Халық поэзиясының алыбы атанып, жүз жыл жасаған Жәкеңнің шығармашылығы түпсіз теңіздей терең, мұхит айдынындай кең. Саралап айтқанда, екі ғасыр, екі қоғамды қатар көріп, заманында осы екеуінің де жақсылығы мен жамандығын бір кісідей танып білген сөз зергері.

Жазушы Мұхтар Әуезов Сүйінбай ақын­ды «Жетісу ақындарының алтын дің­гегі» деп бағалаған. Сүйекеңдей жыр тұлпарының ал­дын көрген Жамбыл да талай ақынды сөзден жаңылдырған айтыскер атанды. Жал-құй­рығы сүзілген сәйгүліктей өз заманының ақ­тангер ақындары атанған Айкүміс, Бақ­тыбай, Сары, Сарбас, Досмағамбет, Ша­шубай, Құланаян Құлмамбет сынды жел жет­пес жүйріктерімен айтысқанда, мерейі әр­дайым үстем түсті.

Жамбыл– қазақтың айтыс өнерін ел ішінде ғана емес, өзге ұлт өкілдеріне де та­ныта білген өнерпаз. Көршілес қыр­ғыз хал­қының ірі ақындары Балық, Ты­ны­бек, Қа­лығұл, Найманбай, Қатаған, Арыс­тан­бек, Сағымбек сияқты ақын-жырау, ма­­­­насшылармен өнер сайысына түсіп, қа­зақ-қырғыз поэзиясының тағылымын ағайындас екі елге кеңінен танытты.

Шынын айту керек, Жамбылдай жыр сү­лейін тереңнен танып, қадірін білген Кеңес одағы және сол қоғамға өткен ғасырдың бел ортасына дейін беделді қызмет көрсеткен ел ағалары мен зиялы қауым өкілдері еді. Кеңестік дәуір кезіндегі Жамбыл шы­ғар­ма­ларының тақырыбы әр алуан, мазмұны те­рең, идеялық ой-мақсаты айқын болуына сол заманның басты идеологтары жол көрсетіп отырды. Кеудесі алтын сандық, жыр маржанға толы жырау социалистік қо­ғамның қарышты дамуында күн сайын ат­қарылып жатқан жаңа құрылыстар мен жетістіктерді қалт жібермей жырға қоса білді. Жамбыл ақынның аузынан шыққан өлең-жырларын қалт жібермей хатқа түсіруді арнайы бөлінген хатшылары қасында жүріп жазып алды.

Енді қазақ поэзиясының қос шыңындай қа­тар тұрған Абай мен Жамбылдың ха­лық­тың рухани байлығына айналған өлең-сөз­дері, екеуінің замандастығы туралы да ай­та кеткен орынды болар. Әрине, мен зерт­теуші емеспін. Алайда, бұл ойыма Жам­былдың көзін көріп, өлең-жырын өз құла­ғымен тыңдаған классик жазушы Ғабит Мү­сіре­пов­тің мына сөзі дәлел болса керек.

«Сол кезге көз салсаң (ХІХ ғасырды ай­тып отыр Ә.Қ), Абай мен Жәкең бір мақ­сатқа, бір тілекке ақындықтың екі түрлі са­­ласын өрлей аттанған сияқтанады: бірі – жаңа әдебиет өнегесін жазу арқылы, бірі халықтың байырғы өнегесі – сурыпсалма ақын­ның жолы. Бірақ екі ұлы ақын атамыз то­ғысар жерін совет дәуіріне байлаған екен» деуі, өте шынайы берілген баға дер едім.

Жамбыл бабамыздың жүрегін жарып шық­қан қандай өлеңін алсаңыз да тек ел бір­лігі, ұлт намысы, бір-бірімен тату тұрып, ын­тымақтаса еңбек еткен қарапайым ха­лық­тың мұңын мұңдаған, жоғын жоқтаған, жеткен жетістігіне балаша қуанған туын­ды­лар. Ешқашан үстем тап өкілдеріне жағым­пазданбаған. Құлдық ұрып, жөнсіз мадаққа бармаған текті ақын болды.

Қазақ халқының басына қасірет әкел­ген Ақ патшаның 1916 жылғы «Июнь жар­­­лығын» «Зілді бұйрық», «Патша әмірі та­рылды» деген өлеңдерімен әшкерелеп, залым патшаның «әскердің қара жұмысына қазақтан солдат алу туралы» жарлығын же­рі­не жеткізе сынайды. Патшаның бұл ісін ке­рісінше мадақтауды бұйырған Верный әкім­дерінің сөзіне құлақ аспай, халық жа­ғына шығады.

Ал социализмнің халық игілі үшін ат­қа­рып жатқан елеулі ісін жеріне жеткізе жыр­лай білді. Әсіресе, Жамбыл бабамыздың жұл­дызын жарқыратқан 1936 жыл – ерекше жыл болды. Осы кезеңнен бастап ақын өмірі мен шы­ғармашылығы Одақтағы барша жұртқа та­рады. Республикалық ақындар слетінде айт­қан жаңа жырлары қазақ әдебиетінің ал­тын қазынасына айналды.

Осы жылы Жамбыл Жабаев қазақ әде­биеті мен өнерінің Москвада өткен он күндігіне қатысып, онда Кеңес елінің аса көрнекті партия және мемлекет қай­рат­керлерімен кездеседі. Ақынның әйгілі «Ха­лықтың сәлемі», «Дастарқан жыры» осы сапарда туған еді. Ал мәскеуліктер мен Одақтың үкімет басшылары ақын шы­ғармашылығын жоғары бағалады. Нә­тижесінде СССР Жоғарғы Советінің Пре­зидиумының Указымен Жамбыл атамыздың кеу­десіне «Еңбек Қызыл Ту» орденін «Бү­кіло­дақтық староста» М.Калинин ақсақал өзі тақты.

(Жамбыл көз жұмған уақытта тоқтаған сағаты.)

Қазақстанның әдеби-мәдени өмі­рін Бүкілодаққа танытқан осы әйгілі са­­­пардан кейін, Жамбыл бабамыздың да шығармашылығы шырқау биікке сам­ғады. Отанға деген сүйіспеншілік, бір­лік пен достық, туысқандық пен ауыз­бір­лікті шабыттана жырға қосты. Ақын­ның 75 жылдық шығармашылық тойы Бү­кілодақтық деңгейде өтті. Оған Со­вет Одағының барлық одақтас және ав­то­но­миялық республикаларынан көптеген ақын-жазушылар, ғалымдар қатысты. Ал ақын атына сансыз алғыс хаттар мен құттықтаулар түсті. Тіпті, сонау Америка, Австралия, Франция, Чехословакия ел­дерінен де жеделхаттар келді. Соның ішінде дүниежүзінің ұлы ақын-жазушылары Мар­тин Андерсен Нексе, Ромен Роллан, Анри Барбюс, Рабиндранат Тагор, Катерина Су­санна Ричард сынды әлем таныған қа­ламгерлердің «миллион жолдық жыр­лар­ды жатқа білген» Жамбыл Жабаевқа жүрек­жарды лебіздері ерекше болды.

Енді Жәкеңнің ақындық қарымын, абы­рой-атағын аса жоғары бағалаған осы же­делхаттар ішінен бір мысал келтірейін. Атақ­ты француз жазушысы Ромен Роллан: «Ба­тыстағы Альпі тауларының жүрегінен қа­зақ далаларының жүрегіне – қазақ халқы мен осы заманғы адамзаттың жыршысы Жам­былға туысқандық сәлем !» – деп, ізгі­лікке толы лебізін жолдаған екен.

Шынында, бұл – тек Жамбыл баба­мыз­­дың ғана емес, жалпы, қазақ әдебиеті мен мәдениетінің ұлы мейрамы болған ұмы­тылмас күн еді.

Осы  жолы  жыр  алыбы – Жамбыл  Жабаев СССР Жоғарғы Советінің Президиумының Ука­зымен отандық ең жоғарғы награда – Ленин орденімен наградталады.

Ал 1938 жылы Қазақ ССР Жоғарғы Со­ве­тінің тұңғыш сайлауы өткізілгенде, ақын Жамбыл Жабаевты Қазақстан еңбекшілері бірауыздан Жоғарғы Советтің депутаттығына сайлайды. Жамбыл атамыз осы жолы Қазақ ССР Жоғарғы Советінің 1938 жылғы 15 июль­де шақырылған алғашқы сессиясын өлең­мен  ашып, халықтың алғысына бөленген еді.

Көптеген өлеңдері Кеңес Одағына кір­ген барлық халықтардың тілдеріне, бұдан тыс ағылшын, француз, неміс, испан, чех, поляк, венгер, болгар, моңғол тілдеріне ау­да­рылып, әлем әдебиетінің қорына қо­сыл­ды.

Ғасыр жырлаған ғажап ақын бүгінгі жа­сампаз  ұрпағына тамсана оқитын таусылмас да­риядай жырларын қалдырып кетті. Осын­шама биікке көтерілген данышпан ба­бамыз «Жамбыл менің – жай атым, Ха­лық менің – шын атым» деген қарапайым өсие­тімен туған елімен бірге жасап келеді. Жә­­­кеңнің Алатаудай асқақ даңқы бұдан ары да ғасырдан-ғасырға ұласып, келешек ұрпақтарымен мәңгі жасай беретініне біз­дер нық сеніммен қараймыз!

Әділ ҚҰРЫҚБАЕВ,
ҚР Жоғарғы сотының судьясы.