Өткен жұмада «Ғылым ордасы» республикалық мемлекеттік кәсіпорнының Орталық ғылыми кітапханасында Қазақ-
стан Республикасының Орталық мемлекеттік архиві және «Ғылым ордасының» ұйымдастыруымен ХХ ғасырдың 20-30 жылдары Қазақстанның қоғамдық-саяси, әлеуметтік-экономикалық және мәдени-рухани дамуына үлес қосқан көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері Қабылбек Сарымолдаевтың туғанына 125 жыл толуына орай «Түркі-қазақ болашағы үшін күрес және Қабылбек Сарымолдаев» атты республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция өтті. Конференцияға Орталық мемлекеттік архивтің тарихшылары, ғалымдар, Жамбыл облысы Меркі ауданынан қайраткердің ағайын туғандары да қатысып, қолдау көрсетті.

Конференция жұмысын Орталық мемлекет­тік архивтің директоры Сәбит Шілдебай модераторлық жасады.
Қабылбек Сарымолдаев 1898 жылы 22 ақпанда Сырдария облысы Әулиеата уезі Қорағаты болысындағы Үйтал деген жерде дүниеге келген. 1912 жылы Меркідегі орыс-қырғыз училищесін бітіріп, одан кейін Әулиеатадағы жоғары бастауыш училищесінде білім алған. 1916 жылы Аққозы Қосанұлы басқарған ұлт-азат­тық көтерілісіне, Ақпан төңкерісінен кейін саяси істерге белсене араласады. 1917 жылдың жазына қарай Меркіде Тұрар Рысқұловпен бірге «Бұқара» (қазақ жастарының революциялық одағы) ұйымын құруға атсалысқан. Түркістан өлкесіндегі аштыққа қарсы күресте Тұрар Рысқұловпен бірге танылған. Ол көптеген лауазымды қызмет­терді абыроймен атқарды, қай салада еңбек етсе де өзінің іскерлігін, мемлекет­тік деңгейдегі мәселелерді шеше алатын жаңашыл қайраткер екенін көрсете білді. 1937 жылы 26 маусымда «халық жауы» деген жаламен тұтқындалып, 1938 жылы 25 ақпанда ату жазасына кесілді. 1958 жылы 29 мамырда ақталды. Біздің осы еңбегіміз Қабылбек Сарымолдаевтың тұлғасын ғылыми тұрғыдан тану бағытында жасалған жұмыстардың бірі – әрі қабылбектануға қосылған сүбелі үлес болар деген сенімдеміз, – деді Сәбит Қамытбекұлы.
Конференция жұмысы Қазақ­стан Республикасының Мемлекет­тік кеңесшісі Ерлан Қариннің құт­тықтау хатын оқудан басталды. Құт­тықтау хат­ты Архив істері және құжат­таманы басқару комитеті төрағасының орынбасары Гүлзира Қарсақбаева табыстады. Жамбыл облысының әкімі Нұржан Нұржігітовтің, Қазақстан Ғалымдар одағының, «Ғылым ордасы» РМК бас директоры Лейла Абубакированың, Меркі ауданының әкімі Жорабек Баубековтың, «Жауғаш батыр Қырбасұлы» қоғамдық қорының төрағасы Өсімжан Омаровтың құт­тықтау хат­тары табысталған соң, Қазақстан Ғалымдар одағының президенті, Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Ғылым және технологиялар жөніндегі Ұлт­тық кеңес мүшесі, Мемлекет­тік сыйлықтың иегері, академик Оразалы Сәбден, Меркі аудандық ардагерлер ұйымының төрағасы Байсейіт Жылысбаев құт­тықтау сөз сөйледі.
Конференцияда Орталық мемлекет­тік архивте даярланған «Қабылбек Сарымолдаев: құжат­тары мен материал­дар жинағы = Кабулбек Сарымулдаев: сборник документов и материалов» ат­ты жаңа жинақтың тұсауы кесілді.
Басқосуда алғашқылардың бірі болып сөз алған филология ғылымының докторы, әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлт­тық университетінің профессоры, Қазақстан Ғылым академиясының толық мүшесі, Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген қайраткері Намазалы Омашев «Халқы сүйген Қабылбек» ат­ты баяндамасында Қ.Сарымолдаевтың тағдыры шиеленіске толы өміріне жан-жақты тоқталды.
– «Мың өліп, мың тірілген» қазақ халқының тарихы тәуелсіздік алған соң ғана әділ бағасы беріліп, бір жүйеге түсірілуде. Ал сол тарихқа үңіле түссек, халқымыз біртума талант­тарға, жүрек жұтқан батырларға, елі үшін еңіреп өткен дарындарға бай екендігіне көзіміз анық жетеді. Солардың қатарында ауызға алынатындардың бірі – Қабылбек Сарымолдаев.
– Қабылбек Сарымолдаев ой қабілетінің кемеліне келген шағында 1938 жылы 40 жасында жазықсыз ауыр жазаға тартылды. Сол себепті әйгілі қайраткердің есімі Жамбыл облысы Меркі ауданындағы өзі туып-өскен «Ойтал» бөлімшесіндегі мектепке берілді. Бұл талай тар кезеңдер мен тайғақ кешулерде мерт болған, елі үшін еңіреп, жанын пида еткен ер азамат­тардың жалғасқан ғұмыры іспет­ті, – деді Намазалы Омашұлы.
Меркі аудандық тарихи-өлкетану музейінің директоры Айдын Базилов ғылыми конференцияда жасаған «Қазақстандағы ашаршылыққа қарсы күрес және Қ.Сарымолдаев» ат­ты баян­дамасында ХХ ғасырдың басындағы қазақ зиялылары қалайда отаршылықтан құтылу, езілген халықты теңдікке шақырып, жаңа қоғам орнату үшін өз өмірлерін қатерге тіккенін, сондай тұлғалардың бірі – Қабылбек Сарымолдаев болғанына тоқталды.
– Ол Әулиеата уезінде ұлт-азат­тық көтерілісіне белсене қатысқан, кейіннен кеңестік жүйеде жұмыс істеп, үлкен лауазымды қызмет­тер атқарып, еліміздің экономикалық-әлеумет­тік дамуына үлкен үлес қосты. Қабылбек Сарымолдаев саяси өмірге Меркідегі төрт жылдық орыс-түзем мектебінде оқып жүргенде-ақ араласты. Қабылбек Сарымолдаев пен Тұрар Рысқұлов мектепте бірге оқып, өз халқының болашағы үшін ауыр да азапты, арпалысқа толы күрес жолына түсті. 1917-1918 жылдардағы орын алған ашаршылыққа қарсы күресте қазақ қайраткерлерінің ішінен Тұрар Рысқұлов, Қабылбек Сарымолдаев бұл істі мемлекет­тік деңгейде көтеріп, нақты іс-шаралар қолданды. Аштықтан ісіп-кепкен талай азамат­тарды ажал тырнағынан алып қалған осы Тұрар, Қабылбек сынды азамат­тардың еңбегі екенін білуге тиіспіз. «Оны қызмет­тес достары «ұлы экономист» деп атады, ол өз еліне көп қызмет ет­ті, халқы да оған адал болып қалды. 20 жасында Азық-түлік комиссиясы төрағасының орынбасары болып, халықты азық-түлікпен қамтамасыз етіп, аштықтан құтқаруға күш салды. Тараз қаласында революциядан кейінгі жылдарда-ақ шағын балалар үйін ашып, үйсіз-күйсіз балаларды жиған екен. Қазір ол балалар үйі Қабылбек Сарымолдаев атымен аталады», деп жазды қызы Зульфия Сарымолдаева өзінің «Думы об отце» деген мақаласында, – деді баяндамашы.
Конференцияда Қазақстан Республикасы Орталық мемлекет­тік архивінің директоры, тарих ғылымдарының кандидаты Сәбит Шілдебай «Қабылбек Сарымолдаевтың қоғамдық-саяси және мемлекет­тік қызметі», Ұлт­тық Ғылым академиясының академигі, тарих ғылымдарының докторы, профессор Мәмбет Қойгелдиев «Қабылбек Сарымолдаевтың тергеу материалдары не дейді?», тарих ғылымдарының докторы, профессор, Ресей тарихы институтының бас ғылыми қызметкері Дина Аманжолова «Судьба К.Сарымулдаева в контексте советского нациестроительства», зерт­теуші-ғалым, баспагер, Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі, Қазақстан Журналистер одағы сыйлығының иегері, қабылбектанушы Мұхтар Қазыбек «Қабылбек Сарымолдаев публицистикасындағы халық шаруашылығының өзекті мәселелері», Президент архиві директорының орынбасары Қайрат Әлімғазинов «Қабылбек Сарымолдаевтың қылмыстық ісіне тігілген материалдар», Орталық мемлекет­тік архивтің Әлеует­ті зерт­теулер орталығының жетекшісі Зирабүбі Төленова «Қайраткер Қ.Сарымолдаевтың өмірі мен қызметінің Әулиеата кезеңі» деген тақырыптарда баяндама жасады.
Конференция жұмысын қорытын­дылаған Орталық мемлекет­тік архивтің директоры Сәбит Шілдебай бүгінде Қабылбек Сарымолдаевтың тұлғалық, қайраткерлік деңгейі жан-жақты айтылды. Бірақ оған қатысты құжат­тардың көпшілігі әлі құпиялығын жоймағандықтан, архив қойнауында өз уақытын күтетін айт­ты. Конференция соңында Орталық мемлекет­тік архивте даярланған «Қабылбек Сарымолдаев: құжат­тары мен материалдар жинағы = Кабулбек Сарымулдаев: сборник документов и материалов» ат­ты тарихи кітаптың жарыққа шығуын көре алмай кеткен өзінің ұстазы Ордалы Қоңыратбаевтың еңбегі зор екені ескерілсе деген ниет-тілегін жеткізді. ҚР Орталық мемлекет­тік архивінің басшылығы ғылыми жинақты басып шығаруға қолдау көрсеткен белгілі меценат, терапевт-ғалым, ұлт жанашыры Ғани Смаханұлына алғыс білдірді.

Жанна Ақбергенқызы