Ұлықбек ЕСДӘУЛЕТ,
Қазақстан Жазушылар одағы Басқармасының төрағасы

 

«Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың ежелгі тарихымыз бен мәдениетіміздің қадір-қасиетін танытып, астарын ашып көрсеткен «Ұлы даланың жеті қыры» атты бағдарламалық мақаласы баспасөз бетінде жарық көргелі бері мән-маңызы мен құндылығы үздіксіз талқылану үстінде. Алқалы басқо­суымызда алдымен осы мақаланың ең басты бағыттарын бағамдап алуымыз қажет деген ойдамын» – деп бастады сөзін Қазақстан Жазушылар одағы Басқармасының Төрағасы Ұлықбек Есдәулет мырза «Ұлы даланың жеті қыры және Қазақ әдебиеті» атты І Пленумын­дағы баяндамасын.
Пленум барысында Жазу­шы­лар одағының жаңа Жарғысы қабылданып, Үндеу жарияланды. Жаңа Жарғы көпшіліктің дауыс беруімен қабылданды. Жарғыда «Құрметті төраға» деген бап алы­нып тасталды. Пленумға Алматы­дағы ақын-жазушылар мен облыс­тық қосындардың басшылары, аймақтардағы ҚЖО-ға мүше қаламгерлер қатысты.
Төменде ҚЖО басқарма Төра­ғасы Ұлықбек Есдәулеттің Пленум­дағы баяндамасын мейлін­ше толық нұсқада жариялап отыр­мыз. Өйткені, бұл баяндамада ел тарихы мен Жазушылар одағының жаңа форматта жұмыс жасай бастағаны айтылады.

ОҚУЛЫҒЫ ЖҰП-ЖҰҚА ҚАЛЫҢ ТАРИХ

Қадыр Мырза-Әлі ағамыздың: «Біздің тарих бұл-дағы қалың тарих, оқулығы жұп-жұқа бірақ-тағы» дейтін сөзінде үлкен шындық бар. Себебі, өз тарихымызды оқыт­пай, өзімізден жасырып, бірнеше ұрпақтың басқа ұлттардың, өзге мемлекеттердің тарихын өз тари­хы­мыздан гөрі жетік біліп келгені жасырын емес.
Біз ХVI ғасырдан ХІХ ғасырға дейін жер бетінен Ұлы даланы қорғау кезеңінде, ұлт ретінде жойылып кетпес үшін жан-жақтан анталаған жаулармен қанды соғыс жүргізе жүріп, көп қалалары­мыздан, мәдени мұраларымыздан, ежелгі жетістіктерімізден айырыл­дық, одан бергі уақытта бостанды­ғымыз шектеліп, тарихи-өркениет жолындағы дамуымызды тоқтатып алдық.
Ал отаршыл үстем елдер өз ұлты­мыздың тарихын өзімізден жасырып келді. Жерімізден «Алтын адам» табылып жатса, «ол скифтер­дікі, оның қазаққа қатысы жоқ» деді. Сонау Совет кезінде Шілікті­ден бір емес, екі «Алтын адам» та­был­ғаны белгілі. Бірақ оның атын да, затын да Қазақстанға бұйырт­пады. Оның аң стиліндегі алтын әшекейлері Эрмитажда тұр. Қазақ жеріндегі бүкіл сақ обаларын І Петрдің заманынан бері 200-300 адамдық арнайы қарулы экспеди­циялар шығып, жоспарлы, жүйелі түрде тонап келген. Обалардан табылған алтындарды Батыс Сібір генерал-губернаторы Матвей Гагарин патшаға жөнелтіп отырған. Қанағатсыз қанқұйлы Петр патша қа­зақ даласынан алынған алтын­дар­дың бір бөлігін «менен жасы­рып, жымқырып, Тобылдың Крем­ліне тығып жүрсің» деген айып тағып, жан досы болған Гага­ринді Сенат алаңында дарға асып өлтіреді. Және мәйітін алғызбайды. Үш айдан кейін арқаны шіріп, үзіліп, жерге құлап түскенде «үзіл­мейтін шынжырмен қайта асып қойыңдар!» деп бұйырып, қыс бойы өлігін еті әбден ағып түскен­ше салақтатып-салбыратып қойған екен. Не үшін? Пазырық­тың, Шілікті мен Есіктің обаларынан табылған алтын бұйымдар үшін! Ол мұралардың біразы Эрмитажда тұрғанымен, қазаққа қатысы жоқ етіп көрсетіп келді. Отырарды Иран мәдениетіне апарып телитін. «Бізде Отырар кітапханасы болған» деп мақтансақ, «ол кітаптар сенің тіліңде болмаған» дегенге дейін барды. Ал енді айналып келгенде Мысырды билеген мәмлүктердің өзі біздің тілде сөйлеген. Оны біз емес, керек десеңіз, Израиль мен Америка, Араб ғалымдары жазып отыр. Қазақ тарихы өлең-жыр болып тасқа қашалғанымен, ол да өзгеге тиесілі деген түсінік таңыл­ған. Айналып келгенде, мойын­дал­май келген дүниелерді осы мақала игеруге, меншіктенуге, үйренуге, келешек ұрпаққа тарихы қанша­лық­ты терең ұлт екенімізді таны­тып, өзге елдерге дәлелдеп, негіз­деп беруге жол ашып отыр. Бұл мақаланың еліміздің келешегі үшін, мемлекетіміздің өркениет жолымен ойдағыдай дамуы үшін стратегиялық маңызы зор. 30 елдің қатарына кіру үшін әлемдік өрке­ниетке қосқан үлесің де мол болуы керек. Ал енді біз қандай үлес қостық? «Ұлы даланың жеті қыры» осыны түгендеуге жол ашты. Анти­калық заманнан бергі гректердің «Кентавр» деп жүргендері сақтар болып шықты. Ал сол сақтардың Ұлы даладағы жалғасы, атпен біте қайнасқан халық – қазақтар! Солтүстік Қазақстандағы археоло­гиялық қазба «Ботай мәдениеті» ретінде танылып, сол жерде ежелгі дәуірде ең алғаш рет жылқыны қол­ға үйреткен кім дегенде – біздің қазақтар болып шықты. Осы елдің азаматтары болғаннан кейін бәрі­міз де осы жердің тарихына, тарихи жәдігерлеріне, мәдени ескерткіш­теріне мұрагер ретінде ие болуымыз керек. «Кейінгі жылдары табылған тарихи жәдігерлер біздің бабалары­мыздың өз заманындағы ең озық, ең үздік технологиялық жаңалық­тарға тікелей қатысы бар екенін айғақтайды. Бұл жәдігерлер Ұлы даланың жаһандық тарихтағы орнына тың көзқараспен қарауға мүмкіндік береді», – дейді мәрте­белі автор өз мақаласында. Мысыр­ға барсаң: «Біз – арабтармыз, египет­тік­тердің тілі басқа болған, біздің тіл емес, бірақ фараондар тарихына бас-көз болып қалған – бізбіз», – дей­ді.
Сол сияқты біз де өзімізді еж­елгі мәдениет иелерінің заңды ұрпағы ретінде сезінуіміз керек. Металлургияның дүниежүзінде ежелгі үш-ақ ошағы бар екен. Сол ошақтың бірі – Қазақстан, яғни өзіміздің Алтай мен Жезқазған. Ал металл қорыту дегеніміз – өз заманындағы озық өркениет емей немене! Табылған Алтын адам­дар­дың киімдерінің өзі – зергерлік өнердің шыңы. Бұл деген ұлы мә­де­ниеттің белгісі. Қалалық мә­дениет­тің тарихымызда болғанын Тараздағы ежелгі құбырдың, Түр­кістандағы хамам моншаның өзі дәлелдей түседі. Оған Көкшетаудан табылған сүйек конькиді қосыңыз. Қазақ жерінен табылған ежелгі бассүйекке трепанация жасал­ғанын медициналық ота тарихы туралы кітаптардан кездестірдім. Моңғолдар Шыңғыс хан заманы­нан бері арбаны «қазақ арба» дейді. Бұл не деген сөз? Арбаны ойлап тап­қан қазақ деген сөз. Біз өзіміз­дің жылқыға байланысты түрлі әб­зелдерімізді алайық. Үзеңгіні ойлап табудың өзі – сол замандағы үздік прогресс санатында. Қазақ жерін­дегі таңбалы тастарда да дөң­гелекті арба бейнеленген. Шалбар киюді де Еуропаға апарған біздің Алтай­дан шыққан бабаларымыз. Түрік­тер тоқыма жемпірді «қазақ» деп атай­ды. Сұрастырсам, тоқыма өнері қазақтардан келген дейді. Астанадағы бір ұстаның жеке коллекциясында самаурындар ішінен XV-XVI ғасырлардағы бірнеше құман-самаурындарды көріп таң қалдым. Кәдімгі үлкен құман, бірақ ішінде су қайнатуға арналған оттығы бар. Ал керек болса! Демек, самаурынның о бастағы аты мен заты кәдімгі құман болып шықты! Атақты Тулаңыз далада қалды! Біздің ата-баба­ларымыз көшпенді де, отырықшы да бола білген. Қа­ла­ны да салған, даланы да мекен­деген. Міне, сон­дықтан сол далалар мен қалаларда болған ежелгі мә­дениеттердің бә­рінің заңды мұрагері біздің еліміз екенін айту­дан жасқан­бауымыз керек. Құбыр да біздікі, шығыр да біздікі, дөңге­лек те өзіміздікі, әңгелек те өзіміздікі.
Өз тарихымыздың тереңіне үңілу­ден ешқашан да ұтылмаймыз, ешбір ұлт бұдан ұтылған емес.
Сонымен қоса, «аң стилі» деген сөз дүниежүзінің өнертану ғылы­мын­да тұрақты термин болып қалыптасып кеткен. Бірақ, осы аң стилі қайдан пайда болды? Ол да өзіміздің туған даламызда, кең-байтақ жерімізде пайда болған. Мына жердегі Берелден, анау жер­дегі Шіліктіден, міне, Астана, осы Алматы маңайынан да түрлі-түрлі айғақтар табылып жатыр. Соның бәрі аң стилінің бізден бастау алға­нын көрсетеді. Біздің Алтай тауы түркі әлемінің алтын бесігі деп аталады. Негізі, тек қана түркі әле­мінің емес, адамзаттың бесігі деуге боларлық. Өйткені, жапондар да өздерінің тілін Алтай тобына жат­қызатыны белгілі. Олар: «Түбінде біз Алтайдан шыққанбыз», – дейді. Эстондардың тіпті халық өлеңдері­нің өзінде: «Біз Алтайдан шыққан­быз», – дейді. Алтайдан шықтық дей­тіндер көп. Бірақ, айналып кел­генде, түбі бір түркі әлемінің ал­тын қазығына, қасиетті қара­шаңы­рағына бұл жерді мекендеп қалған біздің қазақтар ие болып отыр!
«Ұлы Жібек жолы». «Жібек жо­лы» бойындағы қыруар қалалардың әкімдерінің форумы биыл Астанада өтті. Соның аясында біз «Жібек жолы» бойындағы қалалардың, мемлекеттердің Жазушылар одақ­та­рының Төрағаларының да басын қосып, оннан астам елдің бас­шы­ларымен жолыққанбыз. Форумда Олжас Сүлейменов пен Мұрат Әуезов қаншама елден келген қо­нақ­тарға «Жібек жолындағы» қазақ елінің тарихи рөлі туралы әсерлі баяндамалар жасады. Ұйым­дас­тырушылар бұл форумды келесі жылы қайтадан жалғас­ты­рып, дәстүрге айналдырмақ сияқты.

БАБЫР – МЕНІҢ БАБАМ!

«Ұлы даланың жеті қыры» атты бағдар­ламалық мақалада әр қазақтың жүрегіне жақын, Алаш ардақтайтын «Ұлы даланың ұлы есімдері» деген бөлім бар. Бұл есімдер – біздің әл-Фараби, Бейбарыс, Абай, Шоқан, Махамбет, тағы да басқа батырлары­мыз, хандарымыз. Біз өзімізді сақ мәдение­тінің мұрагеріміз деп есептеп, аң стиліндегі бүкіл символдарға заңды иелік танытатын болсақ, сол сақ заманының ұлы тұлғаларына да дұрыс көзқарас қалыптастыруымыз керек. Әйтпесе, бабаңның зейнетақысын алып, өзін Қарттар үйіне өткізіп тастағандай без­бүй­рек қылық көрсеткен болып шыға­мыз. Ол үшін арғы Анахарсистен бас­тап, Томирис, Шырақ, Зарина, т.б. тарихи тұлға­ларды бауырымызға тартып, өз тари­хы­мызға ен­гізуіміз керек. Сонымен қоса, ғұ­мыры біздің тарихымызға қатысты болса да, әлі ескерусіз, назарымыздан тыс қалып келе жатқан ұлы тұлғалар бар. Мысалы, Көктүрік қағанатының көсемдері Күлтегін, Тоныкөк, Білге қаған, бәдізшісі Йолығтегін. Тарихқа бақсақ, олардың туған жері Қара Ертіс бойы. Қара Ертіс дегеніміз – бар болғаны 100 шақырымдай ғана жер, Ертістің Зай­сан­ға құйғанша ағатын тұсы. Меніңше, қазақ жерінде сол үш-төрт қаһарман баһа­дүрге ескерткіштер орнатылып, көшелер берілуі керек.
Тағы бір ұлы есім – Бабыр. Кезінде Бабырдың кітабын аудардық. Бір заманда Байзақ Қожабекұлы деген ағамыз аударған, екі рет басылып шыққан. Бірақ, сонда осы Ба­быр біздікі-ау деген ойға көп көңіл бөле бермедік. Бабырдың кітабын оқып отыр­саңыз, қазақ даласынан шыққанын өзі көр­сете­ді. Ол өзбектермен соғысты, Шайбани­мен шайқасты. Өзбектерден жеңіліп барып, Ауғанстанды басып алады. Ауғанстанды билеп отырады да, күш жинап қайта келіп, өзбектермен соғысып, тағы да жеңіліп қала­ды. Содан Үндістанды басып алады. Ол ұрпағымен Үндістанды үш жүз жыл билеген. Анау «Тәж-Махал» – Бабыр ұрпағы Жа­һангер Әкбардың салған мавзолейі. Үш жүз жыл Үндістанды билеген сол бабамызды неге айтқымыз, иемденгіміз келмейді? Өзі Мұхамед Хайдар Дулатидың туған бөлесі екенін жазады. Ана жылы «Тәж-Махалда» болдым. «Мұны салған құрылысшы, сәулет­кері кім?» деп сұрағанымда: «Түркістаннан алдырылған шебер», – деген жауап алдым. Аты да жазулы тұр екен. «Тәж-Махалды» салған түркістандық шебер айналып кел­генде біздің бабамыз емес пе?! Міне, осын­дай тарихымызға қатысты құнды мәлімет­терді жинақтай алмай жатырмыз.
Мысырдағы күллі мәмлүктердің араб тілінде емес, қыпшақ тілінде сөйлегенін әлем тарихшылары ашық айтып, жазып отыр. Александрия қаласында болсаңыз, сізді міндетті түрде Қайтбай қамалына апарады. Ал сол атақты Қайтбай кім? Сонау антикалық заманда құлап қалған Форос маягының кебежедей-кебежедей кірпіш­терінен қалап, айбынды қамал салған, Мысырды отыз жыл билеген атақты мәмлүк Қайтбай сұлтан да қыпшақ болып шықты. Біз оны іздемей, иемденбей, Бейбарыстың тасасында қалдырып отырмыз. Оған кейінгі уақытта өзбектер мен черкестер көз қадай бастады. Тезірек иемденбесек айырылып қалуымыз мүмкін.

9 АЙДА НЕ ІСТЕДІК?

Ал енді мен Қазақстан Жазушылар ода­ғы 9 айда атқарған жұмыстардың қоры­тын­дысына көшейін.
Біз қызметке келген кезде Жазушылар одағы терең дағдарыста болғанын жақсы білесіздер. Қарызға батқан қоржында көк тиынымыз болмаса да игілікті істерге телеуқор азаматтардың арқасында келе сала есігіміздің алдында дүркіретіп Наурыз мейрамын өткіздік. Ақсақалдардан бата алдық. Композитор Секен Тұрысбектің атасына рахмет, оның «Ақжауын» оркестрі жиналған қаламгер­лерді мейрам біткенше ән мен күйге бөледі. Еңбегі сіңген Одақ қызметкерлеріне министр Арыстанбек Мұхамедиұлының алғысхаттары мен министрліктің Құрмет грамоталарын табыс еттік. Мұнда Наурыз соңғы рет қашан тойланғанын жұрт ұмытып та қалыпты…
Сол тұста бір топ жас қаламгерлерді бас­тап апарып, Кеңсайда «жатқан» қалам­герлердің қабіріне тағзым етіп, аруағына Құран бағыштадық. Артынша Абай оқула­рын ұйымдастырдық. Біздің жұмысымыз солай басталды.
Біз қызметке кіріскен күннің ертеңіне жарты жыл ақша төлемедіңдер деп электр қуатының көзін қиып тастағаны, суды тоқтатпақ болғаны, бір жылдан бері салық төлемедіңдер деп үш рет есеп-шотымызды жапқаны, жыл бойы айлық алмаған қызмет­кер­лердің, әсіресе әйел адамдардың еңіре­ген­де етегі толып, ереуілге шыққаны, Одақ­тың 15-25 жылғы әбден ескірген бүкіл көліктері жүруге жарамай, жөндеуге келмей қирап жатқаны, бухгалтерияның бүкіл құжаттары былық болып шыққаны, аудит тұрмақ айлыққа қаржы таба алмай, қарыз­дар­ды жаба алмай қатты қиналғанымыз… мен бұлардың бәрін айтпай-ақ қояйын. Қысқасы, біз соның бәріне төтеп бердік. Айлық­сыз, жаяу-жалпы жүрдік, өз көлігі­мізбен, таксимен жүрдік, әйтеуір ел руха­ния­тының алтын ордасы – Одақты орнынан тұрғызамыз деп шапқылаумен болдық. Күндіз отырмадық, түнде ұйқы көрмедік. Әлі солай жүрміз. Жүрген аяққа жөргем ілігетіні рас екен. Біздің бағымызға – Елбасы­ның «Рухани жаңғыру» бағдарламасы қанат жая бастаған болатын. Сол ақжолтай бағдарлама бізді құтқарды. Біз көптеген жобалар жасап, жоғарыға ұсындық. Әде­биет үшін, Жазушылар одағы үшін беттің арын белге түйіп, табалдырықтарды тоз­дыр­дық. Кішірейдік. Жағдайымызды түсінген, әдебиет тағдырына араша түскісі келген арлы азаматтар жәрдем бере бастады. Бір­тіндеп жолымыз ашылып, айлықты да уа­қы­тында төлейтін хәлге жеттік, Құдай бұйыр­тса, қарыздарымыздан да біртіндеп құтылып келеміз. Осы орайда бізден қары­зын сұрап, қыстамай аса зор шыдамдылық көрсеткен қаламгер баспагер – Ырым Ке­нен­бай ағамызға бір алғыс айтып қойға­нымыз жөн шығар.

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ДЕҢГЕЙДЕГІ ІС-ШАРАЛАР. ОЛАР ҚАЛАЙ ӨТТІ?

Қазақстан Жазушылар одағына басшы­лыққа келгеннен бастап, Халықаралық деңгейдегі ірі-ірі екі іс-шара өткіздік. Оның алғашқысы 26-30 тамыз күндері Астананың 20 жылдық мерейтойына орай өткен «Ақ ордалы Астанам» атты Халықаралық поэзия кеші болды.
Бұл поэзиялық кешке Австралия мен Францияға дейінгі әлемнің түкпір-түкпірі­нен белгілі ақындар келді. Бес күнге созыл­ған Халықаралық поэзия кешінде әр ақынға өз тілінде өлеңдерін оқытып, телеарналарға арнайы бейнероликтер жасалды. Барлық қатысушылар Астана қаласының көрікті жерлерін аралап, Баянауыл, Бурабай сынды аңызға толы, табиғаты көркем өңірлерге сапар шегіп, жұртпен кездесіп, қайталанбас әсерге бөленді. Іс-шара барысында Астана­ның салтанатты Орталық концерт залында шығармашылық кеш ұйымдас­тырылды. Сонымен қатар, «Рухани жаң­ғыру» айдары­мен «Әлем ақындары Қазақс­танды жыр­лай­ды» атты шығармалар жинағы да жарыққа шықты. Бұл жобаны жасап, іске асыруда Жазушылар одағының сыртқы бай­ланыс­тар секциясының жетекшісі, ақын Бақытжан Қанапияновтың ерекше еңбегін атап айта кету керек.
30 тамыз күні Қазақстан Орталық кон­церт залында ҚР Мәдениет және спорт министрі Арыстанбек Мұхамедиұлы сөз сөй­леп, поэзиялық кешке қатысқан әр ақын­ға жеке-жеке арнайы тігілген ұлттық нақышты қысқа шапандар жауып, арнайы жасалған сертификаттар мен статуэткалар табыс еттік.
20-21 қыркүйекте «Қазіргі заманғы сөз энергиясы» атты Еуразиялық әдеби форум өткіздік. Бұл форумға Еуразия құрылығы­ның 30 мемлекетінен 40-қа жуық қаламгер қатысты. Сонымен қатар, Қазақстанның барлық аймағынан 100-ге жуық жазушыла­рымыз келіп, шетелдік әріптестерімен бірнеше күн бойы аудармашылар арқылы тілдесіп, тонның ішкі бауындай етене жақын араласты. Қысқасы, бұл форумға қатысушылардың басым көпшілігі, атап айтсақ, 70 пайызы прозаиктер болды.
Бірінші күні Тәуелсіздік сарайында өткен пленарлық отырыста 400-ден астам Елордадағы әдебиетсүйер қауым көрермен болды. Оған осы отырған біразыңыз куәсіз­дер. Әлеуметтік желілер мен бұқаралық ақпарат құралдарынан да көрген болар­сыз­дар.
Форумның екінші күні 5 жұлдызды «Hilton Garden Inn Astana» қонақүйінде «Жаңа заман поэзиясы: негізгі тақырыптар мен мәселелер», «Жаңа заман прозасы: не­гізгі тақырыптар мен мәселелер», «Дра-матур­гияның өзекті мәселелері», «Қазіргі заманғы аударма ісінің хал-ахуалы» атты 4 тақырып бойынша секциялық отырыстар өтті.
Бұл басқосулар заманауи қазақ әдебие­тінің жаһандық ауқымда мойындалуы мен насихатталуына келешекте кең жол ашуға тиіс деп ойлаймын.

ЖАСТАР КЕҢЕСІ ҚҰРЫЛДЫ

Ұлттық әдебиетімізді дамытып, жас дарындарды қолдау мақсатында Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт ми­нис­тр­лігі жанынан Жастар кеңесі құрылды. Жастар кеңесінің төрағасы Арыстанбек Мұхамедиұлының 2 мамырдағы бұйрығы­мен Жастар Кеңесі төрағасының орынба­сары болып Ақберен Елгезек, Кеңестің хатшысы болып мәдениет министрінің кеңесшісі Бауыржан Қарағызұлы бекітілді.
Осындай жастар Кеңесі Ақмола облыс­тық әкімінің жанынан да құрылды. Көк­шетау қаласында 7 бірдей ақынның тұңғыш кітаптарының тұсауы кесілді.
Мамыр айында Талдықорған қаласында Қазақстан Жазушылар одағы мен облыстық тілдерді дамыту басқармасының ұйым­дастыруымен жас әдебиетшілердің рес­публикалық «Жетісу көктемі» форумы өтті.
Форум барысында «Рухани жаңғыру» бағдарламасының шеңберінде өткізілген «Мәңгілік елдің мұраты» атты облыстық байқаудың жеңімпаздары марапатталып, «Ақ қауырсын» әдеби жүлдесі тапсырылды. Сондай-ақ, республикалық «Рух» бай­қауының қорытындысы бойынша жарыққа шыққан кітаптардың тұсауы кесілді.
Соңғы 5 айдың ішінде Қазақстан Жазу­шылар одағы «Әдеби өлкетануды дамыту» жобасы аясында Астана, Алматы қалалары мен Ақмола, Қызылорда, Жамбыл, Маң­ғыстау, Павлодар, Түркістан, Атырау және Шығыс Қазақстан облыстары бойынша жұмыс жүргізді. Әр облысқа Қазақстан Жазушылар одағынан 3 қаламгерден жіберіліп, сол облыстың рухани қазына­сы­мен, киелі жерлерімен танысып, проза, поэ­зия және танымдық-зерттеу мақалалар жазылды. Бұл жоба алдағы жылы қалған облыстар мен қалаларда жалғасын табатын болады.

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КЕЛІСІМДЕРГЕ ҚОЛ ЖЕТКІЗДІК

Сондай-ақ, осы аз уақыттың ішінде Қазақстан Жазушылар одағы өзге елдердің әдеби ұйымдарымен халықаралық келісім­дерге қол жеткізді. Түркия, Иран, Өзбекстан сынды іргелі елдердің жазушылар қауымдас­тықтарымен өзара ынтымақтастық жөнінде меморандумға қол қойыстық. Осы меморан­думдардың негізінде аталған елдерде қазақ қаламгерлерінің кітаптарын басып шығару, антологиялар құрастыру, қазақ қаламгерле­рімен кездесулер өткізу сынды іргелі шар­уалар қолға алынуда.
Қазақстан Жазушылар одағы Астанадағы Академиялық Ұлттық кітапханамен бірле­сіп, Астана қаласында Балалар әдебиетіне қатысты халықаралық конференция, «Оқу конгресі» атты халықаралық конференция өткізді, Ұлыбритания, Америка Құрама Штаттары, Оңтүстік Корея, Германия сын­ды мемлекеттердің кітапханаларында Қазақ­с­танның әдеби-мәдени орталықтарын ашып, форумдар өткіздік. Біз олармен алдағы уақытта да бірлесе отырып, біршама әлемдік деңгейдегі іс-шаралар өткізуге келісіп отырмыз.
«Нұр Отан» партиясымен жасасқан меморандум негізінде қазірдің өзінде 4 ірі жобаны қолға алдық. 40 жасқа дейінгі қаламгерлер арасында «Ұлы дала» әдеби байқауын жариялап, келер Жастар жылында жастарды қолдауға мұрындық болып отыр­мыз. Байқаудың жүлделер қоры да жастарды қолдауға кәдімгідей көмек. 1-орынға –
1 500 000 теңге, екі 2-орынға – 750 000, үш 3-орын­ға – 500 000 теңге үлестірілмек. Ын­талан­дыру сыйлықтарын қосқанда ұзын саны 15 жүлде беріледі.
Сонымен қатар, Қытай Жазушылар одағы мен Белорусь Жазушылар одағы біздің Жазушылар одағымен әдеби байла­ныстарды дамыту үшін алдағы бір-екі айда өз елдеріне шақырып отыр. Олар ынтымақ­тастық жөнінде меморандумға қол қоюға ұсыныс жасады. Ал, Иран мемлекеті та­мыздағы Форум кезінде жасалған мемо­рандумға байланысты 70-ке жуық қазақ қаламгерлерінің шығармаларын аудару мәселесін күн тәртібіне қойып отыр.
Сондай-ақ, Түркияның әдеби, ғылыми шығармалар авторлары қоғамы (ИЛЕ­САМ) мен Қазақстан Жазушы­лар одағы арасын­дағы меморандумда екі елде кезегімен бірлескен әдеби фестиваль ұйымдастыру жөнінде келісіліп, екі елдің қаламгерлерінің туындыларын аудару мен кітаптарының шығарылуы жоспарға енгізілді.
Сондай-ақ, биыл «Жаңа заман Әзірбай­жан поэзиясының антологиясы» атты кітап оқырманға жол тартты. Антологияға 40-тан астам бауырлас ақындардың өлеңдері енген. Айта кететін жәйт, былтыр «Қазіргі қазақ поэзиясының антологиясы» деген атпен қазақ ақындарының өлеңдері әзірбайжан тілінде шығып, аталмыш жинақтың тұсауы Бакуде кесілген болатын.
2018 жыл ТҮРКСОЙ халықаралық ұйымының шешімімен «Мағжан Жұмабаев жылы» және «Шыңғыс Айтматов жылы» болып жарияланғанын білесіздер. Қазақстан Жазушылар одағы Түрксоймен бірлесіп Шыңғыс Айтматовтың 90 жылдығына орай «Адамзаттың Айтматовы» атты Халықара­лық ғылыми-теориялық конференциясы, Мағжан Жұмабаевтың 125 жылдық мерей­тойы сынды бірталай республикалық, халықаралық іс-шаралар өткізді.
ҚР Ұлттық Қауіпсіздік Комитетінің Шекара қызметі мен Жазушылар одағы бірлесіп, күзде Жаркентте шекарашылар мен әдебиетшілер кездесуін ұйымдастыр­дық. Шекарашылар бізге бұл жобаны жалғастыруды ұсынып отыр. Алдағы жылы Қазақстандағы барлық шекара әскерлерімен кездесулерді жандандырып, саптағы сарбаздар туралы, Отан туралы патриоттық рухтағы өлеңдер жинағы шығарылады. Бұл жинақтың тұсаукесер рәсімі Ақтау қала­сында шекарашы әскери теңізшілермен бірлескен қорытынды Әдеби кеш кезінде өтетін болып келісілді.

БИЫЛҒЫ ЖЫЛ – МЕРЕЙТОЙЛАР ЖЫЛЫ БОЛДЫ

Ағымдағы іс-шаралар жөнінде айта кететін болсақ:
Биылғы жыл шын мәнінде мерейтойлар жылы болды. 9 айдың ішінде Қазақстанның түкпір-түкпірінде 70-ке жуық салтанатты жиындар, мерейтойлар, еске алу кештері, шығармашылық кештері мен авторлық кештер, оқырмандармен кездесулер, тұсау­ке­серлер, конференциялар өткізілді. Бар­лық жоғары орындарға, әкімдерге, министр­ліктерге хат жазылды. Көптеген кештердің ұйымдастырылуына, қаржы бөлінуіне мұрын­дық болдық. Шәкәрімнің, Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының, Шортанбай Қанай­ұлының, Ақыт Үлімжіұлының, Сұлтанмах­мұт­тың, Қасым Қайсеновтің, Тәкен Әлім­қ­ұловтың, Қапан Сатыбалдиннің, Сырбай Мәуле­новтің, Қайнекей Жармағам­бе­товтың, Әбжаппар Жылқышиевтің, Қалтай Мұхамеджановтың, Ғафу Қайырбековтің, Қабдыкәрім Ыдырысовтың, Кемел То­қаевтың, Әкім Таразидың, Мырзабек Дүйсеновтің, Әнес Сараевтың, Марал Ыс­қақбаевтың, Жамалдин Босақовтың, Асқар Сүлейменовтің, Зейнолла Серік­қали­ұлы­ның, Өтежан Нұрғалиевтің, Сәкен Имана­совтың, Абдул-Хамид Мархабаевтың, Шайым Шаваевтың, Зейнолла Тілеу­жанұлының, Жанат Ахмадидың, Әбдрахман Асылбековтің, Рафаэль Ниязбековтің, Баққожа Мұқайдың, Жанғара Дәдебаевтың, Уәлихан Қалижановтың, Қойшығұл Жылқышиевтің, Мырзан Кенжебайдың, Ақылбек Шаяхметтің, Ғалым Жайлы­байдың, Қасымхан Бегмановтың, Бақытбек Бәмішұлының, Сағатбек Медеубекұлының, Амангелді Кеңшілікұлының, Ахмет Кендірбекұлының, Болат Бекжановтың, т.б. көптеген қаламгерлердің мерейтойлық және авторлық кештері 9 ай бойы толассыз өтіп жатты. Соның біразы Астана мен Алматының театрлары мен кітапханала­рында, біразы облыс, аудан орталықтарында, 40-қа жуығы Қазақстан Жазушылар одағы­ның Әдебиетшілер үйінде өтті. Тыныш­тықбек Әбдікәкімұлы, Сұраған Рахметұлы, Жарас Сәрсек сынды ақындардың да кештерін лайықты деңгейде атап өттік.
Тәкен Әлімқұловтың 100 жылдығына арналған прозалық шығармалар байқауы мәреге жетті, Астана қаласында «Алтын тобылғы» 18-35 жас арасындағы қалам­герлердің әдеби байқауы қорытындыланды.

ЖАЗУШЫЛАР ОДАҒЫ МЕН ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҮЙІ ЖЕКЕШЕЛЕНДІРІЛМЕЙДІ!

Өткенде Қазақстан Республикасы Қар­жы министрлігінің Алматы қалалық мем­лекеттік мүлік департаментінен Қазақс­тан Жазушылар одағы мен Шығармашылық үйі ғимаратын ұзақ жылдар күрделі жөндеу жасалмағаны себепті 49 жылдық келісім-шартты бұзу және қаңтар айында босату жөнінде хат келіп түскен. Осы хаттың негізінде бірден қалалық әкімшілікке барып, күрделі жөндеу жасалғаны жөнінде құжаттарды тауып, шұғыл түрде Президент әкімшілігіне хат жолдаған болатынбыз. Нәтижесінде Президент әкімшілігінің басшысы Әсет Исекешев Қазақстан
Рес­пу­б­ликасы Ұлттық экономика министр­лігіне аталмыш екі ғимаратты жекешелен­діру нысандарының тізіміне ешқашан кіргізбеу жөнінде тапсырма берді. Сондай-ақ, Қа­зақс­тан Республикасы Қаржы министрлігі мен Қазақстан Жазушылар одағының 1999 жылы жасаған келісім­шартының осал тұстарын түзетіп, Қазақстан Жазушылар одағының мүддесін толық қорғайтын жаңа келісімшарт жасау жөнінде тапсырма бе­рілді. Біз жақында, бұйыртса, жетілдірілген жаңа келісім-шартқа қол қоятын боламыз.

АЛДАҒЫ ЖЫЛЫ:

Азия жазушыларының конгресі өтеді

Қазақстан Жазушылар одағы Тұңғыш рет «АЗИЯ ЕЛДЕРІ ҚАЛАМГЕРЛЕРІНІҢ І ФОРУМЫ» атты халықаралық кон­фе­ренция ұйымдастырғалы отыр. Біздің осы бір аса ірі жобамыз жоғарғы жақтан қолдау тауып, 2019 жылдың бюджетіне енгізілгені жөнінде вице-министр Ақтоты Райым­құловадан қуанышты хат алдық. Бұл шын мәнінде1973 жылы Алматыда өткен Азия-Африка жазушыларының 5-конферен­циясынан кейінгі орасан басқосу болмақ.
Форум арқылы жаңа заманғы қазақ­с­тандық мәдениеттің әлем халықтарына кеңінен насихатталуына, рухани кеңістігіміз бен бай әдебиетіміздің жан-жақты таныс­тырылуына жағдай жасай отырып, бүкіл Азия әдебиетінің болашағына қатысты күрделі мәселелерді бірлесіп шешу жөнінде алғаш болып бастама көтерген мемлекет ретінде Қазақстанның халықаралық имиджінің өсуіне ықпал етуіміз керек.

Әдеби оқулықтарға сараптама жасалады

2019 жылы Қазақстан Жазушылар одағының жанынан сараптамалық жұмыс тобын құрып, Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігіне барлық оқушыларға арналған әдеби оқулықтарға сараптама жасап, оқулықтарды Жазушылар одағының мақұлдауынан кейін ғана бекіту туралы ұсыныс дайындап отырмыз.

«Көркемдік кеңес құрылады»

Сондай-ақ, Қазақстан Жазушылар одағы жанынан ән мәтіндерін қадағалайтын «Көркемдік кеңес» құрылады. «Көркемдік кеңес» әннің естісін елеп, ессізін електен өткізіп, қазақ руханиятының тамырына қан жүгіртіп, ұлттық идеологиямыздың жаңаша жаңғыруындағы ұстынымызды ұстап қалуды көздейді.
Біз айналасы 9 айдың ішінде Үкімет, жергілікті ұйымдар мен жалпы халықтың Қазақстан Жазушылар одағына деген көзқарасы мен пікірін өзгерте алдық деп ойлаймыз. Алдағы уақытта да атқарылар шаруалар шаш етектен. Соның ішінде ең маңыз­дысы – Қазақстан Жазушылар одағының 85 жылдық мерейтойы. Осыған орай, биыл Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі Бақытжан Әбдірұлы Сағынтаевтың қабылдауында болып, 2019 жылы Қазақстан Жазушылар одағының ғимаратына күрделі жөндеу жұмыстарын жүргізуге және осы Әдебиетшілер үйінің заманауи үлгіде жабдықталуына байланысты келісімін алып қайттық. Ол кісі тиісті орын­дарға тапсырма берді. Қазақстан Жазушылар одағының 85 жылдық мерейтойы қаламгер­лермен қатар барша халықтың жаппай той­лайтын торқалы тойы деп білемін. Сонымен қатар, «Қазақ әдебиеті» газетінің де мерей­тойы. Бұл ортақ мерейтойға және рухани өмірімізге тың серпін берер қаншама іргелі шаруаларға осы отырған барлығыңыз да біркісідей атсалысасыздар деген сенімдемін.

---

Қабдеш Жұмаділов

Президенттің бұл мақа­ласы сол секілді шала ойлаған дүм­ше­лер­ге, төл тарихымызды жоққа шығарушыларға тосқауыл қояды деп сенемін. Осы мақаланы қол­дау ретін­де мен алдыңғы айда «Қазақ әде­биеті» газетіне мақала жарияла­дым. Прези­дент­тің мақаласын­дағы жылқы туралы айтыл­ған тұс­тары біздің халқымыздың тари­хына деген құрмет секілді. Ежелден «Қазақ – жылқы, жылқы – Қазақ» деген ұғым айтылып келеді.

---

Бексұлтан НҰРЖЕКЕҰЛЫ

Біз өз тарихымзыға өзіміз қайтып оралуымыз керек. Ал біздің тарихшыларымыз болса үнсіз. Мына тұрған Сібір де біздің жеріміз екені талассыз ақиқат. Оны айту керек. Тіліміздің қолданыс аясын барынша кеңейтіп, тарихымызды қалпына келтіруіміз қажет! Қазір қазақтың жартысы бір-бірімен орысша сөйлеседі.

---

Қажығали Мұқаметқали

Қандай халық болмасын «бұ­рын қандай едік, қазір қандаймыз, болашақта қан­дай боламыз?» деген мәселе жөнінде сөз жоқ ойлануы керек. Бүкіл халықтың ал­дын­да тұрған бұл сауал біздің де алдымызда тұр. Прези­ден­тіміздің мақаласы қалам­гер­лерге тарихи тақырыпқа баруға, тарихи романдар жаза­тын жазушыларға үлкен қанат бітіреді деп ойлаймын. Әрине, Елбасымыздың бұл мақаласы қазір үлкен резо­нанс туғызып жатыр. Қалам­герлер қауымы да бұл дүниені қолдаймыз, қуаттаймыз.