«Атың жүр асқақ сөйлеп ел ішінде…»
29.01.2016
2243
0

52f4e99db86f5e26fff6ce7728a63c43Француз жазушысы Жак Анатоль Франсуа Тибо: «Случай – псевдоним Бога, когда он не хочет подписаться своим собственным именем», – депті. Франстың осы тұжырымынан туындата ой қозғасақ, өмір жолыңда жақсы жандармен кезігу бір қарағанда кездейсоқтықтай көрінгенімен, ол да аса рақымды Құдай тағаланың «сыйы» болса керек. Бұл күндері ойлап қарасам, қазақ сахна өнерінің бір бәйтерегі, ардақты Сәбит аға Қоңырбайұлы Оразбаевпен кездесіп, танысуым мен үшін сондай «сыйдай» көрінеді. 

…1972 жылдың желтоқсан айы болатын. Алматы мединститутының бесінші кур­­­сында оқитын кезім. Учаскелік дә­рі­гер Ынта Әуесқызының қарамағында ам­бу­латориялық көмек көрсету тәжіри­бе­сінен өтіп жүргенмін. Бір жолы ол кісі сыр­­қат­танып, жұмысқа келмей қалды. Емхананың бас дәрігері мені алдына келтіртіп: «Үйінде ауырып жатқандардан бес шақырту түсіпті. Грипп басталып, дә­рігерлер жетіспей жатыр. Ынта Әуе­совна саған сенуге болады деді. Ұятқа қалдырып жүрме!» – деп, орысша қадап ескертіп, қолыма бес «амбулаториялық карта» ұстатты. Емханадан онша алыс емес, қазіргі «Абылай хан» даңғылына қа­рай жаяулатып жөнелдім. Шақыр­тулардың көпшілігі «Дом советов» деп ата­­латын тоғыз қабатты ғимараттың тө­ңі­­регінде болып шықты. Алдымен Сә­­бит ағаның төртінші қабаттағы пәте­ріне бет алдым. Есікті Сәбеңнің өзі ашты. 36 жас­тағы кезі ғой. Жылдам, жи­нақы қи­мылмен, кіреберіс дәліздің оң бүйіріндегі Апақай ананың бөлмесіне бастады. Апа төсекте жатыр екен. Жасы сол кезде сек­сеннен асып қалған еді. Тізесі ауыра­тын­дықтан емханаға өз аяғымен бара алмай жүргені болмаса, қазаққа дара та­лант сыйлаған аруағың­нан айналайын Апа­қай ана ол кезде әлі тың еді. Маза­лаған жүрегі, қан қысымы екен. Тізенің ауырғанын басатын дәрі-дәр­мектер жа­зып бердім. Шай әкелінді. Шай ішіп, апа­ның «Шалым болғанда ғой…» деп бас­талған қалжың-шыны аралас әңгі­месіне көңілденіп бірауық отырдық. Бұ­рында жазылған «Шамаңда, мына жа­рық дүниеде тағы қанша жүремін?», де­ген сұрағын сол жолы қойған еді. «Он бес, он алты жыл беймарал, апа», – дегем, ойланбастан. Тағы да «шақыр­ту­ла­рым­ның» бар екенін айтып, қайыр­лас­тым. Сәбит аға есікке дейін шығарып са­лып, қамқор үнмен: «Үй осы, келіп тұр», – деді. Мен келіп тұрдым. Ары қарай Сәбеңді аға тұтып, шапағатын көріп, мейірім шуағына малынған жылдардың тізбегі басталып жүре берді. Қонақ болып баратын да күндерім болатын. Біл­сін, үйренсін, қала мәде­ние­тінен хабардар болсын дей ме екен, Света жеңге «қо­нағының» «бір тойғанын, шала баю­ға» санайтын студент екеніме қарамай, дас­тарханын ұзақ әуреленіп, талғаммен жаю­шы еді. Аға: «Айтбай келсе, Света дәм­ді тағамдар жасап, бүйіріміз бір томпайып қалады», – деп, әзілдеп қоятын. Шетелден медицина саласына байланысты көрмелер Алма­тыға келгенін ести қалса: «Барып көр. Оларда технологиялар жақсы…» деп ескертетін. Гаст­роль­дік сапарларда жүргендерінде Апақай ана елегзімесін деп, қонып кететін кез­дерім де жиі болатын. Оқу бітіріп, елге кет­кесін де хабар үзбедім. 1976 жылы Ең­бек Қызыл Ту орденімен марапат­тал­ға­нында, «Алматы, Мұхтар Әуезов театрына» деп құт­тықтау жеделхатын жібергенім есімде. 1979 жылы аға жең­ге­міз Светлана Сафи­қызымен Сарыағаш санаторийіне алғаш рет келді. Сарыағаш ұнаса керек, одан кейінгі жылма-жыл келулері жаңа ға­сыр­ға дейін созылды. Ол кезде қазіргідей 5-10 емес, демалыс мер­зімі 24 күн. Яғни көңіл қалаған кісі­нен жақын араласуға мүмкіндік мол де­­ген сөз. Жұмыстан босай қалғанда жа­­нынан табылуға тырысатынмын. Бү­гінгі баяным да «Алаш­тың ақтаңгер актерінің» әкемтеатрдағы 60 жыл бойғы шығармашылық қызметі жөнінде емес, менікі сол аға жанындағы ұмытылмас сәттер мен маған жасаған қамқорлығы, «басыма іс түскенде» қол ұшын берген аза­маттығы төңірегінде болмақ. Дәрігер ре­тінде айтар болсам, ағадан «көдедей көп­те» кездесе бер­мейтін, адам жанын нұр­ландыратын, жарқын «аураның тол­қындары» есіп тұратындығы сезілетін. Ал ондай жанның өнері, саулықтың өзегі саналатын жүйке жүйесінің қыз­метіне оң өзгеріс әкелетін, таптырмайтын психотерапиялық «дәріге» айналатыны медицинада белгілі. Талайды көр­ген КСРО халық артисі И.Смоктуновский Оразбаев өнерін бағалағанда: «Ах, какая ты прелесть!» деп, жайдан-жай тамсан­бағаны анық. Дәлелді сөй­леуім үшін, өзім қатысқан бір кездесуді ес­ке алайын. 1981 жылдың жазы еді. Сә­бең­нің Сарыағашта демалып жатқаны­нан хабардар болған «Сырдария» кең­шарының директоры, кейін Еңбек Ері атанған Ә.Асубаев егін орағының аяқ­талуына қарай механизаторлармен кез­десуге шақырып, түс ауа көлігін жіберді. «40 шақырымдай жерге дікілдетіп «Уазикпен» барғанша, менің «Мәскеуі­шім­мен» тартайық» дегенімді аға да мақұл көріп, жолға шықтық. Айналма жолмен «Жаңаталап» ауылын қақ ортасынан ке­сіп өте бергенімізде, тойға бара жатқан болуы керек, ыдыс-аяқ көтерген жиыр­ма шақты әйел қатарласа, аяқтарын асық­пай, бейқам басып, жолдың ортасы­мен бара жатты. Жолдың екі жағына үй­лер тақау салыныпты. Айналып өту мүм­кін емес. Ал әйелдердің бізге жол бе­рер түрлері жоқ, әлдене жөнінде сампылдай сөйлесіп, шуылдаса күлісіп бара жатыр.
– Сигнал берме, ыңғайсыз болар, – де­ді ағай. Мен терезеден басымды шыға­рып:
– Оу, жеңгейлер! Өтіп кетейік, жол бе­ріңіздер, – деп айқайладым. Әйелдер үде­ре бұрылып, бізге қарай қалды. Бірі ал­дыңғы орындықта отырған ағаны та­ни кетіп:
– Өлә…ә…ә! Шөңгебай ғой мынау… – деп таңдай қаға дауыстап жіберіп еді, қалғандары оған қосыла: – Беташарға ша­қырылған шығар… Өкіреші де бар ма екен? – деп, даурыға көлікке жақындай берді. Ол кезде «Қымызхана» телес­пек­так­лі теледидардан жиі көрсетілетін. Он­да Шөңгебай рөлінде ойнайтын Сә­беңді әйелдер жыға таныды. Әне-міне дегенше көлік қоршауға алынды. «Мәс­кеуіштен» тысқа шықтық. «Сырдария» кеңшарының орталығы – «Жылға» ауы­лындағы, уақыты белгіленіп қойылған кез­десуге бара жатқанымызды айттық. Әйел­дерге «басшылық» жасап, «Шула-маңдар, мен айтайын» деген, ақ киме­шек­ті қара кемпір:
– Сәбит шырағым! Біз сені сыртың­нан жақсы білеміз. Құдай сәтін салғанын қарашы… Ағайынымыз келін түсіріп, соның беташарына бара жатыр едік. Осы ауылдың жартысы туыстарың. Са­рыүй­сіндер. Мен де жеңгең боламын. Әлгі «Қы­мызханаңда» жеңгелеріңе айтатын әнің болушы еді. Бізге айтылғандай көрі­нетін. Ең болмаса, сол әніңнің бір шу­мағын айтып жіберші… «Өзінен ті­келей естідік» деп, мақтанып жүрейік… – деді де, қолындағы бауырсақ, шелпек, тәттілер салған ақ матаға ораулы ілегенін мәшиненің «капотына» қоя салып, «ауыз тиюге» шақырды. Төбеден оңтүс­тіктің «қайтар күні» лапылдап, жаныңды қоярға жер тапқызбай тұрғанына қа­рамай, ағам көңілді көрінді. Жеңгелеріне жөнімен, жарасымды әзіл айтып, ішек-сі­лелерін қатыра күлдіріп алғасын, «Ете­­­­гі ақ көйлектің алтындаған, Жүзің­нен айналайын жарқылдаған, жаным жеңеше-ай! Сексен қыз серуенге шықса да­ғы-ау, Даусыңды мен танимын саң­қылдаған, жаным жеңеше-ай» деп бас­талған, асығыстықтан домбырасыз-ақ айтылған әзіл толқынындағы ән жең­гелерді желпіндіріп, кереметтей риза етті. Әлгіндегі «басшы» әже бата берді. Содан ары қарай жүріп кеттік. «Жыл­ға­ның» шағын «клубы» көрермендерге лық толы екен. Жиым-терімнен енді ға­на оралған дала еңбеккерлері болса ке­рек, көбісі жүздерін күн қаққан ер аза­маттар. Егін-жайдан, қырман басынан келе қалған-ау деймін, үстеріндегі жұ­мыс киімдерін алмастырып та үлгер­мепті. Менің жанымда керосин иісі мүңкіген ақ кепкелі толық жігіт, ыстық­тан ырсылдай демалып, екі шынтағын орындықтың қырына тірей шірене шалқайып, аяғын бір-біріне айқастыра созып, біреу мұнда зорлап келтіргендей жүзін кіржитіп, селқос отырды. Көп ұза­май, ағаны ерткен директор көрініп, қысқаша таныстырып, тізгінді өзіне берген соң домбыраның құлағын бұрап, күйіне келтіріп біршама үнсіз отырды да, ән бастады. «Жасымнан-ай арман құ­сын қуған елім, Белімді тәуекелге бу­ған елім, Жүрсем де сенен алыс айналайын, Есімнен бір кетпейсің туған жерім». Одан кейін «Тоқта, ботам, атаң келеді артыңда» атты әніне кезек берді. Ән біткенде жан-жағыма көз тастасам, кездесу басталар алдындағы абыр-сабыр болып, әркім әр жаққа қарап, бейтарап кейіпте гуілдесіп отырған көрермен сіл­тідей тынып, «Кашпировскийдің сеанысында» отырғандай сахнаға елти көз тігіп қалыпты. Адамдарды айрандай ұйы­тып, шым-шытырақ тіршілік қамын бір сәтке ұмыттырып, көңілдерін жайландыратын шынайы өнердің құдіреті осы-ау деймін. Өмірден алынған, бастан кешкен механизаторлар жайында көңіл­ді әңгімелер айтылғанда, жазылмаған қабақ қалмады. Машина таңсық бала­лық шағында, ілбіп, әзер жүретін, со­ғыс­қа «қатысып» келген ескі «Водовозға» өзі қатарластары жабыла мініп, өзеннен су алып, ыңырана әрең келе жатып, «Қы­зыл әскерге» жақын жердегі ылдиға же­те жылдамдық артқанда: «…көзімнен жас парлап, спо.. спо… спидометрді көре ал­май келе жатырмын. Қа… қа… қараң­даршы… қаншаны көрсетіп тұр. Та… та… тартысы мықты. Кейде то…то…тоқтата алмай қаламын…» деп бөсетін, тілінің мүкісі бар, ақкөңіл шопыр ағайын еске алғаны жанымдағы кіржиген көршімнің көңілінен шықты. Аяқ-қолы жиылып, қабағы ашылып, жүзі жадырап, тар­қылдап күліп, шапалақты аямай соғып отыр. Өзі қызмет атқаратын М.Әуезов атын­дағы акедемиялық театрдың ко­ри­фейлері мен әріптестері сахнадағы се­ріктестері жөнінде, Иранға барған гас-
т­рольдік сапарларында жолыққан шетел қазақтары туралы ұзақ әңгімеледі. Тағы да ән айтылды. Бір жарым сағатқа со­зылған сол кездесуді жылғалықтар көп­ке дейін айтып жүргеніне өзім куәмін. Аға Сарыағашта жиырма реттей демалып, жиырма ретінде де демалушардың тілектеріне орай тегін кездесулер өткізді. Әр кездесуге мұқият дайындалып, ол күні ем алуға бармайтын. Сахнаға шы­ғар алдында толқитыны байқалатын. Ал сахна төріне шыққанда оның ізі де қалмай, сырт көзге бәрі оңай, өзінен-өзі дөңгелене жөнелгендей көрінетін. Залға жиылғандар сүйікті әртісінің әр сөзін, әр қимылын бағып, кездесудің сәтті өтуіне тілеулестей, жүздерінен аса бір елге­зектік танытатын. Көрерменінен «тү­сіністік» тапқан Сәбеңнің реңі де шабытты шақты бастан кешіп тұрғанын аңғартатын. Бұл орайда А.Райкиннің: «А вдохновение приходит, когда начинаешь общаться с публикой. Публика… соучастник процесса, помогает довести вещь до кондиций. В пустом зале я бы не мог играть. Вероятно, поэтому у меня не очень сложилось отношения в кино», – дегені еске түседі. Өкініштісі, әрқай­сысы бір қойылымға татитын, көрер­мен­ді ерекше ләззатқа бөлеген сол кездесу – концерттері («Сахна өнері қас-қағым сәттік кәсіп», Ә.Сығай). тас­паға жазылып алынбады. Әсіресе,
М.Ма­қатаевтың «Реквиеміне», Т.Айбер­ге­нов­тің «Сағынышына» жазылған әнде­рін орындағанда залдағылар шапа­лақ ұрып, орындарынан тұрып кететін. Күм­бірлеген домбыра қоштаған, қанша тың­дасаң да құлақ құрышың қанбайтын, жағымды қоңыр үн 400 орындық кинозал сахнасынан емес, ғарыштан шалқып жеткендей, өзің де сол шетсіз, шексіз кеңіс­тікте «ән қанатымен» самғап жүр­гендей ғажайып әсерді бастан кешуге «мәжбүр» боласың. Өлеңі мен сазы, орындаушылық шеберлігі ғаламат үй­лесім тауып, жан сарайыңды жаңғыр­тып, бұл ғаламда тек мейірімділік пен сұлулық қана патшалық құрып тұрған­дай, көңіл-күйіңді кейде шад-шадыман иеленсе, кейде жеңіл мұң мен сағынышты ойлар жетегіне ала жөнеліп, әлдебір си­қырлы дүние көкірегіңе ұялай береді…
Осы орайда айтар болсам, маған Сә­бең­нің домбырамен айтатын, адамның жан дүниесін «қопарып» тастайтын, көр­­­­кемдік деңгейі биік әндері, жыр-тер­мелері, әсіресе, бірнеше ғасырлардан бер­гі жыраулар қалдырған мол поэ­ти­калық мұраларды шебер насихаттауы нақты бағасын ала алмай жүргендей кө­рінеді. Өткен жылғы Қазақ хандығының 550 жылдығын тойлау барысында да бас­­ты арналардан Сәбеңнің жыраулық мүм­кіндігін пайдаланған хабарлардың кө­зімізге түспегені, барымызды баға­ла­мауымыздың бір көрінісі ме деген ойға еріксіз итермеледі.
Бірде бас дәрігер Л.Бауэрге: «Су іше­тін галереяда Сәбит Оразбаевтың әндері ес­­­­тіліп тұрса дұрыс болар еді» деп ем, он­­­ша мән бере қоймады. Содан ка­би­не­тіне арнайы кіріп, «аргумент» кел­тіру­ге тура келді. «Курорт емінің тиім­ді­лі­гі­нің елу пайызы көңіл-күйді кор­­рек­циялауға байланысты екенін білесіз. «Коррек­ция­лаудың» бір түрі – музыкатерапия. Му­зы­­ка болғанда, бас ауыртып, адамды өзі­­мен-өзі болуына кедергі келтіретін «құр айқай» емес. Талғам таразысына са­­лынған, уақыт сүзгісінен өткен есті му­­зыка. Мәселен, сіздің тарихи ота­ныңыз­­дағы Мюнхен университетінің клиникасында асқазан-ішек сыр­қа­тымен емделушілерге дәрі-дәрмек берумен қатар, күнде Бетховен мен Моцарт­тың шығармаларын тыңдату арқылы жақсы нәтижеге қол жеткізген. Ем алу­шылардың «язвасы» музыка тыңдама­ғандарға қарағанда тез жазылып, жалпы жағдайларының әлдеқайда жақсарғаны жөнінде мәлімет бар. Жалпы, Сарыағаш арасанынан ұрттап қойып, жақсы әнге құлақ түру емделушінің көңілін көтеріп, мидың қан айналысын жақсартып, жүйке жүйесін тыныштандырумен қа­тар, жүрек соғуының жиілігін азайтып, қан тамырларын кеңейтіп, қан қысымын қалпына келтіретіні даусыз. Ал қазаққа Сәбит Оразбаевтың домбырамен орын­даған әндерін тыңдау Бетховен мен Моцарт­тың музыкасынан кем әсер ет­пей­тініне шүбәсізбін, – дегеніме бас дә­­рігер иланды. Содан төрт жыл бойы су ішетін галереяда Сәбит ағаның әндері мен термелері жиі беріліп тұрды. Тоқ­саныншы жылдардың басында таңертең галереяда су ішіп, «Төле бидің толғауын» тыңдап тұрған Тұманбай ағамен (Мол­дағалиев) Күлтәй жеңгені көріп қалдым. «Тамаша екен…» деген сонда Тұмаш аға жай ғана, көмескілеу үнмен. Мүмкін сол сәтте ақын басында кейін жазылған «Жа­­рық тасып» атты өлеңінің: «…Ұзақ кеткен ұлы жолдың бойында, Кім қал­ды, кімдер өшті ойыңда. Сен сендірдің кім болсаң да өзіңе, Мен кеп жүрдім сен ойнайтын ойынға. Нәр алған бір сонау алыс шақтардан, Ем сияқты елге берген тәтті алмаң. Сарыағашта саңқылдаған даусыңды, Ташкен естіп таңырқайды ақ таңнан…», деген жолдары торуылдап жүр­­ді ме екен, қабаттасқан ойлардың жетегінде тұрғаны байқалды.
Қазақтың шыншыл ақыны Сәкен Има­насов Сәбең 70 жасқа келгенде «Аза­­мат» деген арнау өлең жазыпты. Сон­­дағы: «…Білмеймін серісің бе, пері­сің бе, Атың жүр асқақ сөйлеп ел ішінде. Жерің жоқ өз кінәңді елден көрген, Бар­мадың кердеңдермен келісімге!.. Ма­құлдар мұны біреу, мақұлдамас, Біледі бая­ғыдан атыңды Алаш, Бұл күн­де дара тұл­ға талантыңа Иеді жақын түгіл, жа­тың да бас! Біз үшін өнердегі сы­рың мә­лім, Тірлікке боямалы бұ­рыл­мадың. Отқа да, Омырауыңды шоққа төсеп, Тек қана шындық үшін шырыл­дадың. Айнымай Алла жолы – ар иманнан, Тіліңді қайырасын кәлимаңнан. Қа­шан да қия­натты көрген жерде Жү­зіңді ашу-ыза қари қалған…». Менімше, аға мінезін дөп басқан жыр сыңайлы. Олай дейтінім, сол мінезіне салып, мені де «әділін айтып қорғаған» кезі болған еді. Өзі де уа­­ғында басшылық қызметтен бас тарт­қан ағадан, «Ең үлкен дәрігер – сырқатқа бір табан жақын, қатардағы дәрігер», де­генін есте ұстағандықтан бо­лар, қыз­меттен өсуге көмек беріңіз деп, өтінген емеспін. Сексенінші жыл­дардың ортасы ауғанда, баламалы не­гізде, ұжым мү­шелері ашық дауыспен мені жалақысы шамалы, жауапкершілігі шаш етектен «орынбасарлық» қызметке сайлады. Ұжым­ның сенімінен шығайын деп, жақ­­сы нәтижелерге қол жеткізіп, сырқат жан­дарға қолдан келген жақсылықты жа­сайық деп, тырысып-ақ жүрген сыңайлы едім, жұмсақтау айтсам, көп ұза­май әлгі қызметтен кетіру әре­кет­теріне тап болдым. Мен «арызданбасам да», жағдайымды біреулерден естіп, лауазымды азаматтардың біріне: «Міндетін тиянақты атқарып, сегіз ұл-қызын со­ңы­­нан ертіп, ешкімге соқтықпай, өз жо­лымен кетіп бара жатқанды, жолынан тайдыру обал шығар», – депті. Бұл «араша сөзден» хабарсыз едім. Кейінірек естідім. Осыдан құлақтанғандар: «Сәбит Оразбаевпен қандай туыстығың бар еді?» – деп, қадала қалғандарында: «Ана­­­­­ларымыз туыс», – деп, екі ауыз сөз­бен құтылып жүрдім. Олай деуім не­гіз­сіз емес-тін. Қысқашаласам, менің анам Ұлжалғас соғыс алдында Сайрам ауда­нындағы «Ленин жолы» колхозында жеті жылдық мектепті бітіріпті. Со­ғыс басталғанда өкіл әкесі Исмаил май­данға аттанып, кейін Сталинград маңында опат болады. Апақай ананың суретін көргенде, жадысы жақсы апам былай деген еді: «Үйлеріміз жақын болатын. Ересек ұлы менің өкіл әкеммен бірге со­ғысқа кетті дейтін. Батыл сөйлейтін кісі еді. Сәбит ағаң болса керек, бес-ал­ты жастағы бұйра шашты ұлын көруші ем. Өзенге су алуға барғанда жәрдем­де­сетінмін. Әзіл әңгімелерді көп айтып, соғыстың әсерінен мұңайып жүргендерді жігерлендіріп қоятын. Су алып келе жатып, жолай демалуға аялдағанда, ме­нің шашым қызыл, көзім көк, реңім сары екенін байқап: «Мен ақ сарымын, сен де сары екенсің. Бірақ шашың қы­зыл, көзің «тұздай» екен. Сонда да екеу­міз апалы-сіңлідей болайық», – деген еді. 1942 жылдың күзінде әскерге шақы­ры­лып, елу қызды «қара жұмысқа» Шым­кенттен жөнелтейін деп жатқанда, Арыс стансасынан артылатын оқ-дәрі мен азықтық заттардың есеп-қисабын жүргізуге есепші керек болып, есепке жүй­ріктігім ескеріліп, қалдырды. Сөй­тіп, «Қызыл әскерден» көшіп кеттік».
1985 жылы ерте көктемде Бибі ұлы­мыз Сәбитті (ағаның құрметіне солай атаған едік) дүниеге келтірген соң, перзентханада қан кетуден қайтыс болды. Мұндайда жағдай белгілі. Үйде анасын іздеген алды он екіде, арты үште ұл-қыз­дарым. Перзентханада Сәбит. Оны үйге әкелейін десем, ана сүтін ембеген бала инфекциялардан қорғансыз болатынын ойлап, одан да айрылып қаламын ба деп қауіптенем. (Бір апта бұрын перзентханада қайтыс болған ауылдас ананың қызын үйіне апарған соң, үш күннен кейін шетінеп кеткен болатын). Енді не іс­терімді білмей, күйзелісте отыр­ға­ным­да, таңалакеуімде Сәбит аға телефон шалды.
– Бала қайда? – деді бірден.
– Перзентханада.
– Сен оны Алматыға алып келсең қай­­теді. Осында дұрыстау жерге орна­лас­­тырайық. «Ауызданғасын» алып ке­тер­сің, – деді.
Мен мақұлдадым. Ертеңіне Орталық Комитеттің сектор меңгерушісі қыз­ме­тіндегі Еркебек Арғынбаевқа жолыққан екен, оң шешімін тауыпты. Сәбитті пер­зентханадан алып, Ташкент арқылы ұштым. Әуежайдан Света жеңге екеуі өз­дерінің «Волгасымен» күтіп алды. Бала­ны орналастырған соң Сафи ата мен Шәрипа апаның үйіне соқтық. Са­фи Өтебаев – қазақ мұнайының «атасы» ғой. Өмірді көрген, үлкен жүректі, мейір­бан жан, көңіл айтып, ұзақ әңгі­мелесті. «Балаларыңа еге бол. Енді олар­дың тірегі сен ғана. Соларға керексің», деп, айтқан жанашырлық сөздері әлі есім­де. Кешкілік Сәбит аға пойызға шы­ғарып салды. Одан кейін министр Шә­ріп­бек Шардарбековтің көмегімен Қор­дайдың қызыл гранитінен Бибінің бейі­­тіне белгі де жасатып берді. Есігім­нен ешкім қарамай кеткен мен үшін ауыр сол кезеңде Сәбит ағаның осындай үлкен демеуі ары қарай өмір сүруге күш бергені өзіме аян.
Аға табиғатынан өте байқампаз жан. Юморлы әңгімелердің хас шебері екені де елге мәлім. Курортта болғанында ем­ге, дәмге бірге барған емделушілердің жү­ріс-тұрысынан, сөз саптауларынан, сырт пішімінен ішкі иірімдерін, мінез ерекшеліктерін аңғара қойып, соларды әзіл әңгімелеріне арқау ететін. Сексен екінші жыл еді. Дәмханада қырық жыл түйе баққан егделеу кісімен бір дастарханда отырыпты. Әлгі кісінің бет бейнесі «Мал егесіне тартадының» керіне ұқ­сай­ды. Астыңғы ернінің түйенікіндей сал­быраңқылығы соншалықты, иегі ерін­нен көрінбей тұрады екен. Содан оның ас ішкенін Сәбит аға көзімен көреді ғой. «Біз ас ішкенде қасықты ауызға ритммен апар­сақ, әлгі кісі екі рет апарады да, үзі­ліс жасап барып, сәлден кейін тағы да екі рет бірінен соң бірін жылдамдата ау­­зы­на апарған соң, қасықты жайына қалдырып, шалпылдата шайнауға кірі­седі. Көз қиы­ғыммен зер салсам, бі­рін­ші қасық­тағы асты тістің ар жағына өт­­кізіп жіберді де, екіншісін салпиған ерін­нің үстіне қоя салды. Неге десеңіз, «запасқа» екен. Тіс­тің ар жағындағысын өңештен өткізіп болған соң, еріннің үстіндегісіне кезек тиді. Тысқа шыққан соң: «Мұныңыз қалай?» деп ем, «Баяғы ашаршылық кезде асты көбірек қарпып қалу үшін үйрен­ген әдісім еді, әдет болып кетті. Төрт балаға жетіспеушіліктен бір тостақ ботқа мен бір ғана ағаш қасық берілетін. Қасық кезегімен тиеді. Оның үлкен­деулігінен бір рет апарғанда-ақ ауыз толатын. Мен екіншісін еріннің үс­тіне қоя саламын да, қасық айналып кел­генше еріннің үстін­дегіні де жұтып үл­геремін». Осындай әң­гі­мелерінің біразын ағам жетпіске кел­генде жазған едім. Біразы әлі жадымда сақ­таулы. Амандық болса, ұлт тұлғасы тоқ­санға кел­генде жазармын деп үміттенем.
2001 жылдың 4-ші сәуірінде, таңер­тең ауданда бір мекемеде қызмет ат­қаратын інім Құрманбек телефон шалып: «Сарыағаштағы Төле би ес­керт­кі­шінің ашылуына Алматыдан бір топ зиялылар келді. Ішінде Сәбит аға да бар», – деді. Үйім болғанымен, күйім келіспейді-ау деуге келмейді. Жарылқай қоятын жағ­дайым болмаған соң, мазалап қайтемін деу тағы ыңғайсыз. «Тасқаныңа емес, сас­­­қаныңа ризамын», – дейтін аға ұста­ны­­мын «ориентирге» алып, Айгүлге: «Биыл 65-ке толды. Ат мінгізуге шамамыз жете қой­мас. Ал үйге шақырып, шапан жауып жіберсек жөн болар еді», – дегенімді қостаған ол базарға кеткен. Түскі үзілісте жұмыстан келсем, үйдегі­лер мәз. Менің алдымда ғана базардан оралған Айгүл де күлген болады. Базарда әккі ұрыға кезіксе керек, сөмкесін тіліп, әмиянын алып кетіпті. Үйге келіп, жағ­дайды бала­ларына өкі­ніш білдіре айт­қанда, 10 жасар Айгерім­нің: «Ұрыда ұят жоқ екен. Бұл жолы қоя тұрып, келер жолы алса да ешкім қой демес еді ғой», – деп анасы­ның көңілін жұбатқаны күлкі туғы­зыпты. Сөйтіп, ағамыздың Сарыа­ғаш­қа келгенін білмеген болып қала берген­біз.
Тоқсаныншы жылдары Алматыға барған сайын аға үйіне соқпай қайтпай­тынмын. Соны байқаған немересі, ол кезде бес-алты жаста болса да өте зерек, қазір әлемге танымал скрипкашы Айша Оразбаева: «Бұл кісі бізге кім болады?» дегенінде, Света жеңге: «Атаңды жақсы көретін, творчествосын сүйіп, қадірлей­тін інілерінің бірі», – депті.
Өткен күзде он бір жасар немерем Мағ­жан үйден атып шығып, аулада жүр­ген маған:
– Ата, телевизордан Сәбит ата сөйлеп жатыр, – деді, асыға, аптыға. Дереу үйге кіріп, қарасам, шынында «Білім және мә­дениет» арнасынан бірегей актеріміз М.Сүртібаев жөнінде естелік айтып отыр екен. Сол жолы ағылшын тіліне бейім­­­делген мектепте оқып, басқа қала­да тұрып, жылына бір рет қана бізге соғатын немеремнің Сәбеңді танығаны­на риза болып:
– Атаны қайдан білесің? – дедім ха­бар аяқталған соң.
– Папам айтқан. Суретін көрсетіп, сіз­ге аға болады деген. Туған ағаңыз ба? – дейді, бала көңілдің қызығушылығын жасырмай. Сонда аузыма: «Туғаннан да артық ағам» деген сөз түскен еді.
Иә, Сәбең Апақай апам табыстырған, туғаннан артық ағам! Ағамен соңғы
44 жыл­да жақын араласуым өмірімнің ең сәу­лелі сәті болып, көңіл төрінде жар­қырай­ды да тұрады.
…1994 жылы Мемлекеттік сыйлық ал­ғанында қуанып: «Құттықтау жырмен қол бұлғаймын» деп, өлеңдетіп хат жаз­ға­ным бар. Одан бері де ширек ға­сыр­ға жуық уақыт өте шығыпты. Бұл жо­лы сүйікті әрі төл газетім «Қазақ әде­биеті» ар­қылы сексеннің сеңгіріне шық­қан аға­ма, мерейтой тұсында, кіндік қа­ны тамған, балалық шағы өткен өл­кеден осы шағын естелігіммен «қол бұл­ғап» қоюды өзіме парыз санадым.

167498_122475607_____________Айтбай Тәсілов,
дәрігер, Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі.

Сарыағаш.

ПІКІР ҚОСУ

Ваш адрес email не будет опубликован.

Пікір