Кешегі ұлт санасын улап, рухани құндылықтарымыздан айырған кеңестік дәуірде «өлді, бітті, келмеске кетті» делінген Ислам діні қайта келді. Тәуелсіздіктен кейін жастарымыздың арасында шет елдерге діни білім алуға кеткендері де болды. Енді сол қарлығаштар бүгінде елімізге оралып, руханиятқа шөліркеген халқымызды Ислам құндылықтарымен сусындатуда. Көптеген азаматтарымыз дінді ғылыми тұрғыда терең меңгеріп, кешегі жоғалтқан құндылықтарымыздың орнын толтыруда. Бұл – қуанарлық жайт.
Әйтсе де, көңілге кірбің түсіретін екінші бір жағдай – сол шет елдерде діни білім алған кейбір жастарымыз діни сауаты әлі толық жетіле қоймаған халқымызды өздері оқыған елдің мәзһабы мен діни мектебі бойынша үйретуге көшті.

«ҒҰРЫПТЫҢ ДА ОЗЫҒЫ МЕН ТОЗЫҒЫ БАР»
Тіпті, кейбір біржақты оқып келген жастарымыз халқымыздың ғасырлар бойы ұстанып келе жатқан, шариғатқа қайшы емес озық әдет-ғұрыптарына «бидғат» деген желеумен қарсы шыға бастады. «Нағыз қазақ – қазақ емес, нағыз қазақ – домбыра» деп өзінің жан дүниесін домбыраға сөйлетіп келген қазақтың домбырасына «харам» деді. Ғасырлар бойы халқымыздың, тіпті, әлемнің жартысынан көбі ұстанып келе жатқан діни мектебі – ханафи мәзһабын толық зерттеп, зерделемей жатып, сыңарезулікпен оның дәлелдерін әлсізге санап, өздері оқыған жердің мәзһабтарын орынды-орынсыз халықтың санасына тықпалауға көшті. Соның салдарынан дінге құлшынысы артып, мешіттерді лық толтырған жамағат ынтымағына сызат түсті. Мешіттің төңірегінде дау-дамай орын алды. Әйгілі мұсылман ғалымдары әлдеқашан жауап берген мәселелер қайта қопсытылды. Діндегі ұсақ мәселелер күн тәртібіне қайта келтіріліп, жамағат арасында шешімі қиын мәселеге айналдырылды.
Шындығында, діннің тармақ мәселеле­рінде кеңшілік бар емес пе? Мысалы, музыка аспабын харам деген ғалымдар кездеседі. Ал адал деген ғұламалар бар ма? Бұған кейбір бауырларымыз көп мән берген жоқ. Келді де, «домбыра харам» деді. Ең болмаса, кейбір ғалымдар «дұрыс әуен – адал» деп те айтпады.
Батадан кейін бет сипаудың негізі жоқ, «бидғат» деп түсінген бәзбір бауырларымыз дәл осы түсінігін халық арасында жая бастады. Бет сипау көптеген мұсылман елдерінде бар. Ендеше, олар қандай негіздерге сүйенеді? Бет сипаудың дұрыстығын айтқан Ислам ғұламалары бар ма? Оны зерттеп-зерделеуге сәл де болса құлшыныс танытпады. Нәтижесінде ғасырлар бойы батадан кейін бет сипап келген халқымызға «бет сипауға болмайды» деген пікірді айтып жүргендер өзге дінді насихаттап жатқандай көрінді. Содан барып халық әлгіндей бауырларымызға түрлі айдарлар таға бастады.
«Балақты тобықтан асып тұратындай ұзындықта киюге болмайды» деген фәтуа­ны ұстанған кейбіреуі елге келген соң мұ­сыл­мандардың балағына жармасты. Осы­дан барып халық пен олардың арасында түсінбеушілік орын алды.
Осы орайда өз басымнан өткен мына бір оқиғаны айта кеткім келеді.
Бірде маған араб елдерінің бірінде оқып жүрген жас жігіт келген еді. Қарасам, шалбарының балағын шолтитып кесіп тастаған екен. Мен оған «Інім, Қазақстан араб елі емес. Сенің мына жүрісіңді көпшілік дұрыс түсіне бермейді. Бір балақтың кесірінен уағызыңның пәрмені азайып кетеді. Балақты қысқа етіп кию – бәлкім, үстіне ұзын ақ көйлек, астыңғы жағына тобыққа жетпейтін штан мен жалаң аяқ тәпішке киген, климаты ыстық араб жерінде өзінше жарасып-ақ тұрар. Алайда бізде үстіңе костюм киіп, шалбарының балағын шолтитып қысқартсаң, көзге ерсі көрінеді» дегендей шынайы жанашырлық ниетімді айттым. Балақты тобықтан асырып киюге болатындығына байланысты бірқатар Ислам ғұламаларының көзқарастарын да келтірдім. Қарасам, әлгі жігіт менің айтып отырған сөздеріме де, Ислам ғұламаларының пікірлеріне де назар аударар сыңайы жоқ. Мен дереу оған кітап сөрелерімдегі Ибн Тәймияның жиырма томдық фәтуалар жинағынан «Балақты тобықтан төмен түсіріп киюдің харамдығы тәкаппарлық ниетіне байланысты» деген мәндегі фәтуасы жазылған бетін аштым да, «Ибн Тәймияның мынандай да фәтуасы бар, оқып көрші», – дедім. Әлгі жігіт Ибн Тәймия дегенде барып селт етті. Оқып болғаннан кейін, «мен Ибн Тәймияның мұндай фәтуасы бар екенін білмеппін» дегендей сыңай танытты. Мен қатты таңғалдым. Ислам әлемінде Ибн Тәймиядан басқа қаншама ғалым, ғұлама бар. Ибн Тәймияны қателеспейтін тұлға іспетті көру, оның айтқандарынан өзгеше ойлауды Исламнан шығу секілді сыңай таныту, әрине, қате пікір әрі ғылыми ұстанымға да жатпайтын біржақты қыңырлық.
Халқымыздың ұзақ жылдар бойы аңсап келген Ислам діні енді-енді қарқындап дамып келе жатқанда, танымымыздың таяздығы мен санамыздың саяздығынан оған кесір тигізіп алудан абай болған жөн.
Құдайға шүкір, кейбір азаматтар алғашқы келген кезде жоғарыда айтылған қателіктерді жіберсе де, кейіннен уақыт өте келе өз ағаттықтарын түсінді. Елдің жағдайын көріп, шынайы өмірге араласа бастаған соң ойланды. Ислам дінінде өздері үйренген мектептерден басқа да дұрыс мектептердің бар екенін, Ислам әлеміндегі өзге ғұламалардың пікірлері мен көзқарастарымен де санасу қажеттілігін ұқты.
Сондай-ақ қазіргі үлкен проблема­лардың бірі – ұлттық бояуға, әдет-ғұрыпқа қайшы келетін көзқарастарға реакция ретінде арнайы ислами білімі жоқ кейбір ұлтжанды азаматтардың ешбір діни ереже-қағидаға сүйенбестен, нұрлы ақылмен емес, жалаң сезіммен аттандап қарсы шығулары болды. Олар «ғұрыптың да озығы мен тозығы бар» деген шындыққа қарамастан дінге анық қайшы келетін кей әдеттер мен ырымдарды да арашалауға кірісті. Шет елден оқып келгендердің барлығын жаппай «халық жауына» айналдырып, оларға түрлі айдар тақты. Өздері секілді ойламайтындардың бәрін, тіпті, ханафи мәзһабын ұстайтындарды да адасқандардың қатарына қосып, бұқаралық ақпарат құралдарында ғайбат пен өсектің түр-түрін өрбітті. Ғылымилықтан алшақ сыңарезу мұндай пікірлер қоғамдағы мәселені шешкен жоқ. Керісінше, ушықтырды. Ел арасында жаңа түсініспеушіліктер туғызды.
Мұсылман баласы қандай да бір түйткілді мәселені аттандап, құр айқаймен шешпеуі- тиіс. Парасаттылыққа, түсіністікке, сондай-ақ ғылымға сүйенген –ағартушылық, бұл – кез келген дерттің емі. Біржақты ойлау, астамшылдық жасап артық кету, бұл – шынайы ғылымның жолы емес. Өзін ақтап, ұстанымын жақтау үшін өзі секілді ойламайтындардың бәрін түрлі жолмен қаралап, тілін былапыт сөздермен былғау, жеке басының мәселелерін араластыру – мұсылманшылыққа жат. Ондай жолдың пайдасынан зияны басым. Ендеше, ең әуелі тақырыпты жан-жақты зерттеп, зерделеу арқылы халыққа мәселенің мәнісін ашып көрсетуіміз ләзім. Сонда әлгіндей бауырларымыз ойланар. Ең болмаса, «олардың да өзіндік шариғи дәлелдері бар екен» деп астамшылдықтан қайтар.

«САДАҚА ТЕК АҚША, ДҮНИЕМЕН ШЕКТЕЛМЕЙДІ»
Кейбір кісілер «Әруақтарға Құран бағыштауға болмайды. Себебі, ол тірілер үшін түсірілген», – деп жүр. Осы пікір дұрыс па? Құран бағыштаудың өлілерге сауабы тие ме? Құранды тек кісі өлгенде, қабірдің басында оқылатын әуен, қайтыс болған әруақтар түске кірген кезде, мешітке барып садақа құтысына ақша салғаннан кейін оқылатын мақам, яки ас берген уақытта жатқа айтылатын мағынасы түсініксіз кітап деп ойлау – өте қате. Ол – Құранның мағынасын дұрыс түсінбеу, қадір-қасиетін аңдамау, тіпті, негізгі мақсатынан ауытқу деген сөз. Құран – ақыретке дейінгі күллі адамзаттың барлық рухани әрі заттық сұраныстарына жауап беретін, қоғамдық әрі әлемдік, жеке тұлғалық барлық мәселелерге қатесіз, толық шешім сыйлайтын әрі адамның ақылы жете бермейтін көмескі әлемді суреттеп, беймәлім сырларды ашатын, пәни мен бақи дүниенің бақытын қатар ұсынып, оған сеніп, шырақ тұтқан жандарды рухани кемелдікке тәрбиелейтін Ұлы Жаратушы тарапынан жіберілген соңғы қасиетті кітап. Онда Ұлы Иеміз жайлы тылсым мағлұматтар, жеке тұлға мен қоғамдық мәселелердің шешімі, отбасы жағдайлары, ғибадат-мінәжаттың үлгілері, бізге дейінгі ғұмыр кешкен қауымдардың ғибратты оқиғалары, көптеген ғылыми жаңалықтардың мәйегі, салауатты өмір сүру салты секілді алуан тақырыптар қамтылған. Құранның адамзатқа түсу мақсаты мен оның жалпы тақырыптарының қысқаша мазмұны осыған саяды. Осындай ұлы мақсатпен түсірілген қасиетті Құран, өкінішке орай, жетпіс жылдық атеистік саясаттың салқынымен бүгінде тек өлім-жітім жөнелтілген жерлерде ғана оқылып жүргені ащы да болса шындық. Халқымыз Құранның кәусар бұлағынан шөл қандыра сусындай алмай, оның осындай қайғылы жерлерде ғана оқылуын жүрекке медет, көңілге жұбаныш тұтуда. Иә, халқымыз Құранды қатты құрметтейді. Арнайы қап тігіп, қол тимейтін жерге іліп қояды. Кейде анау-мынау жағдайларға тап бола қалса, Құранды сыртындағы сол қабымен бірге алып, сүйіп, маңдайына тигізеді, бісмілласын күбірлеп, қайта орнына іліп қояды. Десек те, Құран сырты қапталып, шаң басып, ілініп тұрсын яки тек анда-санда бақилық әруақтарға бағышталып оқылсын деп түсірілмеген ғой. Құранның қағазын ғана құрметтеп, оның ішкі құдайылық қағидаларына көңіл бөлмеу, бұйрықтары мен тыйымдарын елемеу, ішкі мазмұнынан хабарсыз болу – үлкен қасірет.
Ибнул-Қаййм әл-Жәузия «Рух» атты кітабында былай деген: «Өліге бағышталатын істердің ең абзалы – садақа, өлі үшін дұға жасау, кешірім сұрау және қажылыққа бару. Ал, Құран оқып, бағыштауға келетін болсақ, оны ақысыз оқып, бағыштаған жағдайда сауабы өліге тиеді». Ибнул-Қаййм әл-Жәузия басқа бір жерде «Бұларды жасап жатқанда, бұл істерімді өлілерге арнаймын деп ниет еткені абзал. Ниетті тілмен айту шарт емес», – деген. Мәлики мәзһабын ұстанушы үлкен тәпсір ғалымы Қуртуби бұл жайлы: «Бұл тақырыптағы еш талассыз нәрсе – берілген садақа сауабының өліге тиетіндігі. Ал енді садақаның сауабы өліге тиетіні секілді оқылған Құран мен дұға, истиғфарлардың да пайдасы өліге тиеді. Өйткені бұлар да садақаға жатады. Садақа тек ақша, дүниемен шектелмейді». Бұған қоса, «өлілерге Құран оқуға болмайды» делінген ешбір нақты хадис жоқ. Керісінше, Хаким мен Ибн Хиббанның сахих деп баға берген мынадай хадисі бар: Бұл хадис Мағқал ибн Ясардан риуаят етілді. Пайғамбарымыз (с.а.у.): «Өлілеріңе «Йасин» сүресін оқыңдар!» – деді. Ескерту: Құранды өліге бағыштауға болатындығын мақұлдаған ғалымдардың бәрі ақшаға оқылған Құранның қабыл болмайтындығы турасында бір пікірде. Сондықтан оқи алса, Құранды өліге бағыштағысы келетін кісінің өзі оқығаны абзал. Ал басқа бір адамға оқытса, онда ол адамға Құран оқығаны үшін арнайы ақы бермеуі шарт. Бірақ садақа ретінде берсе болады. Мешіттерге келіп оқытатын кісілер мешітке берген садақаларын Құранның ақысы деп ойламауы тиіс. Бұған қоса, Құран оқыттым, әке-шешемнің күнәлары кешіріліп, жұмақтық болды деген таяз түсініктен де аулақ болғаны жөн. Себебі, бағышталған Құранның қабыл болу-болмауы – бір Жаратқанның құзырындағы іс. Біздікі сауабы жетсе деген үміт және күнәсі кешіріліп, Құранның шарапаты тисе екен деген игі тілек қана. Сөз соңы, Құран – өлілерден гөрі тірілер үшін түсірілген кітап. Сондықтан Құранның тіршілігімізді нұрға бөлеп, Жаратушыға жақындатар қағидалары мен ережелерін орындасақ игі.

ЖАҚСЫЛЫҚ КҮТІП, ЖАҚСЫ ОЙЛАУ – МҰСЫЛМАННЫҢ ІСІ
Адам табиғаты естіген, көрген нәрселерінен бір мағына шығарып, оны жорамалдауға құмбыл тұрады. Жақсы нәрсе естіп немесе көңіліне хош нәрсені көрген сәтте оны жақсылыққа жорамалдаса, ұнамсыз сөз естіп, жағымсыз нәрсе көрген кезде оларды жамандыққа ырымдай бастайды. Міне, сондықтан Пайғамбарымыз (с.а.у.) «Ешбір адам үш нәрседен: жорамалдау мен күдікті ойдан, қызғаныштан құтыла алмайды» деп, адам баласының осы табиғатын білдірген. Бірақ нағыз мұсылман мұндай сезімдерге жол берместен барлық істерінде Жаратқанға тәуекел етеді. Пайғамбарымыз (с.а.у.) жоғарыдағы хадистің жалғасында: «Көңіліңе келген ырымға иек артпай, жолыңды жалғастыр, қызғанышың сыр берсе, оны шектен шығарма, ойыңа күдікті ой оралса, оны ақиқатқа айналдырып, жүзеге асырма!» деп көңілге түскен ырымды негізге алып, жолдан қайтуға, яки бастаған істі тастауға болмайтындығын ескерткен. Исламға дейін арабтарда ырымға илану қатты орын алған. Мысалы, олар жолға шығарда отырған құсты үркітіп ұшыратын. Егер құс оң жаққа бет алатын болса, онда сапарға шығуды дұрыс санап, жол жүруге бел байлайтын. Ал егер сол жаққа ұшатын болса, онда сапардың сәтсіз болатынын болжап, жол жүруден бас тартатын. Яғни, олар Жаратқаннның жазғанына емес, ақылы жоқ құстың ұшқан бағытына қарап іс-әрекет жасайтын. Құдды оларға сәттілік сыйлайтын да, жаманшылықты жазатын да Алла емес, құс деп білетіндей. Ал бұл дегеніміз, Алладан басқаға иек арту, жақсылық пен жамандықты өзгеден күту болғандықтан, Аллаға серік қосуға жатады. Міне, сондықтан Алла елшісі: «Ырым жасап, оған иек арту – ширк. Алайда Алла ырымды тәуекелмен жояды» деп ырымдаудың күнә екенін әрі тәуекел арқылы одан құтылуға болатындығын білдірген. Ендеше, мұсылман баласы көңіліне жағымсыз нәрсе кездессе оған көңіл бөлмей, бастаған ісін одан әрі қарай жалғастырып, барша істерінде бір Аллаға тәуекел етуге тиіс. Тәуекел дегеніміз – Жаратқанның мына дүниеде қойған заңдылықтарын қолымыздан келгенінше орындап, нәтижесін Алланың қалауына аманаттау деген сөз. Мысалы, егіннің дұрыс өнім беруіне себеп болатын жер жырту, дән себу, суғару, топырағын қопсыту, зиянды жәндіктерден сақтайтын дәрі шашу, арам шөбін отау секілді барлық қажетті заңдылықтарды орындағаннан кейін нәтижесін Алладан күту. Кейбір жандар қара мысықтың жолын кескенін көрсе, жолаушылығының сәтсіз болатынын болжайды. Әлдебір себеппен бір жағдайға ұшырай қалса, оны Алланың жазғаны деп емес, әлгінде жолын кескен қара мысықтан көреді. Ел арасында қайтыс болған кісінің түнеген бөлмесіне шырақ жағып қою немесе береке орнасын деген ниетпен астына дән шашу секілді ырымдарды да кездестіреміз. Алайда бұл – мүлдем қате, негізі жоқ күнә ырымдар. Тіпті, кейде қайтыс болған кісінің қабіріне құлыпты қоса көміп жатады. Ондағы мақсат – өлімнің тоқтап, әулеттегі басқа адамдар аман-есен жүрсін дегені. Ал мұның тым таяз түсінік екені анық. Себебі, Алланың жазған ажалын пенденің қолымен жасалған қара құлпы тоқтата алмайды. Жаратқанның үкіміне мұндай ырымдар тосқауыл бола берсе, дүниенің тепе-теңдігі бұзылып, астаң-кестеңі шығар еді. Сондықтан кісі қара мысықпен сәтсіздікке ұшырап, көмілген құлпымен өлім тоқтайды деген сенімге шын иланса, онда Жаратқанға серік қосқан болады. Себебі, бұл жерде адам тағдырына әсер ететін, оған пайдасы мен зиянын тигізетін Құдайдан басқа бір дербес күшке, құдіретке сену бар. Ал Ислам тәлімінде ешбір нәрсе Алланың құдіретінсіз жүзеге аспайды. Қазақтың «Құдайсыз қурай да сынбайды» деуі де осы ислами таза түсініктен туған.
Хәкім Абай қазақ даласындағы кейбір ырымдардың шаманизмнің сарқыншағы екендігіне қатысты былай дейді: «Сол уақыттарда арабтан бұл Орта Азияға дін исламды үйретушілер көп әскермен келіп, халықты жаңа дінге қаратып жүргендерінде Құтайба атты кісі Қашқарға шейін келіп, халықты исламға көндіргенде, бұлар да мұсылман болдық депті. Сөйтсе де, бұрыннан бақсы-балгерге инанып, отқа, табынатын әдеттерімен исламға тез түсініп кете алмапты. Ол кезде шала-пұла хат таныған кісісі болса – оны «абыз» дейді екен. Ол «абыз» демек әуелде шаман дініндегілердің өз молдасына қоятын аты екен. Дүниеде не нәрсенің себебіне көзі жетпесе, сол нәрсені құдай қылып тұр деп, дін тұтынатұғын әдеттерінің сарқынын біз де кей жерде көргеніміз бар: келін түскенде үлкен үйдің отына май құйып, «От ана, май ана, жарылқа!» дегізіп, бас ұрғызғаны секілді, «өлген әруаққа арнадық» деп шырақ жаққан секілді, жазғытұрым әуел бұлт күркүрегенде, қатындар шөмішімен үйдің сыртынан ұрып, «Сүт көп, көмір аз» деген секілді. Бұған ұқсайтын ырымдар көп еді, құдайға шүкір, бұл күнде жоғалып бара жатқанға ұқсайды». Қазіргі таңда жаңа түскен келін отқа май құярда «От ана, май ана, жарылқа!» деп айтпаса да бұл ырымның өзі сол шаманизмнің сарқыншағы екендігі сөзсіз. Кейбір ырымдар мен негізсіз тыйымдарға бәзбір танымы таяз жандардың құлай беріліп, оған қатты сенгендігі соншалық – оны Құранның үкімдері мен пайғамбарымыздың тыйымдарынан да жоғары қояды. Мысалы, жаңа түскен келіннің жүзіне ұн жағылмай қалса, «жаман боладыға» салып, сол ырымды орындатпай қоймайды. Ал бірақ сол үйлену тойда арақ ішіліп, небір харам нәрселер істеліп жатса да, оған жаны ауырып, көңілі құлазымайды.
Ырым дегенде тағы бір ескере кететін жайт – белгілі бір заманның тұрмыс жағдайына байланысты ескерілген кейбір гигиеналық тыйымдардың қазіргі таңда ырымға айналуы. Мысалы, «түнде тырнағыңды алма, жаман болады!» деп жатады. Шын мәнінде, бұл ырым емес. Бұл – қазіргідей жарық шамы жоқ әрі ыдыс-аяғы мен жатын орны жақын орналасқан кішігірім қазақы үйде ғұмыр кешкен халықтың гигиеналық сақтануынан туындаған ұстаным. Себебі, қараңғыда алынған тырнақтың ыршып ыдыс-аяққа түсіп, одан әрі адамның ішіне кету қаупі бар. Сондай-ақ, бұрынғы кезде тырнақты қазіргідей оңай алатын құралдар болмағандықтан, қараңғыда тырнақ алған кісі тырнағымен бірге саусағын кесіп алуы ықтимал. Ал енді қазіргідей жарығы мол, ыдыс-аяғы бөлек тұратын бірнеше бөлмелі үйде мұндай тыйымға қажеттіліктің жоқ екені рас. Ендеше, мұны түсініксіз ырымға айналдырудың қажеті де жоқ. Тағы бір мысал, қазақта: «Үйге қарай жүгірме немесе атпен шаппа, жаман болады!» деп жатады. Бұл сөз де әсілінде ырым емес, үлкен этикадан туындаған тәлімі терең тыйым болмақ. Олай дейтініміз, көбіне жау шапқанда немесе басқа да суық хабарды жеткізерде хабаршы жай жүріске салмай шауып келеді. Міне, сондықтан тыныштық уақытта үйге қарай шауып келу – елдің жүрегіне үрей салу болғандықтан, бабаларымыз «үйге қарай жүгірме, яки, атпен шаппа» деп этикалық астары қалың тыйымдарды айтып отырған. Әйтпесе, үйге қарай жүгіру мен шабудың нәтижесінде жаманшылық болмайтыны ақиқат. Алайда аулада ойнап жүрген балаларды басып кетпеу, есік алдын шаңдатпау, үй иелерінің жүрегіне үрей салмау үшін қазіргі таңда да бұл тыйымды ұстанған дұрыс. Көз тимесін деген ырыммен сәбидің омырауына тағылатын көз моншақ та негізінде ырым емес, сақтанудан туындаған ғылыми ақиқат болуы мүмкін. Себебі, көз тию деген нәрсенің бар екені рас. Пайғамбарымыз (с.а.у.): «Көз тию – ақиқат» деген. Бұл – өз алдына жеке ғылыми зерттеуді қажет ететін үлкен тақырып. Дегенмен көз тиюді адам жанарындағы жағымсыз энергиялардың теріс әсері деп түсінсек, онда көз моншақтың осы энергиядан сақтануға оң әсері болуы мүмкін. Ол былай, жағымсыз энергиясы бар адам сәбиге қараған кезде алғашқы жанары бірден сәбидің көзіне емес, жылтыраған көз моншаққа түсіп, сол моншақта әлгі энергияның шағылып, күші жоғалуы мүмкін. Яғни, жағымсыз энергияға толы алғашқы жанар әуелі баланың көзіне емес, жылтыраған көзмоншаққа түсу арқылы оның залалының азаюы, яки жоғалуы үшін жасалған сақтық шара болуы ықтимал. Ал бұл нәзік ақиқатты түсінбеген кейбір адамдар көзмоншаққа әлдебір рухани қасиет таңып, жәрдемді Алладан емес, сол моншақтан күтіп жатады. Әрине, бұл дұрыс емес. Сондықтан жалпы көзмоншақ тағуды ширк деп асығыс үкім беру де қате. Себебі, оқтан сақтану үшін кеудесіне оққағар таққан адамның бұл ісіне ешкім ширк демесі анық. Олай болса, екі түсініктің ара-жігін ажыратып, көзмоншақты әлгіндей энергиядан сақтану үшін таққан жағдайда ширк еместігін, ал оны Алладан басқа дербес күш, жеке рухани құдірет деген түсінікпен тақса, Жаратқанға серік қосу екенін ажыратып түсіндіру қажет. Бірақ көз тиюден бұлай сақтану ширк болмағанымен сүннет те емес. Алла елшісі (с.а.у.) көз тиюден қорғанудың жолы ретінде бірқатар дұғаларды үйретіп кеткен.
Иә, көңілге келген әлдебір нахош нәрсені жаманшылыққа жору, кесірді кесіп ырымдау Исламда жоқ. Өйткені ешбір негізсіз жаманшылықты ырымдап, оған сенуде жүрекке үрей салып, болашаққа күмәнмен қарау жатыр. Нәтижесінде жүрекке Жаратқанға деген сенімсіздік пен жаман ой ұялайды. Кісі еш негізі жоқ нәрсемен өз жігер-қайратын байлап, жалқаулыққа жол береді. Мұнымен қоса өз жүйкесін өзі жұқартып, айналасына жағымсыз жағдай қалыптастырады. Ақырында өзінің де, өзгенің де құтын қашырады. Бірақ кездескен әлдебір хош, көңілге жағымды нәрсені жақсылыққа жоруға, құлағың шалған қандай да бір жақсы сөзді игілікке ырымдауға Ислам рұқсат етеді. Бұл жерде басты назар аударатын нәрсе – ұшырасқан көңілге ұнамды нәрсені жақсылыққа негізгі себеп деп емес, жақсылықтың белгісі деп қабылдауда, соны үміт етуде жатыр. Бірақ кесіп айтпастан, «Алла қаласа, жақсылығы боп қалар» деп үміттену керек. Себебі жақсылық күтіп, жақсы ойлау, қуанышты үміт ету – мұсылманның ісі. Жақсы ой, жақсылыққа үміттену кісіні алға ынталандырады, жігер-қайратын қамшылайды. Қазақтың «Жақсы сөз – жарым ырыс» деуі де осыған саймай ма?!