Колхозбайдың қаласы

Жамбыл облысының Жуалы ауданын­да тұратын, сексеннің сеңгірінен асқан Қалқозбай жездеміз тауықтың санын тоқ­санға жеткізіп, жұмыртқасын Боран­ды­ның базарына тасып, біразырақ қаржы жи­намақ-ты.
Астанаға бару – басты мақсат. «Бәйте­рекке» шығу – тәтті арман.
Кесірін қарасаңызшы, бір түнде Теріс­бұлақтың түлкісі тауығын түп-түгел дерлік тамақтап кетіпті. Төрт-бесеуінің ғана тірі қалып, бұрышқа қарай бүрісіп тұр­ғанын көрген Қалқозбайдың қаны қай­нады. Қазекең «Мал ашуы – жан ашуы» деп бекер мәтелдемес. Төрт түлік­тің тізіміне кірмегенімен, қызыл тауық, қара тауық, ақ тауық, тарғыл қораздар­дың ызасы оңайға соқпады.
Түлкіге қақпан құрды. Бірнеше күн кір­пік ілмей, сумақай сұрғыл­тымның жо­лын аңдыған. Көп ұзамады, қу түлкіңіз қақ­панға түсті. Тірідей теректің мықты бұта­­­ғына ілді. Сирағынан сым­те­мірмен шан­дып байлаған. Сәл көкшілсары көздерінен сора­сы пора-пора парлай сорғала­ған түлкіге қарап, бүй деді: «Осыншама қорламас едім, қу түлкі. Өзің фа­шист екенсің. Тауықтың төрт-бесеуін, жүдә тіпті то­ғыз-онын жей ғой. Екеу-үшеуін әкете ғой. Қырып тас­тағаның қалай?! Тартасың енді сазайыңды!».
Он бір бала тапқан келіншек-кемпірі Қамқасы бар, ұл-қызы бар, тауық шығынының орнын тез тол­тырып, жауыз түлкіге тартқыз­ған жазасына қайран қа­лысып, Қалқозбайдың қалтасына қомақ­ты қаржы салысты. «Астанаға аман-есен барып қайтыңыз», – десті.
Елордада, Есілдің жағасында­ғы биік үйлердің бірін­де тұратын жиені күтіп алды. Бір аптадай арман­сыз қыдырды. «Бәйтерекке» шықты. Басқа да таңға­жайып орындарды тамашалады. Теріс­бұлақтан жүз есе үлкен Есіл өзенін бойлап сейіл-серуен құрды. Ер­те­гі әлемінен қайтқандай, қанат бай­лап ұшқандай ауы­лына оралған.
Қалқозбай «Біз Астанаға барғанда…» деп бастап, бір жылға жуық жырлап жүрді. Жекеменшік тауық шаруа­шылығы шалқып, табысы еселенді. Түлкінің тұм­сы­ғы батпайтындай бекем қора салып алды. Аста­наға жыл сайын сапар­лайды. Барған сайын таны­май таңғалады. Жыры жылға созылады.

---

Шәрібектің шаһары

Шәрібек ақсақалдың жасы да Қалқозбаймен шамалас. Көрме­гені жоқ. Отыз жетінің зобалаңын­да әкесі қамалған. Соғыс кезінде өгіз арбадан жол­ға емес, жарға құлап, миына зақым тиген. «Қобыланды батыр» жырын жатқа білетін бала бір-ақ күнде түгел ұмытқан. Алпыс жылдай арбадан басқа көлікке қолы жетпеген.
Осыдан алты жылдай уақыт бұрын Шәрібектің «жіппен жүретіні» туралы әңгіме гу ете қал­ған. Ауылында. «Жіппен жүретіні несі? Немене сон­да, циркке орналасып па?» – десті жұрт. «Жоқ-ә, түсінбедіңіздер сіздер. Жіппен емес, «Джиппен» келе жатыр екен…».
Кенже ұлы Елордада аса үлкен лауазымға ие боп үлгеріпті. Шәрібек соның қолында тұрады екен. Астанадан аппақ «Джиппен» келетін болыпты. Ауылына. Шынымен-ақ, Шәрібек апта өтер-өтпесте шеткі үйдің алдында ақшаңқан «Джиптен» түсіп, айна­ласына маңғаздау қарап тұрды.
Бұрындары онша жақтыра бермейтін бауырлары бұл жолы бәйектене жүгірген. «Өй, сол Шәрібекті қойыңдаршы, жардан домалап, шүйдесі тасқа тиген бәле ғой» дейтіндер «Шәке-Шәкелеп», көке-көкелеп, мал соймаққа кіріскен.
Шәкең: «Біздің шаһарымыз­да», «Айналайын Астана», «Бір күні Кенесары ханның ескерткіші түбінде ойланып отырсам, осы ауданның ардагерлері арнайы сапармен барып, шаһарымызды тамашалап жүріп-
ті», – деп тамылжыта әңгіме шертеді. Кенже ұлы шынымен-ақ мемлекеттік қызметтің биік буынына шығып үлгер­ген сияқты. Екі қызы елорданың бизнесінде екен.
Басына тиген зақым да, миына келген залал да онша байқалмай­тындай. Деседі. Ауылындағы ағайын­дары.

---

Таныстардың талайы Астанада

Сонау 1995 жылыңыздың соңы­на таман республикалық газеттің тілшісі мына бізге бірнеше сауал қойып, сұхбат жариялаған. Сұрақ­тың біреуі: «Сіз астананың Ақмолаға ауысуына қалай қарай­сыз? Егер оң қарасаңыз, осыдан он-он бес жыл кейінгі астананы қалай елестете­сіз?», – деп тұр екен. «Астанамыздың Ақмолаға ауысты­рылуы дұрыс деп санай­мын. Он-он бес жылдан кейін ол қалаңызды танымай қалуыңыз бек бәлкім. Биік-биік, зау-заңғар ғи­мараттар зораяр. Көпқабатты үй­лер самсап тұрар. Ақмола жаққа, Арқаға қарата біздің Оңтүстіктің жас­тары да, жасамыстары да көбірек қо­ныс аударады. Құдай қаласа, ас­танамыздың аппақ үйлерінің бал­кондарынан: «Әй, ояққа емес, бұяқ­қа қарай жүрсең­ші! Жүдә шыли кешігіп кеттің ғой. Өлә-ә-ә, кол­басаны көп алғансың ба?» дегендей шымкенттік «диа­лекті» әуен­дері естіліп жатса керек-ті», – дегенбіз («Қазақ елі» газеті, 1995 жыл­ғы, 29 желтоқсан).
Әзіл-шыны аралас болжамы­мыз дұрыс боп шықты. Оңтүстік­тен, Шымкенттен жаңа астанаға қоныс аударғандар, жұмыс іздеп кеткендер еселенді. Осы тақырып­ты біз жиірек қозғаймыз. Ол – тіпті де жершілдіктен емес. Ақиқа­ты солай ғой, айналайындар. Әрбір бес қазақтың біреуі Оңтүстік өңірде тұрып жатса, әрбір төрт-бес қазақтың біреуі Шымкент жақта дүниеге келіп жатса, өздеріңіз-ақ есептеп кө­ріңіздерші. Қазақстан­ның барлық жерінде, Атырау, Ақтау, Ақтөбеде, Семей, Өскемен, Павлодарда… әсіресе, Астанада Шымкент жақтан ба­рып жұмыс істеп, мекен етіп жатқандарға терең түсіністікпен қара­ған абзал-ақ. Барлық өңірлеріңізде, әсіресе Астанаңызда әрбір бес кетпенші­нің біреуі, әрбір бес кеден­шінің біреуі, әрбір бес-алты шенеу­нік­тің біреуі, әрбір бес-алты депу­таттың біреуі, төрт-бес студенттің біреуі Шымкент жақтан болатыны түсінікті, ұғынықты емес пе?!
Таныстарымыздың талайы Аста­наңызда. Бүгінде. Солардың бірқан­шасының айтуынша 1997 жылы Ақмолада 300 мыңға жуық қана тұр­ғын болған. Қазір елор­даңызда 1 мил­лион 50 мыңдай халық тұрады. «Қаншасы Шым­кент жақтан барған екен, а-а-а?» деп, қалжыңдап қоя­тын­дар да жоқ мес.
Жалпы, қазақтың қасиетті жері – бір ғана жер. Қазақтың қай бала­сы­на да – қазақтың қай жері де бір­дей ортақ. Қай-қандай қаласы да сондай.
«Әлем қаласы» атанған Астана шаһары да сондай.
Елордамыздың жиырма жыл­дығы бүкіл байтағымызға бақ-береке әкел­сін! Ырыс-құтымыз ынтымақта екенін ерекше есте тұтайық!

Мархабат БАЙҒҰТ.