Біз Абай атамыздың өзін көре алмасақ та, суреттерін көріп өстік. Бала-шағасының ортасында отырған және Әбдірахман, Мағауия үшеуі түскен фотосы бар. Одан беріде, 1934 жылдан 1995 жылға дейін, қылқалам шеберлерінің қолынан шыққан сызба суреттерінің саны – 30. Оның 25-і бет-бейнесі де, басқасы – отырған, тік тұрған пішіні. Бұл игілікке мүсіншілер қосқан үлес: Абекеңнің тұтас тұлғасы – төртеу, ал кеуде мүсіні – бесеу. Білетінімді осылайша тізіп отырғанда бұл мол еңбек жайында жан-жақты сараптама ой айтпақ емеспін, өйтуге өрем жетпейді: не суретшілік, не мүсіншілік қырым жоқ. Алайда, құрметті оқырман, сіздерге Ұлы ақынымыз Абайдың 6 суретін ғана ұсынуды жөн көрдім, бәрін беру мүмкін де, қажет те емес. 1-ші бейнесін – Әбдірахман мен Мағауия үшеуі түскен фотодан жеке алынғанын өзгелермен салыстыру жетіп жатыр (6-шыдан басқа төрт суреттің авторларын біле алмадым).

Иә, санап шыққан суреттер мен мүсіндерді шолғанымнан бір ғана айтарым: өмірде бол­ған бір Абай – бейнелеу өнерімізде әл­де­не­шеу. Құдай жаратқанда: дөңгелек жүзді, кең маң­дайлы, қой көзді, дөңестеу мұрынды бол­ған Абекең мынау суреттер мен мүсіндердің бі­­рін­де – қушық шеке, қысық көз, бірінде – со­­пақ бетті, сүйір иекті, бірінде – торсық ше­­ке, бүйрек бет…
Мені еріксіз таңдандырған және бір жәйт – суретшілердің Абекеңнің сақал-мұртын өз­­дері жобалап сала бергендері. Ол «тәсіл» де мы­на суреттерде «мінеки!» деп тұр. Қа­раңыз­­дар: бірі – қап-қара қою мұрт пен қау­ға сақал; бірі – селдір де бурыл мұрт пен шоқ­ша сақал; бірі – аппақ жалбыраңқы мұрт пен ұзын ақ са­қал; бірі – есілген мұрт пен са­бау сақал… Бұ­лардың ішіндегі ең ерекшесі – Абекеңнің су­ретшілер Г.А.Аткнин мен А.П.Аткнина 1965 жы­лы салған бейнесіндегі са­қал-мұрт. (6-сурет). Бұл – адамның табиғи са­қал-мұрты емес, иір-иір сымдарды іліп-іліп қой­ған сияқты бір­деңе.
Меніңше, тарихи қай Тұлғаның болсын, атап айтқанда, Ұлы Ақын Абайдың бет-­бей­не­сін жасауда бұдан былай «өзімбілемдікке» жол беруге болмайды. Абекең – әр түрлі рөл­дер­де ойнап өткен актер емес, ал сақалы мен мұрты кейіпкерлерінің болмысына қа­рай желімдеп ала салған жасанды мүлкі емес. Мәдениет және спорт министрлігінің, гә­зет-журнал, баспа орындарының басшыла­ры осыны ескергей!
Жамбыл бабамыз:
«Мынау тұрған Абайдың суреті ме,
Ұқсаған өлең-сөздің құдіретіне?…», – де­ген екен. Жырмен жасалған сол ұлы бейне әрқашан көкейімізде, көз алдымызда тұр­ғай!

Ғаббас ҚАБЫШҰЛЫ.