеше кітабы мен әлде­неше мақаласында өрбітті. Кез келген ұлттың тілінде терминдер аударылуы керек. Бірақ мемлекеттер арасындағы саяси, ғылыми, мәдени қарым-қатынас нә­тижесінде сөз алмасудың болуы заңды. Сондықтан аударған сөзіміз сол заттың мағынасын ашып тұрса, онда нұр үстіне нұр болмақ дейді Өмекең. Ол жарты ғасырға жуық қазақ тіл білімінің терми­ноло­гиялық жүйесі, тіл мәдениеті, фра­зеоло­гиясы мен аударма саласында тер төгіп келеді. 2007 жылы жарық көрген 620 беттік «Қазақ тіл білімінің мәселе­лері» кітабында қазақ терминологиясы­ның қалыптасу тарихы, даму жылдары, бүгіні мен болашағы жан-жақты саралан­ған.

Ө.Айтбайұлы бұл жылдары қазақ терминологиясы мен аударма саласында жан-жақты ізденістер жасап, осы бір қиын да күрделі ғылыми мәселеге қа­тыс­ты әлемдік ғылыми ой-пікірлерді сүзіп шығып, қазақ тілінің өз табиғатына тән заңдылықтарға тереңдейді. 1975 жылы оның «Аудармадағы фразеология­лық  құбылыс» деп аталатын моно­графия­лық зерттеу еңбегінде аударма пробле­ма­сының күрделі мәселелері қа­­­рас­­ты­рылған. Бұл жылдары ол ғылы­ми-зерттеу жұмыстарымен қоса, КСРО Журналистер одағының мүшесі ретінде журналистік қызметін де қатар алып жүреді. Қазақ қауымының өмірі, әлеу­мет­тік болмыс-бітімі, қазақ өнері мен әдебиетінің келелі мәселелері, өнер адамдарының тағдыры, ауылшаруа­шы­лы­ғы еңбеккерлерінің тұрмыс жайы, т.б. туралы очерк, новеллалар жазуын жал­ғас­тырады. Ғалым қазақ лексикологиясы мәселесінің зерттеушісі ретінде фра­зеологиялық құбылысын да саралап, оның түр-түрін талдап берді. Оның қа­зақ тілінің мемлекеттік тіл ретінде мәртебелену жолындағы ізденісі мен күресі өз алдына бір сала. Тіл мәселесін көтеру бар да, оны шешу бар. Ұлттық қазынадан нәр алған Өмекең тіл мәсе­ле­сіне талғаммен қарап, мемлекеттік тілдің күрмеулі тұстарын шешудің амал-тәсілін орнымен нұсқай білді. Ол – қазақ тілін мемлекеттік тіл ретінде қалыптастырушы маманның бірі. Ға­лым­ның республикалық және халы­қ­ара­лық конференцияларға қаты­сып, қазақ тіл білімі мен түркітануға қажетті мәселе жайлы жасаған 50-ден астам баяндамасы өзінің дәйектілігімен, ой­лы­лығымен ғылыми жұртшылыққа кеңінен аян. Бұл жылдары Өмірзақ Айтбайұлының басшылығымен және қатысуымен «Тіл мәдениеті және бас­пасөз», «Өрелі өнер», «Сөз өнері», «Ұлт саясатын бұрмалаушылар», «Қазақ терминологиясының мәселелері», «Аударманың лексика-стилистикалық мәселелері», «Термин және олардың аудармалары» аталатын бірнеше ұжым­дық кітап баспадан жарық көрді.

Ө.Айтбайұлы қоғам қайраткері ре­тін­де әрдайым тіл мен діл жолындағы зия­лы қауым ұмтылысының көшбас­шы­ларының бірі болып келеді. Ол қазақ тілінің мемлекеттік тілге айналуына қа­жетті шаралардың бәріне қатысты. Оның тума дарындылығы ақыл-парасат, білімімен жарасымдылық тапқан­дай. Бар саналы ғұмырын ғылым жолына сарп етіп, үнемі ізденісте жүретін ойы ұшқыр, қаламы жүйрік, тілі орамды, сөзі әсерлі ғалымның баяндамасы тыңдаушысын баурап әкететін. Ол тілі­міз­дегі тіл мәселесінің өзектілігіне, қоғамдық өмірде қазақ тілінің қолданыс аясын кеңейтуге қатысты өткір ойларымен ұлт бірлігінің ұйтқысы саналатын ана тілімізді төрге шығару жолындағы атқарған қызметімен көзге түсіп келеді. Академиктің ғылыми ой-тұжырымы жоғарыда аталған салалармен қоса тіл мәдениеті, стилистика, лексикология, ономастика, диалектология, әдеби тіл, мемлекеттік тіл, әдебиет, мәдениет, ұлттық құндылық, салт-дәстүр мәсе­ле­ріне қатысты еңбектеріне ғалымдар рецензия жазып, жоғары бағалады. Өмір бойы еңбекпен шыңдалып ізденіс үстінде жүретін ғалымның ғылыми шығармаларының ауқымы кең, сан қырлы. Ізденіс аумағы, ғылыми өрісі қазақ тіл білімі аясынан асып, түркі­танудың да өзекті мәселесін қамтиды. Өмекеңнің атсалысуымен түркі тіл­де­рінің өзара бірлесіп зерттейтін ғылым саласындағы ізденіс жолға қойылды. Атап айтқанда, бірлесе қарастыруды қасиет ететін ортақ терминологиялық жүйені қалыптастыру мәселесі зерттелуде.

Шын ғылымға қашан да сайрап жат­қан жол жоқ. Ғылым жолы – ауыр жол. Тек талмай еңбек еткендер ғана ғылым биігіне көтеріліп, оқырманның құр­ме­тіне бөленеді. Ізденуден жалықпаған феномен ғалым бүкіл түркітану әлемінде кеңінен танымал. Еліміз тәуелсіздік алғаннан кейінгі тұста тынымсыз еңбек еткен ұлтжанды қаламгердің рухани дегдарлық тұлғасы биіктей түсті. Өз жұ­мы­сын шын ынта-жігерімен беріліп атқаратын Өмірзақтың ерекше бір қасиеті – еңбекқорлығы. Ол – рес­пу­б­ли­камыздың рухани және әлеуметтік жағдайын жіті қадағалап, энцикло­педия­лық білімімен үлкен сұранысқа ие болған әлденеше танымдық әрі тәр­бие­лік мәні ерекше еңбектерін жазды. Өзі­нің мерейлі жасқа тіл білімінде өзіндік орны бар қарымды қаламгер, ел мәдение­ті мен өнеріне іргелі үлес қосқан қай­раткер ретінде көтеріліп отырған Өме­кең­нің қоғамдық-әлеуметтік та­қы­­рып­­қа арналған шығармаларын­дағы айтар ой, көтерген идеясы, кел­тір­ген дерек пен мәліметтері ғалымның ғылыми кредосы, азаматтық ұстанымы, өмірлік қағидаты, туралық пен шын­шыл­дығын танытқан құндылығымен оқырман ықыласы мен қызығушылығын арттырғаны белгілі. Адалдық, әділеттік, шынайылық секілді адамгершілік құндылығын ту еткен ғалым өзінің ең­бек жолында талай белеске көтеріліп, ұжымның құрметіне бөленді. Тіл білімі мәселесіне қатысты 30 шақты кітап пен монографияның, бес жүзге жуық мақа­ла­ның авторы болған. Ол сондай-ақ «Тіл біліміне кіріспе», «Лексикология» пән­дері бойынша оқулықтар жазды. Өмекеңнің өмірі мен жекелей еңбек­те­рінің маңызына арналған 31 мақала жарық көрді. Жастық шақтағыдан гөрі жас ұлғайғанда көп іс тындыру керек деген екен бір ғұлама. Академик жасы­ның ұлғайғанына қарамастан жеміс­ті еңбек етуін үзбей жалғастырып келеді. Соның ішінде 2015 жылы жарық көрген бес томдық кітабының маңызы ерекше. Бұл еңбегінде ол қазақ тіл білімінің терминология мәселесін, қазақ фра­зео­ло­гизмі мен перифраздарын, мемлекеттік мәр­тебеге ие болған ана тіліміздің тарихи кезеңдері мен қоғамдағы тіл мәсе­ле­сін, қазақ тілінің көшбасында тұрған ғалымдарды сөз етіп, ой толғайды.Халқын сүйген үлкен жүректі азамат қажырлы еңбекті, қайраткерлік күш-қуатты өзіне тұғыр етіп, бар саналы ғұ­мы­рын, қажыр-қайратын өзі қалаған ғылым жолына арнап, әр жүйеде қызмет атқарып, қай салада болса да ісін меңге­ріп, көпке ұйтқы бола білді. Уақыт – әділ сыншы, мінсіз таразы. Тума талант­тың талмас талпынысы, тынымсыз да іркіліссіз ізденісі оны бүгінгідей тіл білімі ғылымының төріне шығарды. Ол өзінің қайталанбас азаматтық мінезімен, байыпты қалпымен, әсерлі сөзімен, кісілік болмыс-бітімімен , өнеге тұтар рухани адамгершілік қасиетімен, ға­лымға тән алғырлығымен қазақ тіл білімін бүкіл түркі әлеміне танытуға лайықты үлес қосуымен, мейлінше қа­ра­пайым да ашық-жарқын, орнықты да ірі мінезімен, ұзақ жылғы жемісті еңбегімен халқына қалтқысыз қызмет еткен ғалымның бірегейі, маманның білгірі аталып, ғылыми ортада, зиялы қауымда зор беделге ие болып, асыл сөз зер­гері атанды.

Ғылымды ұйымдастыру қарымының үстіне Ө.Айтбайұлының қайраткерлік қабілетінің айқын көрінген тұсы «Қазақ тіл қоғамындағы» жұмыстарға тікелей байланысты. Өмекең 2004 жылы халы­қ­ара­лық «Қазақ тілі қоғамының» прези­денті болып сайланды. Ол 1998 жылдан бастап ҚР Орталық сайлау комиссиясы құрған лингвистикалық комиссияның мүшесі ретінде Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтан бастап, басқа да ҚР Прези­дент­тігіне үміткер­лерден емтихан қабыл­дап келді.

Ө.Айтбайұлының толассыз еңбегі үкімет тарапынан да, ғылым қауым­дас­ты­ғынан да жоғары бағаланды. Ол 1994 жылы ҰҒА-ның корреспонденті мү­шесі болып сайланса, 2003 жылдан Ұлт­тық Ғылым академиясының акаде­мигі.

Ө.Айтбайұлы – тағылымды тәрбие­ші, ұлағатты ұстаз. Ол – Тіл білімі институ­тын­дағы қызметімен қатар, ғылыми ізденістер нәтижесін практи­калық тә­жіри­бемен ұластырып, ұстаздық өнеге танытып жүрген ғалым.Ол 1994-95 жылдары Алматы Қыздар пединститу­ты­ның, 1996-97 жылдары Қ.Иассауи атындағы Қазақ-түрік университетінің, 1998 жылдан «Қайнар» университетінің профессоры ретінде дәріс беріп, ұстаз­дық қабілетін көрсетті. Ұстаздық пен шәкірттік – адам баласы арақаты­на­сының ең бір абзал, мағыналы да мәнді түрі дейміз. «Адам тәрбиелеу – ұлы мін­дет», «ұстаздық – ұлылық емес, ұлы қа­сиет», «ұстаз жолы – ұлы жол», «ұстаз беделі білігінен», «ұстаз болу – жүректің тазалығы», «ұстазы талантты болса, шәкірті талапты болады» дейді емес пе ғұламалар. Шәкірттері бар, өзінің жолын қуған мектебі бар ғалым бақытты дейміз. Жақсы шәкірт бола алған адам жақсы ұстаз да бола алады деген пікір қалыптасқан. Кешегі Алаш ардақтылары­ның, ғұламалардың көзін көріп, сөзін естіп, ғибрат алған Ө.Айтбайұлы ойына ой қосқан, біліміне білім қосқан өз ұстаздарынан адам болудың адал жолын үйрендім, болмыс-бітімдерінен мол тағылым алдым деп, оларды зор ықылас-ілтипатпен еске алады. Ғұлама ғалым­дар­дан тәлім алған алған студенттік кезін ең бақытты жылдарына жатқызып, Мұхтар Әуезовтің әр оқыған дәрісі ғажайып оқиға болып өтетінін, тіл мә­селе­­сін оқитынды. Ісмет Кеңесбаев, Ибра­гим Мамановтан көргенін, ғылыми жетекшісі Мәулен Балақаевтың мінезі қандай мәйек болса, өзінің жүріс-тұрысы, сөзі де тұнып тұрған зиялының өзі болатын деп еске алады. Сондай үлкен жүректі ұстаздарға шәкірт бола жү­ріп, өзі де білімді де білікті мамандар даярлауға зор ықы­ласпен көңіл бөлді. Атап айтқанда, оның елімізде жас ғалым­дарды тәрбие­леп қанаттандыру, кадр даярлау ісіне сіңірген еңбегі де орасан зор. Ол соңғы 35 жыл ішінде көптеген ғылым кандидаты мен докторын, магистрант даярлап, өзінің іскерлігімен, тәжірибелік әдіс-тәсілімен, сапалы білім беруімен мерейі тасып жүрген ұстаз. Өмекеңнің ғылыми мектебінен өткен бүгінде еліміздің белгілі ғалым­да­ры қазақ тіл білімі ғылымы мен руханият саласында өздерінің қомақты үлес­терін қосып, егемен еліміздің жар­қын болашағы жолында жемісті еңбек етіп келеді. Олардың арасында елімізге танымал М.Ерғалиева, А.Қоңырова, Н.Рсалиева, Б.Қожаева, Ш.Біләл, тағы басқа филология ғы­лы­мының докторлары Өмекеңнің жетек­шілігімен аударма мен терминология мәселесінің әр алуан жайларын зерттеп жүр. Елдік мә­се­лені ешқашан естен шығармаған көңілі дархан әз ағаларының халқының жағ­дайына деген жанашыр­лықтан жүре­гін жарып шыққан сөздері шәкірттерінің есінде. Жақсы-жайсаң сүйінетін, мұқ­таж адам сүйенетін, тентек-содыр имене­тін, қыңыр-қисық илігетін өмі­рін өнегелі ісімен өрнектей білген ұстаздың берген тәлім-тәрбиесі шәкірттерінің есінде. «Ұстаздан алған тәліміміз мол» дейді олар. Өмірлік тәжірибесінен түйгені көп, салт-дәстү­рі­мізді сақтай білген ғалым өзінің кі­сі­лігі мен кішілігін, жан сарайының тазалығын, көңлінің пәк­тігін айқын сездіріп, шәкірттерінің жү­регіне шабыт, қиял өрісіне қанат бі­тіру арқылы олардың еңбек жолына бағыт беріп, ұлттық рухани байлықты бағалауына ықпал жасады.

Халқымыздың біртуар абзал қайрат­кері, академик Ө.Айтбайұлы – өзінің кісілік келбеті мен азаматтық болмыс- бітімінің арқасында әріптестерінің, зиялы қауымның зор сүйіспеншілігіне бөленген тұлға. Жайшылықта жайсаң, қайшылықта қайсар, тұлғасы таудай болса да, кісіге жоғарыдан қарап, иық теңестіріп, теке тіреспейтін, тектілік бүкіл болмысынан байқалып тұратын Өмекең туралы толғақты сөз айту екінің бірінің қолынан келмейтіні хақ. Ол – өзін көріп көзің тоятын, сөзін естіп көңлің толатын, дәуірінен өзін, өзінен сөзін бөліп қарауға болмайтын, биік тұрып кішіпейіл бола білетін кең жү­ректі, білім мен білікті, кісілік пен кіші­лікті, парасат пен мейірімді қатар сыйдырған жан. Ол «жақсы мінез – адамның қорғаны», «ұлтына, жұртына қызмет ету білімнен емес, мінезден» дегенді өмірлік кредосына айналдырған абзал азамат.

Өзіммен құрдас әрі жарты ғасырға жуық қызмет бабы бойынша да, қара­пайым тіршілікте де араласа жүріп таныс-біліс болған Өмекеңді барша жұрт­қа сүйкімді де үлгі-өнеге еткен болмыс-бітімінің, өмір сүру ұстаны­мының, жүріс-тұрысының, сөзі мен ісінің біршамасы деп мыналарды атар едім. Ол әрдайым байсалды да биязы, сабырлы да салмақты, жаны нәзік, жансарайы таза, жастарға жұғымды, айт­қаны орынды, жақынына жәрдемшіл, білімі білікті, қиналсаң қамқор, кең жүректі, тура мінезді өмірсүйгіш, ыстық ықыласты, ұстанғаны әділдік, сүйенгені шындық, жазғаны анық, ойы терең де қанық, сөзі қысқа да нұсқа, кішірейгенге кішіпейіл, менмендігі жоқ, адамдық пен әділдікті ұстанғыш, маңына адам үйіріл­гіш, азаматтық белсенділігі жоғары, ұстанымы берік, талғамы биік қалпынан айныған емес. Туған халқының қастерлі тілі, қасиетті ділі, қадірлі діні дегенде оның шығарға жаны бөлек.

Ол өзінің  80  жасқа толған мерей­тойы­­на өнегелі өмір жолымен, елеулі ғылыми шығармашылық жетістігімен, қайрат­керлік қомақты қызметімен жетіп отыр. Ол – білімді де білікті ғұла­ма ғалым, қоғам өміріндегі істерге белсене аралас­қан айтулы тіл жанашыры. Ол – кестелі сөз шебері, терең танымды, қаламы қа­рымды қаламгер. Ол – аузы дуалы, шешен сөйлейтін дегдар ойдың иесі. Ол – сегіз қырлы, бір сырлы өнер­паз. Ол – адал дос болудың таптырмас үлгісін көрсете алды. Ол – ұлтымыздың асыл қасиет­терін бойына толықтай сіңірген қазақ елінің мақтанышы мен абыройы. Ол – адами болмысына кір шалдырмаған, адамшылық арымен адал өмір сүрген абыз ақсақал. Ол – қазақ тіл білімінің қадірлі ақсақалы, көшбас­шысы, байтақ даламыздың ғылым көкжиегінен көрін­ген жарық жұлдыз­дарының бірі. Ол – ілтипатты, іжди­һатты, кісілікке, ілімге ұмтылған қоғам­шыл, салауатты өмір салтын берік ұстан­ған жан. Ұлтжан­дылық пен отан­сүйгіштікті өткеннің інжу-маржанынан бойына сіңірген, халқының рухани құндылығын жан-жақты игерген, білімі мен ішкі мә­де­ние­тін жетілдірген жан­ның азаматтық санасымен қалыптасатын қасиет деп жүрміз. Азаматтық ғұмырдың ғибраты парасаттылықпен өлшенеді. Өз елі мен жері дегенде жүрегі елжіреп тұратын Өмекең қай дәреже мен атаққа жетсе де өзінің салмақты сыр-сипатын сақтай біліп, үнемі ұмтылыста жүретін қажыр-қайратын шыңдай түсті.

Академик ғалымның ең бір жан жадыратар қасиетіне оның ешкімді алаламайтын кішіпейілділігі мен қарапайым­ды­лы­ғы жатады. «Жақсылық  жасау – жер басып жүрген әрбір пенденің парызы», «жақсы мінез – адамның қорғаны» дегенді өмірлік кредосына айналдырған Өмекең үлкен парасат иесі, белгілі қоғам қайраткері бола тұра, менмендігі жоқ, ешкімнің көңлін жараламайтын мейлінше кеңпейіл. Оның үлкен-кі­шіге бірдей мәміле жасайтыны, үлкенді сый­лап, кішіні жебеп жүретіні сүй­сіндіреді. Ғалымның адамдармен етене қарым-қатынасында байқалатын ой жүйріктігі, сөз саптауы, сөздің мәйегін та­мызып, саралап айтатын бекзаттың қасиеті, әңгіменің ажарын кіргізе, қиюын қиыс­тыратын шешендігі жағынан да шоқтығы биік тұр. Өмекеңнің өзінен кейінгі ізбасарларына өнеге боларлық тағы бір адами қасиетіне кісі қызығарлық еңбек­керлігі, қолына алған істі қиындығына қарамастан ерінбей аяғына жеткізіп тынатын тиянақтылығы мен кәсіби биіктілігі, адам мен қоғам алдындағы жауапкершілікке мән беретіндігі, ішкі мол рухани қазынасы, іске мұқият, сөзге берік, уәдеге мәрттігі, биік мәдениеттілігі жатады.

Ғалымның әріптестері мен замандас­тарына құрмет тұтқызған кезекті бір ерекшелігі – мінезінің көркемдігі мен қай­сарлығы. «Өмір сүру деген – тір­шілік­ке қонаққа келу емес, бұл арпалыс, күрес. Сол арқылы өмірден адам деген атқа лайық өз орныңды тауып, тұлға болып қалыптасасың. Сол өмірде өкін­бейтіндей күресе біліп, қиын­шы­лық­ты жеңе білу арқылы тіршілігіңді мәнді де сәнді ете аласың» деген екен бір ғұлама. «Ауыртпалықты да қайсар жанға берем. Өйткені, зор ауыртпалықта көркем мі­незді адамның сабыр сақтауы мол сауап­тан жазады» деген екен Мұхаммед пай­ғамбар (с.ғ.с.) бір хадисінде. Рух мық­­ты­­лығы, дер­бес ойлау қабілеті ға­лымның ұзын-сонар қилы өмір жолын­дағы тағдыр­дың басқа салған қиын­шылығы мен ауыр сынақтарда өзін сақтап қалуына көмектесті. Бұл – Алла жолындағы адамда болатын ерекше күш-қуаттың әсері. Ақыл мен парасатты серік еткен нағыз қазақы көркем мінезге ие адам сабырлы да салмақты, қанағат­шыл да қарапайым қалпымен небір ауыртпалыққа төтеп беріп, оны жеңе білген. Өмірдің ащысын бір адамдай татқан өзі де көркем, сөзі де көркем Өмекең сабырлы ақыл, темірдей  төзім­нің арқасында қайсарлық, тектілік танытып, қиыншылыққа қыңбай, еңсесін бастырмай, ауыртпалықты ең­серіп тастап, алға ұмтылумен болды.

Ө.Айтбайұлының тағы бір жан сүй­сіндірер ерекшелігіне жас кезінен-ақ  бір бойында сан алуан өнерінің болуы жатады. Ол – ғылым мен өнерді тел еміп, қатар ұстап келе жатқан ғалым. Ол өзі­нің ақындық пен әуесқой сазгерлік өне­рімен де зиялы қауымға танымал. Оның тыңдаушысын әлденеше рет тамсан­дыр­ған әншілік, домбырашылық, күй­шілік өнерін өнертанушы зерттеушілер жоғары бағалады. Өмекеңнің орын­дауын­дағы біраз әндер қазақ радио­сының «Алтын қорында» сақтаулы. «Ғылым мен күнделікті тіршілікте мені алға жетелеп, өрге өрмелетіп келе жатқан өмірімде кие тұтып, қасиет санаған үш мұрама ана тілім, одан соң ән мен күй және қоңыр домбыра жатады» дейді Өмекең бір сөзінде. Өмекеңді құрмет тұтқызатын тағы бір ерекшелігі – оның әдемі қартайғандығы. Данышпан ақсақалы мен көреген қариясы болмаған елдің ақылды жастары да болмайды. Абыройына қылаудай кір жұқтырмаған қарттық – тәрбиенің үлкен құралы. Әдемі қартаю – асыл қасиет. Қарт бола білу, қартая білу – үлкен сын. Ел ағадан азады, тон жағадан тозады дегенге ұқсас ел жадында сақталып қалған дана бабаларымыздың айтқан уәжді сөзі аз емес. Ел ұйытқысы, батагөйі, ақылшы, қамқор ақсақалы мен көреген қарияның дұғадай ақылы, көшелі пікірі, таңға­жа­йып тапқырлықпен айтқан даналықтың үлгісіндей, әділдіктің таразысындай мәнді де дәмді сөзі дауға дәру, жауға қа­ру, араздыққа араша, татулыққа тамыр, тазалыққа нәр, пәктікке пәрмен, дәс­түрге дәрмен болып, тәлім-тәрбие бер­ген. 80-ге келгенше кісілік бітіміне шаң қондырмай келе жатқан өзгеше бітімді сөз зергері атанған Өмекең де дәл осындай нағыз ақсақалдыққа тән асыл қасиетке ие дария кеуде, тау тұрпатты тұлға, көргені мен түйгені көп қазыналы қария атанды. 1997 жылы қажылық парызын өтеп қайтқан жүзіне иман шуа­ғы үйірілген Өмекең жас ұрпақты имандылыққа иландырып, жамандық­тан жирендіріп, қайғыға қамықтырмай, қуанышқа құлшындырып, сүйіспен­ші­лік­ке сүйсіндіріп, сұлулыққа сұқтан­дырып, өмір-тіршіліктің мән-мағы­на­сына көзқарасын қалыптастыруы олардың ой-парасатын өрістетіп, өрісін биіктете түскендей. Егемен елі­міз­дің қазіргі қариялары өз әлемін Өме­кеңше әдіптеп, әдемі қартайсашы.

Халқына сіңірген еңбегін өзінің перзенттік парызы деп білген ғалым-қайраткердің ерен еңбегі ескерусіз қалған жоқ. Маңдай тер, табан ақының да өтемі бар екені даусыз. Академик 1996 жылы Ыбырай Алтынсарин атындағы медалінің, 1998 жылы Президент жарлы­ғымен «Құрмет» орденінің иегері болды. 2001 жылы «Қазақстан Республикасының 10 жыл мерекелік медалімен», 2004 жылы «Қазақстан Республикасының ғылымын дамытуға сіңірген еңбегі үшін» белгісімен марапатталды. Табан аудармастан 64 жылдан астам уақытын, еліне, халқына риясыз қызмет етуге ар­нап, сергектікті серік етіп ұзақ жылдарда алдынан кездескен сынақтардан сүрін­бей өтіп, қиыншылыққа қасқайып қарсы тұра білген, бейнеттің түбі зейнет екенін өзінің тағылымды тәжірибесімен дәлелдей алған ғалымның өнегелі өмірі бүгінгі өскелең ұрпаққа үлгі болуға тиіс. Жүйрік уақыттың ұшқыр қанаты елім, жерім деп, бар өмірін соған арнаған хал­қымыздың дария-қариясын 80-нің сеңгіріне сергек күйінде жеткізіпті. Ол әлі тың, сөзі нық, ойы айқын, жанкешті еңбекқор. Шаршаудың орнына шабыттанып, дамылдаудың орнына дараланып, жұмысқа құлшына араласып, хал­қымыздың құндылығын дамытуға атсалысып жүрген абыз ақсақалдың ай­тары да, жазары да баршылық. «Қана­ғатшыл, мейірбан адамдар ұзақ жасайды» дейді халық даналығы. Ерлік пен өр­лікке толы ғұмырының бір бөлшегіне ғана қатысты ойымды аяқтай келе қадірлі әріптесіме сексендегі серпінімен 90-ға тоқырамай жетсін деп, зор денсаулық, ұзақ ғұмыр тілей отырып, әрдайым жақсылық жанын жадыратсын, сәттілік серігі болсын, шаңырақ шаттығы ортаймай, отбасында жарасты тірлік, береке-бірлік, ырыс-ынтымақ салтанат құрсын демекпіз.

Сейдін БИЗАҚОВ,
филология ғылымының докторы,
профессор.