Қазақ­стан Республикасы Президентінің Архиві еліміздің ХХ-ХХІ ғасырлардағы саяси тарихына қатысты бірегей құжат­тар кешенін тұрақты түрде сақтап отырған ірі архивтік мекеме. Архив өз кезегінде Ұлт­тық архив қорының құжат­тарын қалыптастыру, азамат­тардың құжат көздеріне қолжетімділігін қамтамсыз ету, жеке және заңды тұлғалардың сұранымдары бойынша қызмет­тер көрсету бойынша міндет­терді орындап отырған заманауи технологиялармен жабдықталған кешен. Сонымен қатар Архив жоғарыда аталған құжат­тар кешенімен бірге отан тарихы, архивтану, құжат­тану саласының өзекті тақырыптарын қамтитын бай кітаптар қорына ие. Біз бүгін осы Архивтің кітапханасы туралы мәлімет­термен бөлісуді жөн көрдік.

Кітапхана қорында 46 мыңнан астам кітап, 4 мыңнан астам газет тігіндісі, 16 мыңнан астам журнал бар. Кітапханадағы жәдігерлік материалдардың тарихының тереңдігі 1887 жылы Санкт-Петербургте Императорлық ғылым академиясының баспаханасында басылып шыққан Патша үкіметінің қазақ даласын зерт­тегендегі археологиялық комиссияның 1882-1888 жылдардағы есептері жинағынан бастау алады. Жинақта императорлық археологиялық комиссия орыстың жерінен алшақ орналасқан Ежелгі Шығыстың қорғандарын, ескерткіштерін зерт­теу мақсатында Орта Азияның өңірлеріне қызығушылық танытқаны жазылады.
Мысалы, 1867 жылы археологиялық комиссия Сырдарияның сағасындағы ежелгі Жанкент­тің қирандыларын зерт­теу үшін Орта Азияға Лерх ат­ты шығыстанушы археологын алғаш рет ат­тандырған екен. Оның артынша 16 жылдан кейін Түркістан генерал-губернаторының эксперимент түрінде жүргізген Самарқанд маңындағы Афрасиаб қаласындағы қазба жұмыстарына қызығушылық тудырған археологиялық комиссия Санкт-Петербург университетінің профессоры, шығыстанушы Н.И. Веселовскийді Афрасиаб елді мекенінде, осы аймақтың басқа да ең қызықты жерлерінде және жалпы Түркістан өлкесінде жүйелі түрде қазба жұмыстарын жүргізіп, археологиялық зерт­теулер жасау үшін жібергені, сондай-ақ оның жұмыстарының нәтижелері баяндалады. Бұл жинақ бүгінгі таңда қазіргі археологиялық зерт­теушілерге көптеген нұсқаулық береді деген сенімдемін.
Бұдан бөлек, кітапхана қорында экономика, саясат, халық шаруашылығы бойынша анықтамалық әдебиет­тер бар. Мәселен, «Материалы по обследованию переселенческого хозяйства в Туркестанском крае» (1909), «Атлас Союза Советских Социалистических Республик» (1928), «Средне-Азиатские Республики» (1928), Тұрар Рысқұловтың «Түрксіб» жинағы (1930), «Қазақ­станның он жылы» (1930), Борис Полевойдың Мәлік Ғабдуллин туралы «Рождение эпоса» (1943), «Материалы по казахскому обычному праву» (1948), сондай-ақ «Авангард Красного Востока» (1921), «Ауыл кәмөнісі» (1932-1938), «Большевик Қазахстана» (1931-1952), КСРО Жоғарғы Кеңесінің Жаршысы (1965-1991), ҚазКСР Ғылым Академиясының жаршысы (1946-1991), «Вопросы истории» (1945-1979, 2001-2022), РКП(б) Қырғыз (Қазақ) Облыстық Комитетінің «Известия» газеті (1920-1924), «Исторический вестник» (1883-1917), «Исторический журнал» (1937-1945), «История пролетариата СССР» (1930-1935), «Каторга и ссылка» (1933-1935), «Красный архив» (1926-1940), «Народное хозяйство Казахстана» (1926-1989), «Революция и национальность» (1931-1937), «Современный мир» (1888-1917), сияқты басылымдар мен жинақтар оқырмандардың көп қолына тимеген тың ақпарат­тардан сыр шертеді.
Сондай-ақ әр түрлі жанрдағы әлем классиктерінің шығармашылығы да баршылық. Солардың бірі – жазушы, сатирик Франсуа Рабленің 1938 жылы латын графикасында қазақ тіліне тәржімаланған «Гаргантюа және Пантагрюэль» романының екінші томын айтуға болады.
Архив өзі құжат­тық дереккөздер негізіндегі жарияланымдарға ерекше назар аударып, 100-ден астам құжат­тық жинақтар мен деректі басылымдар шығарған. Мұндағы негізгі тақырыптар «Алашорда» партиясының тарихы, ұжымдастыру кезеңі, аштық және саяси қуғын-сүргін мен 1930 жылдардағы депортация тарихына арналған.
Мысалы, «Қазақ­стан Халық Комиссарлары. 1920-1946.» (2004), «Наркомы Казахстана» (2007) ат­ты анықтамалықтары 1920 жылдан бастап 1950 жылдарға дейінгі Қазақ­стан Үкіметі мен халық комиссариат­тарының басшыларының өмірбаяндарымен, сондай-ақ Қазақ КСР басқару органдарының құрылымымен таныстыратын тұңғыш іргелі басылымдар болып табылады. Жинақтар қоғам қайраткерлерінің анықтамалық архивтік материалдары негізінде дайындалып, олардың фотосурет­терімен толықтырылған. Тарих жеке тұлғалардан құралады деген қағиданы ұстансақ, бұл кітаптар тарихшылар мен зерт­теуші саясат­танушыларға бағыт берер құнды материалдар деп білеміз.
ҚР Президенті Архивінің басып шығарған 20-жылдардың аяғы мен 30-жылдардың басындағы қазақ даласындағы нәубет­тің қасіреті мен тағылымын зерделейтін жинақ кітаптарының айтары бір бөлек. Мәселен, «Насильственная коллективизация и голод в Казахстане в 1931-1933 гг.» (1998) жинағында сол уақыт­тағы сталиндік күштеп ауыл шаруашылығын ұжымдастырудың мән-жайлары мен халықтың жаппай қырылуына қатысты құжат­тар мұқият пысықталып, жинақталған. «Из истории депортаций. Казахстан» (2012, 2014, 2022), «Трагедия казахского аула» (2013, 2018), «Страницы трагических судеб» (2002) жинақтарында КСРО-дағы саяси қуғын-сүргіннің құрбаны болып, абсурдтық айыптаулардың объектісіне айналған тағдырлар иелерінің «халық жауы» атанып, кеңестік жүйенің тозағының барлық шеңберінен тірідей өткен азамат­тардың өмірбаяндық анықтамалары мен отбасы мүшелерінің естеліктері жарияланған. Жинақтарда нақты адам тағдырының объективі арқылы 1920 жылдардың аяғынан бастап Кеңес мемлекетінде болған жаппай террорды жүзеге асыру тетіктері, осы оқиғалардың қайғылы салдарлары айқын көрсетілген. Естеліктер ХХ ғасырдың басы мен бірінші жартысындағы қазақ­стандықтардың өмірі туралы дереккөздерден тұрады. Бірқатар естеліктерде генеалогиялық сипат­тағы ақпарат­тар бар.
«Политические репрессии в Казахстане в 1937-1938 гг.» ат­ты архивтік құжат­тар негізінде жарық көрген жинақ 1997 жылды «Қоғамдық келісім және Саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу жылы деп жариялау туралы» Қазақ­стан Республикасы Президентінің Жарлығын іске асыру мақсатында тәуелсіз елдің архившілерінің жұмысының өзіндік есебі ретінде жарық көрген басылым. Мұнда 1937-1938 жылдардағы Қазақ­стандағы саяси қуғын-сүргіннің қасіреті туралы құжат­тар жарияланған. Жинақтағы құжат­тар тоталитарлық мемлекет­тің қоғамдық санаға әсер ету механизмін дәлелдеп, әкімшілік органдардың азамат­тарды жаппай қырып-жою режимінің тапсырысын орындағандарын және сол уақыт­тағы процестерге қоғамның өзіндік реакциясын айшықтайтын нысандары мен тәсілдері көрсетілген.
Кітапхананың құнды сөрелерінің бірі – энциклопедиялық басылымдар.
ХІХ ғасырдың аяғынан бастап кеңестік дәуір, бүгінгі тәуелсіздік Қазақ­станның тұсында жарық көрген энциклопедиялардың бағыты мен мазмұнына сай адамды баурап алып кетеді. Атақты энциклопедиялардың бірі 1890-1907 жылдардағы Ф.А. Брокгауз бен И.А. Ефрон басып шығарған «Энциклопедиялық сөздіктің» (Энциклопедический словарь) 89 томы кітапхана сөресінде тұр. Ең өкініштісі, қазақ тарихына қатысты «К» әрпіне арналған томы ертеректе жоғалған. Сонымен қатар кітапхана қорында «Большая Советская Энциклопедия»: 1926-1947, 1949-1958, 1969-1978 жылдар аралығында шыққан басылымдары, «Великая Отечественная война. 1941-1945 гг.» 1985, «Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық» 2005, «Военная энциклопедия Казахстана» 2005 жылғы 2 томдығы және басқа да салаларға бағыт­талған энциклопедиялық анықтамалар мен сөздіктер орналасқан.
Қазақ­станның мемлекет­тік және қоғамдық-саяси көшбасшылары туралы соңғы жылдары жарық көрген әр аулан жинақтарда аз емес. Мәселен, Д. Әшімбаевтың «Кто есть кто в Казахстане» (2001-2013), М. Қасымбековтың «Қазақ­стан Республикасының Тұңғыш Президенті туралы очерктері» (2013) және басқа басылымдарды айтуға болады.
ҚР Президенті Архивінің кітапханасындағы екі ғасырдың қою тарихына қаныққан құжат­тар мен кітаптар әрқашан уақытқа бағынбай құнды болып қала береді. «Жақсы кітап – жан азығы» демекші, мұндағы тарихи-мәдени құндылықтың әр алуандығы әрбір оқырманның жүрегіне ерекше жол табатыны анық. Ендеше, жоғарыда аталған жинақтармен, әдебиет­термен және архивтік тарихи құжат­тармен танысамыз деген барлық оқырманға Архивтің кітапханасы әрдайым ашық.

ҚР Президенті Архивінің
бас сарапшысы Н. Исаева,
аға сарапшысы Н.Тоқсабаев