«Шейх Ахмет» және «Заңнама»
23.02.2018
1502
0

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің журналистика факультетінде Мемлекет басшысының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласында айтылған ұлттық ерекшелікті сақтау мәселесіне орай «Көнеден жеткен бүгінге» атты дөңгелек үстел өтті.

Жиын барысында белгілі ау­дармашы, әдебиеттанушы, пуб­ли­цист Кеңесбек Демештің «Шейх Ахмет Тарази. Көркем сөз өне­рі» және «Заңнама тілі» кітап­та­рының тұсаукесері болды. Бас­­қосуға таны­мал ғалымдар, қо­ғам қайраткерлері, баспасөз өкіл­дері қатысты.
Шейх Ахмет Таразидің 1436-1437 жылдары жазып, мұра етіп қал­дырған «Көркем сөз өнері» – әдебиеттану, әдебиет теориясы са­ласындағы түркі тіліндегі тұң­ғыш туынды. Еңбекте автор поэ­зия­ның көркемдік заңды­лық­­­та­рын, сөздің өлең құрылы­сын­дағы рөлін анықтайды. Трактатта өлең­­нің түрлері, уәзіндері, әрбір сөз­дің терминдік мәні, әрбір әріп­тің сөз құраудағы міндеті пы­сықталады, сөйлем, сөз, әріп­тердің бір-бірімен байланысы тал­данған. Сонымен бірге Шейх Ах­мет Тарази өз тұ­жы­рым­дарын түр­кі, парсы және араб тіліндегі өлең жолдарымен қуаттап оты­ра­ды. Шығарма түркі тілінде жа­­зылғанымен, аталған үш тілдің та­ри­хи байланыстарына зер салу­ға мол мүмкіндік береді. Бұл еңбектің шығуына оны тауып, қа­зақ жеріне алып келген әде­биет­танушы қалам­гер Кеңесбек Де­меш және онымен бірлесіп, ау­дарма жасаған шығыс­тану­­шы ға­лым Ислам Жеменей ай­рықша ең­бек сіңірді.
Аталған шығарманың толық ау­дармасы алғаш рет жарияланып отыр.
Бұл еңбекте автор парсы – тә­жік классиктерімен қатар, өзі­­­мен заман­дас түркі тілдес шайыр­лар­дың да шығармаларынан үзін­ді­лер, өлең жолдарын келтірген. Мұ­ның өзі тү­рік халықтарында әде­биет тарихы­ның терең тамыр жай­ғанын айғақ­тай­ды.
Филология ғылымының док­то­ры, профессор Мекемтас Мыр­­захметұлы: «Тараз қаласының ту­ма­сы Шейх Таразидің түрік ха­лықтары поэзиясындағы өлең құрылысының теориялық негізін қалаған «Көркем сөз өнері» ең­бегін араб, парсы, шағатай тілі­нен тікелей қазақ тіліне аударған шығыстанушы ғалым Ис­лам Же­меней мен Кеңесбек Демеш­тің еңбегі қазақ әдебиеті тарихына зор жаңалық болып қосылары
ан­ық», – деп жазады.
Кезінде бұл еңбектің бірқатар тараулары «Дала мен қала» газе­тінде жариялануына байланысты филоло­гия ғылымының докторы, про­фес­сор Жанғара Дәдебаев «Шейх Ахмет Таразидің «Көркем сөз өнері» (XVғ.) еңбегінің ескі түр­кі­ден қазіргі қазақ тіліне ауда­рылуы және мерзімді баспасөзде жариялануы – мәдени өмірі­міз­дегі елеулі құбылыс», – деп атап көрсеткен болатын.
Белгілі аудармашы, әдебиет­тану­шы, публицист, қоғам қай­рат­кері Кеңесбек Демеш ұзақ жыл­дар бойы мемлекеттік тілді іс-қағазда­рына енгізуге, оны заң­нама тілі ретінде орнықтыруға және термин­дердің қолданылуын біріздендіруге белсене атсалысып келеді. Оның «Заңнама тілі» деп ата­латын жоба­сына – кітаптар топ­тамасына ресми іс қағазда­рын­да жиі қолданылып жүрген тер­мин сөздер мен сөз тір­кес­те­рі­нің жинағын, заңнама тер­мин­­дері­нің түсіндірме сөздігін, сон­­дай-ақ автордың заңнама тіліне, көр­кем сөз өнеріне қатысты ма­қа­ла­ларын, эсселері мен ау­дар­ма­ларын біріктіру көздел­ген.
Алғашқы кітапқа Кеңесбек Демештің құрастыруымен, ре­дак­ция­сымен, тіркелген автор­лық құ­қы­ғы­мен жарық көрген және Мем­тер­минком мақұлдаған заңнама тіліне қатысты кітап­тар­дың негізінде әзірленген орыс­ша-қазақша заңнама сөздігі ен­гізі­ліп отыр. Ондағы сөздер мен сөз тіркестері Қазақстан Респуб­ли­касының Парламенті қабылда­ған заңдардан, Мемлекет бас­шы­сы­ның Жарлықтары мен Өкім­­­­­­­де­рінен, Республика Үкіме­ті­нің Қау­лыларынан, өзге де нор­ма­тив­тік құқықтық актілер­ден, түрлі әде­биеттерден, респуб­ли­калық тер­минология­лық ко­мис­сия бекіт­кен терминдерден ірік­телген.
Сөздікке түсіндірмеде оны пай­­далану барысында ескеретін бірқатар жайттар жайлы айты­ла­ды. Көптеген сөздіктерде мұндай түсіндірме кез­десе бермейді.
Сөздікті құрастырушы: «Бі­раз жыл бойында Мемтер­мин­ком мүше­сі бол­ған тұста, қазақ ті­лінде бала­ма­сы жоқ термин­дер­дің негізінен ха­лы­қаралық қол­данысқа сай алын­уын ескер­дік», – дейді. Мұны сөздік­ке ен­ген терминдерден анық бай­қау­ға болады.
Сөздік нормативтік құқықтық ак­тілердің жобаларын әзірлеумен айналысатын мамандарға, заң­гер­лерге, аудармашыларға, ға­лым­дар­ға, студенттерге, сондай-ақ жал­пы көпші­лік оқырманға ар­налған.

ПІКІР ҚОСУ

Ваш адрес email не будет опубликован.

Пікір