Бірі де сияқты емес таныс маған,
Әлде бұл арман ба алыс қауышпаған.
Бұл әсем жаңғырығы ма екен әлде,
Өзге әннің өз кеудемнен дауыстаған!

Төлеген АЙБЕРГЕНОВ.

 

Төлегеннің таң шығындай мөлдір сезімдермен, тебіренген теңіз толқын­дарындай тегеурінді ақындық қуатымен, құс жолына жалғанған армандарының асқақтығымен, дархан дарынның жүрек түкпірінен мөлдір бұлақтай шым-шым­дап көзін ашқан поэзиясы мүлде бір жа­ңа биіктен жарқырап, көз қарықтыр­ған өткен ғасырдың 60-шы жылдары қазақ жырының бұрын-соңды болмаған жаңаша тұрпатта түлеген кезеңі болды.

«Құмдағы мұнаралар» жинағы жарық көріп, қаламгерлер қауымының талқы­сына түскеннен соң, қарымды қаламгер ағамыз Қалаубек Тұрсынқұловтың: «Біз Төлегенді енді білдік, тұңғиық терең, дархан да заңғар ақындық әлемін енді таныдық дегенде қайран ақыннан көз жазып қалдық», – деген тебіренісінде көптен аңсап көрген сәбиінің бал қылы­ғына тоймай қалған ата-ананың өзек өрте­ген өкініші бар. Біз бұл лебізді шым­кенттік кәсіпкер, белді меценат Бекен Төлешовтің демеушілігімен «Түркі әлемі» студиясының директоры Доқтыр­хан Тұрлыбек түсірген «Айбергенов әлемі» бейнефильмінен тыңдағанбыз.

Биылғы ақпан айының 22  жұлды­зын­да Ақтау қаласында өткен «Ата жұр­тын аңсаған Айбергенов» атты ғылыми-тео­­риялық конференцияның шы­мыл­­дығы осы бейнефильммен ашылды.

Маңғыстаулық азаматтарды осындай игі бастама көтеруге ынталандырған не деген сұраққа жауап Төлегеннің «Маң­ғыстау мұнаралары» өлеңдер цик­лінде жатыр.

Көшелерінде бояулар, шіркін, мол қандай,

Құдай да болсаң қарай алмайсың толғанбай.

Жан-жағы толқын

Терезесінен теңізге

Секіріп кетсе болғандай.

Ақ ерке осы қалаға

Айырмай көзін көк тігіп,

Тұрады екен төңірегін түгел өрт қылып.

Құс жолы мұнда аңдамай келіпшашылып қалған сияқты

Мұнаралардың заңғар басына соқтығып.

Төлегенге тән асқақ арын, көркемдік тәсіл, образдық өрнекпен өрілген бұл жолдарда сол кезде «табанының астын­да­ғы қара дарияның» енді ғана арна ашып, әлі екі жасқа да толмаған Ақтау (бұрынғы Шевченко) қаласының «сар­ғал­дақ өңді сәби» шағынан-ақ жарқын болашағын болжаған ақындық түйсіктің тереңдігі, көңілдің көрегендігі жатыр.

«Менің республикамнан» бастап, кең байтақ Қазақстанның қай өңірі жайлы қалам тербесе де Төлеген өзі көз тіккен көркемдік биігінен көз жазбаған, талғам таразысының тасын жеңіл­дет­пеген. Дегенмен, «Құмдағы мұна­ралардың» ақын поэзиясындағы орны өзгеше.

А.С.Пушкиннің «Жер бетіндегі ең соңғы ақын өлмегенше, мен тірі боламын» дейтініндей, бұл өмірден 29 жасында озғанына 50 жыл болған Төлеген­нің өзі де, өлеңдері де мәңгі жас. Әде­бие­тіміз­дегі «Төлегентану» деген тараудың әлқиссасы енді айтылды. Ақын шығармашылығы жайлы алғаш кандидаттық диссертация қорғаған аяулы ақын, марқұм Рахмет Аяпбергенов осы тараудың берекелі бастауында тұр.

Заңғар жазушымыз Әбіш Кекілбаев «Көктемнің жазға ұласар жайсаң шағы», адуынды ақын Темірхан Медетбек «Телегей теңіз тебіреністердің ақыны» атты мақалаларымен сондай ізденістердің іргесін нығайтып, арнасын айқындап, бағытын түзеп берді.

«…Күн жақсы көріскенше, ар жұлдызым,
Енді сен басқа ағыстан ізде мені», – деп ақынның өзі айтатындай, ол жыр­шылығының арнасы да, ағысы да мүлде бөлек, зерттеуге де басқаша деңгейде жанасуды талап ететін ақын. Әбіш Кекілбаевтың «Құлбек Ергөбекті зерттеу үшін тағы бір Құлбек Ергөбек туылуы керек» дейтініндей, Төлегенді зертт­еу үшін де бұл тәңірия құбылыстың құпиясын қопара ашуға қабілетті, қиядағыны қалт жібермес мерген зерде, қалтарыстағыны көңіл көзімен аңғарар қырағы сана, зергер зейін қажет.

«Ақ жаңбырлар тоздырған тау сияқ­ты, Мен өлемін өзімнің биігімде» деп, асқақ адамзаттық арман, мұраттарды, өршіл рух, нәзік сезімдерімен сәулелен­діріп кеткен Төлеген поэзиясы әлі талай ұрпақтың патриоттық сезімдерін шың­дап, «сөз патшасына» деген ықыласын арттырары сөзсіз.

Мұрат БЕКЕЙ,
Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі.