Жақында «Қазақфильм» киностудиясы «Қазақ Елі» сериалының кейбір көріністері түсіріліп жатқан Алматы облысы, Ұйғыр ауданы, Шошанай ауылының маңына пресс-тур ұйымдас­тырды.  Іле Алатауының етегінен басталып 300 шақырымға дейін жуықтайтын Жоңғар Алатауының етегіндегі діттеген жерге пәленше аттың күшіне тең көлік­пен замғасақ та, «қашан жетемізге» сал­ған пендеуи шыдамсыздығымыз аңғарылып қалып жатты. Алатаудың етегімен шығысқа қарай созыл­ған жол қаланың өміріне бой үйретіп даланың кеңдігін  сезінуден қалып бара жатқан   біздің есімізге Мұқа­ғали­дың «Болмайды миың жетіп, мұнша жерді, қалайша Ата-қазақ иемденді?» деген өлең жолдарын түсірді.

---

 

Осы далада хандық құрған баба­ларымыздың еңбегін қалың елге көрсетеміз деген ниетпен басталған  сериал ойдағыдай болса екен деген үміт те демімізді ішімізге сақтатқан. Тарихи фильм дегенде «Көшпенділер» еріксіз еске түседі. Тәуелсіздік алғаннан кейін алуан жанрдағы шетелдік көп кино еліміздің экранын түгел жаулап алған еді. Экраннан өзін емес өзгені көруден жалы­ға бастаған қазақ көрерменіне «Көшпенділер» деген киноның түсірілетіні сол тұста үлкен үміт сыйлаған болатын. Дақпырты баяғының үш жұртқа сауын айтқан дүбірлі тойынан кем болмаған фильмге сол кездегі үкімет арнайы қаулы қабылдап, мемлекеттің қаржысынан 34 млн. доллар бөлініп, 25 елден
160 маман шақырылып, түсірілім жұмыс­тары екі жылдан астам уақытқа созылған болатын. Желпінтіп  желіктіре  шулатқанмен көңіл көншіте қоймаған «Көшпенділер» өзіне бөлінген қаржының да, сарыла күткен елдің үмітін де ақтай алмай қалды.  Голливудтың экшн жанрынан шаршап, қазақтың иісі аңқыған фильм көреміз деген жұрт дәл сол Голливудтың стилін көшіріп берген киноны көріп «не жыларын, не күлерін» білмегені рас. Сыншы Әшірбек Сығай «Көшпенділерді» көрген соң «Басқа біреудің киімін киіп тойға барғандай болып тұрмын» деген екен.
Уақыт дөңгелегі алға жылжыған сайын кино әлемі де жаңар­ды.Үлкен экраннан тарихи фильм көр­сету қарқыны біраз саябырсып, түрлі тарихы сериалдар сұ­ра­нысқа ие бола бастады. Қытай ре­жиссерлері түсірген «Шыңғыс хан», түрік елінің «Сүлеймен Сұл­тан», кәрістің «Жумонг хан­зада» атты тарихы сериалдарын көріп,  дағдылана бастаған қазақ көрерменінің енді өз тарихымыз жайлы баяндайтын, өз режиссерлеріміз түсірген сериал көруге деген үміті оянды. Қазақ хандығының 550 жылдығына орай «Қазақ елі» атты сериалдың түсіріле бастағаны сол үмітті үкілеп қойғандай.
Шошанай ауылы маңындағы Қызыл төбе, Домалақ төбе, Қара қырқа аталатын жоталар мен Көлдеме жазығындағы түсір­і­лім тобы  кішігірім «Қазақфильм» студиясын көзіңізге елестетеді. Баспасөз мәслихатында режиссер Рүстем Әбді­рашев: «Мұндағы жоталардың жан жа­ғында үйсін дәуірінің оба-қорғандары көп екен. Бұл жерге кел­генде осындағы әр сантиметрге ата-бабаларымыздың қаны сіңіп, тері төгілгенін тағы бір ұғындым. Дәл осы жерде «Қазақ елі» фильмі арқылы ата-бабаларымыздың бейнесін жаңғыртып жатқанымыз тегін емес шығар, кейде олардың әруағы бізді қолдап отырғандай сезімде боламын», – деді. Сондай-ақ, түсірілім жұмыстарының бұдан әрі Қапшағайда, сосын «Қазақфильм» киностудиясындағы декорацияда  жалғаса­тыны айтылды. Түсірілім жұмыстары ресми түрде қыркүйектің басында басталған телевизиялық жоба материалының
40 па­йызы дайын болып, монтаж жұмыс­тары да  қатар атқарылып жатыр екен. Сериалдың продюсері Арман Әсенов мем­лекеттен бөлінген қаржының жұм­салып біткенін айтып, «Қазақстан Респуб­лика­сының Президенті Н.Назарбаев «Қазақ­фильм» киностудиясына арнайы  келіп, үлкен жұмыс бастауға дем берді. Қазір сериал жанры сұранысқа ие, мем­лекет тарапынан ақша бөлініп, сең қозғалған соң осы фильмге атсалысқысы келген қазақтың меценаттары мен  қар­жы элиталарына, жеке азаматтарға мүм­­кіндік тудыру үшін «Фонд кино» деп аталатын отандық кине­матографияны қолдауға арналған қоғамдық қор құрдық. Қазақстанда ал­ғаш рет краудфандинг (халықтық қаржыландыру) платформасы жұмыс істей бастады. Кез келген азамат «Қазақ елі» телевизиялық жобасына осы платформа арқылы үлес қоса алады. Қар­жы жинау «Қазақ елі» фильмінің Qazaqeli550.kz  деп аталатын ресми сайтында жүріп жатыр», – деді.
Мемлекет тарапынан бөлінген қар­­жыдан бөлек, бұл фильмге Қазақс­танға жұмыс істеуге келген ресейлік «Freedom finance» компаниясы 100 мил­лион теңге бөлген екен. Фильмде Қазтуған жыраудың рөлін сомдаушы Бекболат Тілеухан: «Қазір елдің өткен тарихын ха­лыққа таныстырудың, мем­ле­кеттік сананы қалыптастырудың кино­дан өзге қарулы жолы болмай тұр. Халық сериал арқылы түріктің, кәрістің, қытайдың тарихымен етене таныс. Қазақта Керей мен Жәнібек деген хандардың болғанынан бейхабар адамдар бар. Осы олқылықтың орнын толтыру үшін мемлекет қазақ елінің негізін қалаған хандар туралы сериалдың түсірілуіне бастамашы болып, белгілі бір деңгейде қаржы бөлді. Елдіктің негізі болған оқиға туралы киноның түсіріліп жатқаны қалың қауымға, бизнес  элитаның өкілдеріне үлкен сын. Бизнес элита бол­са да, қарапайым азамат болса да, мемлекет тарапынан қолға алынып, басы  басталған осы бір үлкен дүниенің аяғына дейін жетуіне және сапалы дүние  боларына пейілді болып, қалыс қалмаса екен. Тәуелсіздік алған ширек ғасырға жуық уақыт  аралығында  мем­лекетшіл азаматтар қалыптасты деп сенемін. Сондықтан осы фильмді қолдауға шақырамын», – деді.
Продюсер мен режиссерге қойылған с­ұрақ­тардың дені «Көшпенділердің» тұ­сындағы олқылықтар қайталанып жүрмей ме,  сериалдың 20 сериядан 10 серияға қысқаруына байланысты сце­нарийге  өзгерістер енді ме, қаржы не үшін жетпей қалды деген мағынада қойылды. Ре­жиссер өз кезегінде, егер екі-үш жыл уақыт бе­рілсе жақсы болар еді дегенді айтты.
Бұндай сауалдардың қойылуы жур­­на­лис­тердің бұл сериалға деген үмі­ті­­­­нен күдігі басым екенін көрсет­кен­­­дей.«Көшпенділер» түсірілген тұста «Қазақ­фильм» мұндай үлкен масштабтағы картиналарды түсіруге дайын емес еді. Көркемдігі мен ұлттық ерекшелікті та­ны­ту жағынан діттеген межеге же­те ал­мағанымен, «Көшпенділер» фильмі кино­студияның техникалық құрал-жаб­дық­тармен қамтылуына, операторлық шеберліктің шыңдалуына, декорация бұйымдарының көбеюіне, реквизиттердің жиналуына едәуір оң ықпал еткені рас. Одан бері  кино әлеміне Ақан Сатаев, Рүстем Әбдірашев сияқты қазақтың тарихынан хабары мол, өз жұмыстарында ұлттық ерекшеліктерін айқын көрсете алатын режиссерлер келіп қосылды. Сарабдал уақыт бұл үрдісті әрі қарай жалғайтыны кәміл. Түсірілім алаңында Рүстем Әб­ді­ра­шев журналистерге «Номад» деп ата­латын каскадерлар тобын таныс­тырды. «Көшпенділер» фильмі түсіріл­ген кезде кинодағы соғыс, қылыштасу кө­ріністерін қоятын мұндай топтар шетел­ден шақырылған екен. Жүре түзеле­тін көш осы уақыт аралығында өз еліміз­де де қазақ жігіттерінен құралған ат құлағында ойнайтын мамандарды же­тілдіріп, шың­дапты. Тіпті, «Номад» кас­кадерлар то­бы­­ның бірнеше жігіті Малайзиядағы «Мар­ко Поло» фильмінің түсіріліміне қатысуда. Киносыншылар «Көшпенділер» фильміндегі шетелдік актерлердің атқа отыру тәсілінің де қазаққа жат екенін сынға алып еді. Осы тұрғыдан алғанда «Қазақ еліне» түсіп жатқан шабандоздар бұл олқылықты толтыратын болар деп үміттендік. Бұған қоса, «Көшпенділердегі» кейіпкерлердің костюмдері де жұпыны деген сынға іліккен, «Жау жүрек мың бала» фильмі ол олқылықтың орнын тол­тырды, әрі кино фильмдерге ар­нап ұлттық нақышта костюм тігетін шебер­ле­­ріміз де осы жылдар ішінде біраз же­тістікке жетті. Алайда, «Қазақ елінің» тү­сірілім тобы гримерлерді Украинадан алдыртыпты. Гримнің фильмдегі кейіп­кер­лердің образын ашуға белгілі бір дәрежеде әсер ететінін ескерсек, қазақ ханымдарының бет-әлпетінің әрленуі енді славяндықтарға жақындап кететіні анық. Қытай елі түсірген «Шыңғыс хан» сериалындағы гримерлердің шеберлігіне қарап біздің ханымдарымыздың да бет-бейнесі еуропалық емес, түркілік, оның ішінде қазақтық сипатта әрленсе, қазаққа әлдеқайда жақын бола­тынын түйсінесіз. «Көшпенділерге» шетелдік актерлердің түскені өзіндік кері әсерін тигізгені рас. Ол туралы кинотанушы Бауыржан Нөгербек «Абылай (Куно Беккер) Ералы деген кішкене баланы көргенде оған деген ықыласын қолы­мен баланың иегін көтеріп, жағынан қағып білдіреді. Мұның бәрі американдық фильмдегі іс-әрекеттер, қазақ олай істе­мейді. Қазақ балаға сүйсінгенде басынан сипайды, арқасынан қағады деп жазған еді. Кез келген мамандық иесі өз ісін атқарғанда кәсібилікпен қатар ұлттық таным-түсінікке негізделген түйсікке сүйенері хақ.   Қазақ киносын өзге сипатқа енгізіп жіберуге болар болмас детальдің әсер еткенін ескерсек, хандар туралы сериалға тек өз еліміздің актерлері қатысып жатқаны мұндай олқылықтың болмайтынына иландырғандай. «Қазақ­­фильм» ұйымдастырған пресс-турға жур­налист ретінде рухани ол­жа­ға кенелу үшін барғанмен, кино сала­сында қазақ игермеген ма­ман­дықтың көптігін бай­қадық. Телеарналарда сюжет түсіріп жүр­ген оператор көп болғанымен, кино­операторлыққа икемделмей жүргені­міз, киноға музыка жазатын кәсіби ком­позиторлардың қат екендігі, қоюшы-суретші болуға деген ықыласымыздың аздығы, видеоға түсірушілеріміз көп болғанмен, видеоинжинерлікті шындап игеруге талпынбайтынымыз, әншінің продюсері көп болғанымен, салмақты жанр­дағы кино жобаларға продюсер болуға ұмтылысымыздың аздығы, гример деген өнерге машықтанбағанымыз алды­мыздан шықты.
Түсірілім жұмыстарын 5-6 сағат бойы бақыладық. Бір күндік түсірілім  фильмнің екі-үш минуттық уақытына ғана жарайды екен. Халық  кинотуындының қызығын тағатсыздана күткенімен, шыжығына он­дағы мамандар бататыны рас. Әр түрлі жанрдағы фильмдердің жиі түсірілуі оны көретін халыққа рухани ләззат сыйлап қана қоймай, осы саладағы тапшы маман­дардың өсіп-жетілуіне ықпал ететіні белгілі. Тек басталған дүние тоқтамаса игі…