КІМДІ АУДАРУ КЕРЕК? КІМГЕ АУДАРТУ КЕРЕК?
«Ақыл ақылдан қуат алады». Осы бір шығыс даналығы түрлі ойға жетелейді. Күллі адамзаттың рухани кемелденуі дәуірлердің бұлқынысында, сусыма уақыт сілкінісінде пайда болған, маңдайы жарқыраған «жалғыздардың» тағдыр-тәлейіне байлаулы.
Абайды арқа тұтамыз. Мағжанға мойын бұрамыз. Әуезовті көмекке шақырамыз. Күллі әлем таниды деп кеуде қағамыз. Шынтуайтында, қазақ әдебиетінің шеңбер бұзып, шетел шарлап кетпегенін мойындаған жөн. Қазақ жауһарларын, әлемді айтпағанда, түрік елдері түгел танып болған жоқ. Бар кінәні аударма саласының жүйелі жұмыс жасамауынан көрерсіз. Жақында жарты әлемді кітаппен жарылқап отырған Амазон дүкендерін шолып шықтық. Қазақ авторларының қаншасы тұр дейсіз ғой. Саусақпен санарлық. Әбді-Жамил Нұрпейістің «Соңғы парызы» (Final Respects) мен «Қан мен тер» (Blood and Sweat) романы, Зәуре Батаева аударған Дидар Амантайдың шығармалар жинағы, Герольд Бельгердің, Бердібек пен Мұқағалидың аудармасын ғана көзіміз шалды. Бұның өзі бірнеше жыл бұрын аударылған шығармалар. Әрине, «әлем таныған қазақ әдебиеті» үшін бұл өте аз. Бәлкім біз дұрыс бағамдай алмадық. Жыл басында Оралханның «Кісі киік» атты кітабы ағылшын тіліне аударылды. Қазақ ПЕН-клубы Махамбет пен Қасымның, Қадыр Мырза-Әлі мен Мұхтар Мағауиннің шығармаларын тәржімалауға талаптанып отыр екен. Іске сәт дейміз. Тек аударма сапасына салғырт қарамай, ыждаһаттылықпен жұмыс жасаса дейсің. Әйтпесе, Кеңес кезінде бірнеше мәрте аударылған авторларды қайталап баса беруден абырой тапқан жоқпыз. Шетел тіліне аударылатын авторларды іріктеуде ашықтық керек. Бармақ басты, көз қыстылықпен тамыр-таныстыққа ту ұстату – әп-әсем бастаманың берекесін қашырады. Керек болса, «қызыл шекпенін» желбегей жамылып, ескі сүрлеудің етегіне сәжде қылған жазармандарды күресінге тастауға тура келеді. Арнайы комиссияға артылар жүк ауыр. Жері мен тегіне қарамай-ақ, қазақ ақыл-ойын әлемге танытар тұлғаларды топқа қосуы қажет. Тізімге Әуезов бастаған алыптарымыз, 60-90 жылдардағы қазақ әдебиетінің көрнекті өкілдері енері анық. Одан кейін жастардың жақсы шығармалары сұрыпталады. Тізім мейлінше қысқа болса да, әлем оқырмандарына ұялмай ұсынар дүниелеріміз аударылса болғаны. Бірде ақын Гүлнәр Салықбай жастармен кездескенде: «Цветаеваның «Я тень теней» деген өлеңін мен «көлеңкенің иесімін» деп аудардым. Әйтпесе, оны тікелей «көлеңкенің көлеңкесімін» деп аудара салуға болады. Менің аудармамды оқыған әдебиетші Амантай Шәріп: «Көлеңкенің иесімін» дегенің керемет қой. Цветаеваға қалай қия салдың?» – дейді. Қызығып, Цветаеваның 5-6 өлеңін аудардым. Кейін оның кітабын қазақша шығаратын болып, өлеңдерін тапсырыспен аудардым. Арнайы аударғандарым өзіме ұнамайды», – депті.
P.S.:
Қазақтың мойнында әлі толық өтелмеген қарыз бар. Ол – адамзат ақыл-ойына қосар қарыз. Қарыз өтелмей, парыздан құтыла алмайсың. Енді кешігуге болмайды.
Шерхан ТАЛАП