Құрметті оқырман, «Қазақ әдебиетінің», жалпы қазақ баспасөзінің тарихында тұңғыш рет болып отырған бұл онлайн-конференцияны бүгінгі ақпараттық технологияның дамуындағы ерекшелік деп екпін түсіре айтқымыз келеді. Өйткені виртуалды әлемге дейінгі дүниенің көші тап бүгінгідей қарқын алған емес. Ең жылдам тарайтын ақпараттың өзі бізге араға апта салып, ай салып әрең жететін. Ал әдебиет, мәдениет туралы пікіралма­сулар жасау тіпті мүмкін емес еді. Енді, міне, көріп отырсыздар, «Қазақ әдебиетінің» бірне­ше тіл білетін қызметкері әлемнің әр түкпіріндегі ақын-жазушы­лар­дың басын онлайн-конферен­цияда оп-оңай қосып отыр.

Онлайн-конференцияға ақын, Нобель әдебиет сыйлығынан үміткер Ко ЫН (Оңтүстік Корея), ақын Джими САНТИЯГО БАКА (Мексика), ақын, аудармашы Саймон ХОЛЛИНГСВОРТ
(Англия), ақын Мейірхан Ақдәулетұлы (Қазақстан), ақын Сұраған Рахметұлы (Моңғолия), ақын, әдебиеттанушы Жаң Хайбин (Қытай), жазушы Аягүл Мантай (Қазақстан) қатысты. 

АҚЫНДАРДЫҢ ЛИДЕРЛІК РУХЫН ЖОҒАРЫЛАТУ КЕРЕК 

 «Қазақ әдебиеті»: Әлем әдебиетіндегі қазіргі поэзияның рөлі қандай?  

Ко ЫН : – Өлеңнің рөлі туралы «Жоспар теориясында» талқылау ыңғайсыз сезіледі. Поэзия өнер мен әдебиет кеңістігінде мыңдаған жылдар бойы қызмет етіп келеді. Бұл дегеніміз – белгілі бір уақыт мөлшеріне назар аудару емес, гуманитарлық ғылымдардың уақыты мен кеңістігі туралы табиғи жағдай болмақ. Ал қазіргі поэзия хақында айтар болсақ, поэзия белгілі бір аймақтарда тілдің мәртебесін көтеру үшін қызмет етті. Көзқарасым жандырақ болуы үшін бұған Пушкиннің славян тілін, Гетенің неміс ті­лін, Дантенің тоскан тілін, Шекспирдің ағылшын тілін, Виктор Гюгоның француз тілін және Лушүннің жергілікті қытай тілін дамытуға қосқан үлесін мысал ретінде айтуға болады. Алайда жаһандану дәуірінде белгілі бір аймақтардан тыс байланыс қажет болғандықтан, қазіргі поэзия тек бір тілде ғана өмір сүрмей, аударма арқылы ауқымын кеңейтіп, өзіне жалпыадамзатқа ортақ ұлы міндет жүктеуде.  1930 жылдардан бастап Ба­тыс елдерінде  «поэзияның құрдымға кетуі» туралы сөз бола бастады. Өткен ХХ ғасыр шынымен де поэзия ғасыры бола алды. Бірақ ХХІ ғасырға аяқ басқанымызда, поэзияның әлеуметтік-мәдени маңызы азая бастағандай. Кибер өркениеті даму сатысына көтерілген соң, бұқаралық мәдениет өзгеше қуатқа ие болды, ал спорт пен ойын-сауық іскерлік деңгейде сахнаны жаулап алды, поэзияның бұрынғы күйі «тұманға кіргендей» түсініксіз жағдайға тап келді. Сол үшін біздің ендігі ұлы міндетіміз – ақындардың асқақ лидерлік рухын жоғарылатып, поэзияның мәртебесін қалпына келтіру жолында шынайы өлеңнің рөлін өз биігіне қайта көтеруіміз керек.

Джими САНТИЯГО БАКА: – Мен Ко ЫН мырзаның «ХХІ ғасырға аяқ басқанымызда, поэзияның әлеуметтік-мәдени маңызы азая бастағандай» деген сөзімен келісе алмаймын. Бұл ретте поэзияның  рөлі әр салаға әсер ететіндігін, әлемдік әдебиетте оның рөлі, күші, қуаты басым екенін айтқым келеді. Поэзия – жаһандағы оқырмандарды, жұртшылықты бір-бірімен байланыстыратын алтын көпір. Оның мазмұнында  қуаныш пен қайғы, махаббат пен ғадауат, соғыс пен бейбітшілік, сезім мен сыр жатады. Поэзияның рөлі сонысымен қымбат әрі құнды. Сол үшін әр уақытта поэзияның рөлі басым.

 

 «Қ.Ә.»: Поэзия туралы әр тарапта алуан түрлі көзқарастар өмір сүріп жатыр. Сіздер де осы мәселе төңірегінде толғанып жүрген боларсыздар?

Мейірхан АҚДӘУЛЕТҰЛЫ: – Поэзия да әдебиет емес пе – прозаның ауыр делінетін жүгін, кісісі табылып жатса, поэзия көтере алады. Көне мысал – Шекспир. Сондықтан, поэзияның рөлі бүгіндері асқақтамаса, төмендей қойған жоқ. Мүмкін, үлкен болашақ поэзияда шығар (әрине, «әләуләйді» айтып отырған жоқпын). Ал әдебиеттің рөлі төмендей беретін болса, заманақыр тезірек келетіні анық. 

Саймон ХОЛЛИНГСВОРТ: – Шынымды айтсам, мен қазір поэзиялық шығармаларды оқымаймын. Себебі олардың көбі аударма арқылы бізге жетеді. Қазіргі поэзияның әлемдік әдебиеттегі рөлі туралы айтылған, әр жерде жазылған кез-келген көзқарастар мен пікірлер сіз бен біздің көңілімізді көніштпейді.  

Сұраған РАХМЕТҰЛЫ: – Поэзияның рөлі туралы айтудан бұрын, оның осы дүниеге ықпалын ұмытуға болмайды. Мысалы, Гётенің «Фаусты»  1808 жылы жазылды. «Фауст» – алхимиктің ғұмырына қатысты шығарма. Егер ол жазылмаған болса не болар еді!? Драмада доктор Фаустың сайтанмен әріптес болуға бейімдеп жасалған 24 жылдық шарты туралы керемет аңыз өріледі. Он алты жылдан кейін есі кірген сілті кейіпкердің Мифистофелес елесін тастап, өз пайымына бағынған жері де адамзаттық ақынның шын талантын әйгілесе керек. Бүгін сол «Фаустағы» көріністер қайталанып жатыр. Дүниені жаһандық жарымжан метаелес аралап келеді. Ақынның ерекше білімдар болуының аса маңыздылығы осы тұста көрінеді… Біз әлі социалистік реализмнің құндағынан босаған жоқпыз. Басымыздағы миымыз өзгенікі. Көзіміз көшпелі өркениетті көрген емес. Сол үшін жақсы поэзия қалтарыста қалуда. Бүкіл бір ұлттың тілі түрмеде. Жансыз, сөлсіз, иіссіз, өлі өлеңдер туындап кетуі мүмкін. Жастарды жылдам құтқаруымыз керек. Аяз би ертегісі секілді кесек тамырлы ағын болмашы бірдеңеге тіреліп қалды. Қоғам сырқаттанғанда поэзия ғана кінәратсіз  сау қалады. Поэзияға тәжвирус жұқпайды. Ол ағза емес  ағза. Ол бүткіл адамзатқа баяу жұғады, руханиятты қапастан құтқарады. Өркениетті құрайды. Жылқы кісінеген өлеңді менің білуімше, Батыс ұқпайды. Қара тастың мамық боларын да… Ал оны ұқтыру, жұқтыру үшін біздің тіл қирағатын қираған тозақтан бостан ету керек. Қазақта ауыздық бар, үзеңгі бар. Бірі, яғни, ауыздық –  ұлттық код, екіншісі, үзеңгі  –  ғаламға шығатын саты. Екеуінде де ғарыштық сөз әуезінің әулиеки жұмбағы тұр. Бастысы –  поэзияны попугаизмнен,  бүткіл әдебиетті популизмнен сақтап қалайық.

Жан Хайбин: – Мен поэзия және оның әдебиеттегі рөлі туралы жоғарыда айтылған екіұдай пікірге оралғым келеді. Рас, қазір поэзияның рөлі әлсіреп кетті. Ол әлі бір сарынды күйде тұр. Қытай елі үшін поэзия ежелден бері өзекті дүние.  Ал Батыста Платоннан Шеллиге дейін поэзияны қорғау дәстүрі өмір сүріп келді. Роман мен басқа жанрдағы әдебиеттің жарыққа шығуы поэзияның оқылымын азайтып жіберген сияқты. Бірақ менің санамда поэзияның орны әлі зау биікте. Себебі поэзияның жеткен биігіне басқа жанрдағы әдебиеттер қол жеткізе алмайды. Сонымен қатар  поэзия мен Құдайдың, музыка мен философияның табиғи байланысы поэзияны өзекті тақырыпқа айналдырады.

Аягүл МАНТАЙ:  – Әлем әдебиетінің тенденциясын бақылап отырған кез келген адамға белгілі нәрсе: қазір әлемде поэзия «сәнде» емес. Осы онлайн-конференцияны жүргізіп отырған, Дүйсенәлі бауырым, өзіңіз шет тілін білесіз, шет тілінде әдеби мақалалар оқисыз, бұдан хабарыңыз бар деп ойлаймын. Біздің Шығыс халқының табиғаты поэзияға жақын ғой. Әлемде поэзия сәннен қалса қалар, Шығыс халқында ол сәннен қалмайды.

«ЖҮЗ ЖЫЛДЫҚ ЖАЛҒЫЗДЫҚ» ҚАЗАҚ ТОПЫРАҒЫНДА ТУАТЫН РОМАН ЕДІ

«Қ.Ә.»: – Перси Шеллидің сөзімен айтқанда, «Бұрмаланған нәрсені әдемі көрсететін айнаның поэзия» екені осындайда есімізге орала кетеді. Енді бүкіл ғалам оқырмандары жағын таянып, ойланып отырған үлкен сұрақтың бірі «Жаһан әдебиетінің екінші «Жүз жылдық жалғыздығы» қашан жазылады?» деген сауалға айтар ойларыңызды білгіміз келеді.

Жаң Хайбин – «Жүз жылдық жал­ғыздық» 1967 жылы басылып шықты. Одан бері арада жарты ғасыр өте шықты. Осы уақытта одан басқа да классикалық шығармалар деуге татитын туындылар жазылды, әлі жазылып та жатыр. Мысалы, әр жылы Нобель әдебиет сыйлығын иеленген қаламгерлердің шығармаларының қай-қайсысы да «Жүз жылдық жалғыздықтан» кем емес. Соңғы 50 жылдағы әлемде болған әртүрлі оқиғалар сан алуан ұлы туындыларды өмірге әкелді. Біздің елімізде Мо Ян мен Үй Хуаның шығармалары әдеби төңкеріс жасай алды. Мен бұл сөзімді олардың қарапайым оқырманы ретінде айтып отырмын. Мо Янның «Салпы омырау, сал бөксе», «Қызыл Гаулияң», Үй Хуаның «Өмір» атты романдары мен үшін әлем әдебиетіне қосылған жауһар туындылар есебінде.

Аягүл МАНТАЙ:  – Өз басым екінші «Жүз жылдық жалғыздықты» күтпеймін. Меніңше, бар шығарманың басқа нұсқасын күтудің қажеті жоқ. Сол деңгейде бір кітап жазылса да, әлем оқырмандарының сүйікті шығармасына айналады деп ойламаймын. Сіз айтқандай туынды әдеби орта үшін, әдебиетші, жазушылар үшін ғана керек шы­ғар. Себебі қазір әлем өзгерген, оқырман өз­гер­ген, уақыт басқа. Әлем әдебиетіндегі критерий де басқа. 

Ко ЫН: –  Модератор айтып отырған «Жүз жылдық жалғыздық» енді өмірге келетін «Мың жылдық жалғыздықтың» үлгісі болмақ. Біздің бүгініміз – ертеңгі құндылықтарға «жүкті». Бұл әлем бір ғана классиктің шығармасымен аяқтала қоймас. Әлем әдебиетінің көші жалғыз дара шығарманың өлшеміне бағын­байды. Қазіргі көркем әдебиет тасқыны ендігі әдебиеттің келуіне мұрындық бола алады.

Мейірхан АҚДӘУЛЕТҰЛЫ:  – «Жүз жылдық жалғыздық» енді жазылмайды, жазылса, соның көшірмесі, эпигоны болып кетеді. «Жүз жылдық жалғыздықты» екі қайтара оқып шыққаннан кейін таңданған жоқпын, ішім удай ашып, өкіндім. Таңдан­ба­ғаным – бұл испан тілді әдебиеттің бұрында «қанында бар» тәсілдермен, өте көркем жа­зыл­ған, хас шебердің қолынан шыққан шығарма. Ол бізге орыс тілінде ғана емес, орыстың кәсіби сыны (ондай бізде болған емес!) арқылы әбден дәріптелгеннен кейін барып келді, кітаптың өзінен бұрын сол заманда керемет кәсіби деңгейге көтерілген «Литературная газетада» үздіксіз жазылған сын-мадақты, сын-талдауды оқып, соны «өз пікіріміз» қылып сіңіріп алдық. Содан ба, қуана оқығаныммен, аса үздіге де қойған жоқпын. Ал өкінгенім: бұл идеялық, көркемдік, таңданарлық, т.б тосындықтарын ескерсек, бізде, тек қана бізде – қазақ то­пыра­ғында ғана дүниеге келуі тиіс шығарма еді. Себебі  бұл – қазақтың екісінің бірі білетін әйгілі «Абылайдың түсінің» айтпағын, білдірмегін, түйсініп-сезіндірмегін күллі адамзатқа бағыштап отырған шығарма. Идеяның түп қазығы – «Первый будет привязан к дереву, последнего сьедят мурвьи» деген күллі адамзаттық ой (Иисус, түбі азып бітетін адамзат). Ал Абылайдың түсі бұдан гөрі тереңірек, ауқымдырақ ой-толғауды, ой-қасіретті, ой-трагикомедияны қамтиды, онда оқушыны еліктіретін арзан фантасмагория жоқ.

ОЛ ШЫҒАРМАНЫ ӘЛІ ОҚЫҒАМ ЖОҚ

«Қ.Ә.» – Шыны керек, Латын Америкалық әдебиет сардарының осы шығармасы кітап бо­лып басылып шыққалы бері оқылып келеді. Жақсы шығарманың адамзатқа, қоғамға, сана­ға қызмет жасауы турасында дәлел іздесек, осы «Жүз жылдық жалғыздықты» айтуымызға әбден болар. Әдебиеттанушы ретінде бұл сұ­рақ­қа Саймон мырзаның өз айтары бар шығар?

Саймон  Холлингсворт:  – Өкінішке қарай, мен әлі күнге дейін жұрт атақты деп бағалап жүрген «Жүз жылдық жалғыздықты» оқи алмадым. Әрине, ол кітап менің алдағы оқу жоспарымда тұр. Бұл арада мен тек шынымды айтып отырмын. «Оқыдым», «керемет екен», –  деп жалған мадақтау айтуыма да болар еді. Сол үшін де өзің сұрап отырған әлем әдебиетінің екінші «Жүз жылдық жал­ғыз­дығы» қашан, қай елде жазылатынына сәуегейлік жасай алмай отырмын.  Әйтсе де, әдебиеттің ең жақсы туындылары қиын-қыстау кезеңдерде өмірге келеді деп айта аламын.  Әлемдік әдебиет тарихына көз жіберсек, осыған дейін де солай болған.  Біз қазір планетаның жойылуына, авторитарлық биліктің көтерілуіне және басқа мәселелерге байланысты бұрын-соңды болмаған оқи­ғалар­ға дөп келіп отырмыз, тұтас ғалам жұрт­шылығын ойландырып, басын қатырып отырған осы сүреңсіз жағдайлар әлемнің әр қиырындағы талантты қаламгерлердің шабытын оятып,  ғалам оқырмандары сүйіп оқитын керемет туындаларды жазуына түрткі болады деп ойлаймын.

«Қ.Ә.»: – Әлгінде Мейірхан Ақдәулетұлы «Жүз жылдық жалғыздық енді жазылмайды», –  деп кесімді түрде айтты. Мүмкін, сіздер бұл көзқарасқа келіспейтін шығарсыздар?

Джими Сантияго Бака:  – Екінші «Жүз жылдық жалғыздық» әлдеқашан жазылып қойған болуы да мүмкін. Оның анығын білуіміз үшін, «әлемдік баспа саласы көшін түзесін» деген талап қоюымыз қажет. Себебі олардың жаһан әдебиеті болсын, басқа салада болсын, білетіндері шамалы, солардың кесірінен дүниенің төртбұрышындағы үздік шығармалармен әлем оқырмандары таныс бола алмай отыр.  Олар заманауи және озық үлгідегі туындыларды басып шығаруда салғырттық танытуда.

Сұраған Рахметұлы: – Біз жарытып ештеңе оқымай келеміз. Ең кемел Франклиндер мектебі жоқ. Кешенді әдебиет мектебі.

Ұлы дүниенің айнасын кір басқан. Әуе­лі өзімізді өзіміз көре алмаймыз. Жат өр­кениеттің терезесінен сығалаудан жалық­тық. Әдебиетті саясат пен өзге идеологияның насы басқан. Сол нас басқан дүниетанымды дәріптеу керек пе?! Онда көз алдауға ұшыраймыз. Көп империялар өзін алдаумен күн көреді. Шалажансар. Жөйіттерге дейін бүлінбеген Тәурәттің 39 кітабы бар. Бұрын қырық шақты еді. Енді күрт күңгірттеніп кетті. Басында көп талас болған.

 Жалпы дүниені толық тану үшін, құ­рығанда, сол Тәурәттің бастапқы «Ескі шартын» түгел қарап шығу керек еді. Бізге керегі өте мол. Дүниенің руһаниятын толық парақтап, ашпай жатып нендей бір күрделі шығармаға баруға жолымыз қысаң әрі тар бүгін. Уақыт өткен сайын тереңдей беретін көркемдіктің қайнар бұлағы бір жерде бар болса – бір жарық осындай зердеден табылады.  Ал «Сары қазақтың» сарыны ше!? Бұл – укизмнің үнін айтып тұрған ұлы еңбек. Оны біз енді ғана сезіндік…

ГОМЕР, ГЮГО, ПАС, МАҒАУИН және ЗОЛЯ

«Қ.Ә.»: – Кейде осындай көзқарастардың арасында шындық жасырынып жататыны сөзсіз. Сіздердің пікірлеріңіз арқылы әлемнің әр қиырындағы әдеби танымды аңғардық деген ойдамыз. Енді соңғы сауалымызға көшейік. Әлем әдебиетінде сіздерге ерекше әсер еткен тұлға кім? Үнемі қайталап оқитын авторыңыздың шығармаларындағы басты ерекшелік неде деп ойлайсыздар?

Саймон  ХОЛЛИНГСВОРТ: – Мен – орыс әдебиеті бойынша маманданған адаммын. Сол үшін орыс ақын-жазушылары мен басқа елдің танымал жазушыларының туындыларын шама-шарқымша оқып өстім. Гогольдың «Шинелі», «Өлі жандары», «Ревизоры», Булгаковтың «Шебер мен Маргаритасы» маған  қатты әсер етті. Бірақ Пушкинді ешкіммен салыстыруға келмейді. Бұл – шындық.  Оның көптеген шығармаларын жастанып оқыдым, солардың ішінде маған өзгеше әсер еткені ұлы ақынның «Онегині» болды.  Университетте біз классикалық шығармаларды оқып, әдебиеттануды зерттеп, өз пікірімізді ортаға салатынбыз.

Саған бір қызық жағдай айтайын, кезінде «Онегин» туралы танымдық мақала жазамын деп жүргенде, көңіл қосқан адамым мені тастап кетті. Сөйтіп мен мақала жазбақ түгілі, ауыр күйде қалдым. Өткінші жағдайлардан арылған соң,  кейінірек «Онегинді» оқып бітіріп, мақала жаздым. Жетекшім менің сол кездегі пікірлеріммен келіспеді, бірақ ол мұны шынайы көзқарас деп таныды.  Осы орайда тағы айта кететін бір жайт, мен Мұхтар Әуезов, Оралхан Бөкеев, Сайын Мұратбеков, Олжас Сүлейменов, Герольд Бельгер сияқты бірнеше қазақ жазушысының шығармаларын ағылшын тіліне аудардым. Оларды аудару барысында қазақ даласын, өмірі мен тіршілігін, табиғатын, салт-дәс­түрін түсінгендей болдым. Олардың шығар­маларының маған сыйлаған әсері бөлек болды деп мақтанышпен айта аламын.

 Мейірхан АҚДӘУЛЕТҰЛЫ: – Виктор Гюго. «Собор Парижской Богоматери» (орыс тілінде оқығанмын). Әлем әдебиеті – ұшан-теңіз. Айтулы, қасиет тұтатын тұлғалар да, шығармалар да көп. Солар жиыла келіп, адамзат әдебиетінің мың сан бояулы палитрасын құрайды. Бірақ өзімнің жаныма жақыны – осы. Әрине, Мұхтар Әуезовті, басқа да ұлы қазақтарды жақсы көремін. Дегенмен  В.Гюго дейтін алыпты ерекше ұнатамын.

Ко ЫН: –  Менің субъективтілігім әлемнің әр түкпіріне әсер ететін енжарлық ретінде мүмкін екенін білемін. Мен әлемдік әдебиетті дүр сілкіндірген ақын емеспін. Менің өлең жолындағы сапарым тосыннан басталды да кетті. Поэзия маған 1950 жылдардың ба­сындағы Корей соғысы кезінде болған қирандылар арасынан кездейсоқ тап болды. Соңғы 60 жыл ішінде мен Ли Бо, Данте, ор­тағасырлық Румимен, португалдық Камёлармен таныстым және зағип Гомердің эпикалық әлемін өзіме үлгі еттім, тіпті мен олармен ойша сөйлесе алдым. Ғалам, элемент бөлшектері, табиғи әлем және дерексіз әлем – менің поэзиямның ту тігер тұсы болды.

Жаң  Хайбин –   Менің ақындық әлеміме әсер еткен тұлғалар өте көп. Ал атын атап, түсін түсте десең, онда мен мексикалық Октавио Пасты айтар едім. Оның «Күн тасы» атты туындысы маған өзгеше әсер етті. Әлі күнге дейін оқып жүремін. Одан кейін Адонистің әлемі қызықтырады. Оның өлеңдерін мен ғана емес, бүкіл ғалам оқырмандары ұнататын шығар. Оның «Мәтін көкжиегіндегі жазу» атты шығармасы керемет жазылған туынды.

Сұраған РАХМЕТҰЛЫ: –  Бүгін әлем әдебиеті роман-кино, кино-романға бөліне бастаған. Қаншаға жалғасарын ешкім білмейді. Дүниені тек Батыстың санасымен ғана пайымдау өте басымырақ!  Жон Рональд Руэл Толкиннің «Сақинаның сыры» романы күллі ашық қоғамдағы салдарлы бәлекеттің түгелін ашып, шашып тастады. Өш алу мен кектесу, бақай есеп, бақталастық, тақ таласы,  үстемдік,  құлдық, енжарлық секілді әрекеттерді ақ парақтан оқып, экраннан көрдік. Бұл – алдымызда құлтемірлі өркениеттік дәуірдегі дүниенің сұрқын көрсетуге арналған әдеби шешім, бейкөркемдіктің үлгісі.  Екінші жағынан бізге осындай детальға қарай асығуға болмайтын себептер де жоқ емес. Көшпелі өркениет өз өмірін, өзінің ең ақырғы азаматтық өр­кениетін өңдеп жалғастырады, әлі де. «Өзімізде бар дүниені жаратайықшы» десек те, ештеңе шықпайды деуге келмейді. Мұхтар Мағауиннің «Құмырысқа қырғын» шығармасында бір тосын ерекшелік бар. Өзінен-өзі осызамандық ғаламдық жаңа құндылыққа сұранып тұрған. Мысалы, сондағы құмырсқаларды мың есе зорайтып экранға әкелдік деп ойлайық! Түрлі технологиялы шетін дүниелерді тура өзгеше трансөнерге айналдыруға болады. Мүлде өзге дүние көзге көрінеді. Біз ешкімнен кем емес екенімізді сонда көреміз.

Джими САНТИЯГО БАКА: Бұл сұрағың мені ойландырды әрі кей дүниелерді еске түсіруіме септігін тигізді.  Менің талантымды ұштауыма, ақын болып қалыптасуыма, айналамды танып-білуіме әсер еткендер – қарапайым оқырмандар. Мақтанғаным емес, әлемнің әр түкпірінде, өз елімде менің оқырманым өте көп. Осыған дейін отызға жуық кітабым жарық көрді. Шығар­ма­шылықта азды-көпті жетістікке жеткен адам ретінде айтар болсам,  менің санама, талантыма әсер еткен дүние танымал тұлғалардың жазуға, өмірге ынтызарлығы мен сенімдері болса керек. Ал сол тұлғалардың аты-жөнін жіпке тізгендей етіп айтып берудің аса қажеті де жоқ шығар. 

Аягүл МАНТАЙ: – «Қазақ әдебиеті» газетінде жұмыс істеген кезімде Байронмен қатты ауырдым. Байронның өлеңін оқымай ұйықтамаушы едім. Сосын Бодлермен ауырдым. Сосын Лорка… Бірақ бұл ақындардың бірде-бірін «санамда төңкеріс жасады» деп айта алмаймын.  Рас, қазір өлең оқығым келсе, осы үш ақынды қайталап оқимын. Айналып кеп осы үш ақынды, сосын Цветаеваның өлеңдерін парақтаймын.  Ал санамда төңкеріс жасаған, ойлау жүйеме әсер еткен жазушы – Эмиль Золя. Эмиль Золя туралы Мәскеуде диссертация қорғамақ болдым, бірақ ол ойым­нан айныдым. «Ғылымның адамы емеспін» дедім өзіме.

Эмиль Золяның «Творчествосын» оқып бітірген соң, «жазушының адамның бүкіл ішек-қарнын ақтарып тастап, қайтадан жүрек, бүйректі орнына қойып, қарнын тігуі осы болса керек» деп ойладым. «Твор­чест­водағы» өліп жатқан баласының бейнесіне сүйсініп, тамсанып қарап, «Өлі бала» картинасын салып,  оны көрмеге қойып, то­­быр­дан қошемет күтетін Клодты көз ал­дыңызға елестетіңізші. Золя шынайы жазады. Денең түршігеді. Золямен бірге Клодты ақтап аласың. Клод – талантты, ойлау жүйесі, стилі ерекше суретші. Бірақ өнердегі өлермен тобыр оны елегісі келмейді. Таптап тастағысы келеді. Көрмелерде ортақол, талантсыз өлермендер орын алып, Клод елеу­сіз, ескерусіз қалады. Бұл Клодты өзі­не қолжұмсауға дейін жеткізеді. Қарап отырсаң, біздің әдеби ортаны, біздегі әдеби бай­қауларды  еске түсіреді… Сосын ерекше әсер еткен кітап – Драйзердің «Оплоты». Өзін діндар сезінетін, «Құдаймен үйлесімде өмір сүріп жатырмын» деген адамның (адам­дардың) күйреуі…  Құдайды табу мен жоғалту, жанның тыныштық таппай аласұруы… шеберлікпен суреттелген.

Онлайн-конференцияны жүргізген

Дүйсенәлі ӘЛІМАҚЫН,

«Қазақ әдебиеті»