1964 жылы Жамбыл облысында бұрынғы Көктерек ауданы негізінде, аумағы әлдеқайда ұлғайтылған Мойынқұм ауданы құрылды. Көптеген ұйымдастыру жұмыстарынан кейін, 1965 жылғы қарашада І партконференция өткізіліп, жаңа да жас ауданның қаз тұрып, қадам басуына ақ жол ашылды.
Облыс орталығынан шалғай­да жатқан өңірге өркенді өзгеріс­тер әкелу­ді, ер көңілді адам­д­а­рының арман-тілегін алға апа­рып, тұрмыс-тіршілігін жақ­сартуды мақсат еткен осы үлкен басқосуда:
Кешегі шөл жерге қарашы,
Бас иді Бетпақтың даласы.
Шу бойын жайнатты, қайнатты,
Бүгінгі малшының баласы, –
деп айтылатын «Мойынқұм жас­та­рының вальсі» тұсауын кесіп, оны ау­дан коммунистері тік тұ­рып салтанатпен шырқаған еді. Сонымен қа­тар, концерттегі «Анама» әнін көп адам көзіне жас алып тыңдаған-ды… Бұл әндердің авторы Садық Құнанбаев ол кезде 21 жаста ғана болатын. Жемісі мен жеңісі мол, сәттілікке толы сазгерлік сапары осылай ор­нықты басталған.
Алғаш шығарған екі әнінің де тез арада ел аузынан түспей кең та­ралуы­ның, жүрекке жылы тиіп, көңіл­дің көркін келтіруінің сыры неде? Өйткені, титтей ке­зінен әкесіз қалып, жетімдік көр­ген жас жігітке айрықша қым­бат жарық дүние сый­лап, аялап өсірген анасы Жәмила бол­са, сексеуілі серейген, төбесінде ыстық күні шақырайған, табанын оттай құмы қарыған туған жері де ерекше қадірлі, қастерлі еді…
Иә, Қазақстан Композиторлар ода­ғының әрі Қазақстан Журналис­тер одағының мүшесі, ҚР Мәде­ниет қайраткері, Мой­ы­н­­құм ауданының Құрметті азаматы Садық Құнан­баев­­тың өмір жолына үңілсек, ғұ­мыр бойы еңбек­тенген, ізденген, ал­ға ұмтылған, қиындықтан ықпа­ған, әр ісін де нықтаған, ауырлықтан қашпаған, жамандыққа баспаған қайсар жанның бет-бейнесін көре­сіз.
Құлағы қалқиған қара бала жас­тайы­нан бар сыр-сымбатын, құпия құ­былысын жете түсінбесе де, өзге­ше бір тылсым күштің ық­палымен өнер­ді өзіне етене жа­қын санады. Бұл енді ана сүті­мен дарыған қасиет пе, әлде, жас жанын бесіктей тербе­тіп әлдиле­ген құм желінің әуені ме, кім білсін, өте сезімтал, сергек болып өсті. Мектептегі көркемө­нер­паз­дар үйірмесінің белсенді, белді мү­шесі атанды, әнін тың­дап, риза бол­ған ауылдың ақса­қал­дарынан ба­та алды. Сол кез­де-ақ, Абайдың «Се­гіз аяқ», Ке­неннің «Бозторғайын» үзі­ліп ке­тердей жіңішке үнімен шыр­­қай­тын. Өзі аздап түртіп те қоя­­тын, яғни, тіл ұшында өз-өзінен бір сөз тіркестері тізіліп, онысын өлең деп өзінше мәз болатын. Кей­бір сәттілеу шыққаны ау­дандық «Қы­зыл ту» (Көктерек ауданы) газе­тін­де жарияланып та жататын. Осы өлеңге деген ын­тызарлық ыстық ықылас ке­йін оны біраз биігіне де шығар­ғандай, тіпті, бірқатар танымал әндерінің сөзін өзі жазды.
Сонымен, 1958 жылдың кө­гіл­дір көктемі де жетіп, Садық ауыл­дағы жетіжылдық Карл Мар­кс мек­­тебін бітірді. Енді не істеу керек? Әри­не, қамкөңіл жетім баланың ауылдан ұзап шы­ғуы қиындау. Сондықтан елде қалып, үш жыл колхоздың қара жұмысына жегілді – шөп шап­ты, оны жинады, мал қо­ра­сын салды… Оның үстіне анасы Жәмиланың қартайған шағы, қалай тастап кетеді? Бірақ уақыт өте келе шешесі баласының бағын байлауға дәті шыдамай, үлкен орта, халқы мол қалалардан тағылым-тәрбие алуына жөн сілтейді. «Ел ішіндеміз ғой, өлмеспіз. Сен оқышы, жетілші, қарағым!» – деп ақ батасын беріп, шығарып салған.
Сондағы барғаны – аудан орта­лы­ғы Бірлік ауылындағы кәсіптік-тех­никалық механизаторлар учи­ли­щесі. Дәл осында, иә, дәл осында тү­біт мұртты бозбаланың алдағы өміріне күрт өзгеріс әкелген жағдай болды. Ол аудандық Мәдениет үйі­нің директоры Таубай Әбешбаевпен жолығуы еді. «Іздегенге сұраған» дегендей, аға – іні, ұстаз – шәкірт, ше­бер музыкант – талапкер әнші бір-бірін жаңылмай тапты. Енді Садықтың аңсары тастай суық темір техникаға емес, ыстық лебімен жанын теңіздей тол­қытатын музы­каға біржолата ауды. Таудай талабы мен талмас талпынысын анық аң­ғар­ған Таубай ағасы бір кішкене қа­ра сырнайын (гармонь) өзіне бе­ріп қойды, ол қолынан мүлдем түс­пейтін болды. Таубайдың со­ңында жүріп талай концерттерге қатысып, малды ауылды, қырманды аралады.
– Маған Жамбылға барып оқуға кеңес берген де Таубай ағам еді, – дейді Сәкең тағы. – 1962 жылдың қоңыр күзінде Жамбыл мәдени-ағар­ту училищесіне түстім ғой. Анам болса ауылда қалды. Өзімнің де ішімді әртүрлі әуен түртіп, жа­лын­дап жанып тұрған шағым ғой, тұяғымен жер тарпыған жас тұл­пар­дай әлдебір жақсылықты аңсап, тыпыршып тыным таппайтынмын. Ал, алысқа кетуіме анамды көндір­ген Адасхан Бізбаев сыныптасым. Жамбылда технологиялық институтта оқитын. Қалада жалғыз­сыра­ды ма, менен бірдеме шыға­тынын білді ме, бойымдағы үр­лесе жанайын деп тұрған ұшқынды байқады ма, әйтеуір, қатты қолқа салды. Осы­лайша, оның соңынан ердім. Айт­қанына көніп, айдауымен жүр­дім. Тамақ та, жатын орын да со­ның мойнында. Мұнда ешкімім жоқ, маған бұдан артық не керек? Ақы­ры Жамбыл мәдени-ағарту училищесін 1966 жылы бітірдім.
…Жоғарыда айтылған партконференциядан соң жас сазгер жігіттің аты ел аузына ілікті, басшылардың, өнер саласына жетекшілік етуші­лер­дің көзіне түсе бастады. Көпші­лік жиналған жерде «Мойынқұм жас­тарының вальсі» міндетті түрде ай­тылатын. Садық басқа әндерін де жа­лықпай жазып жатты.
…Жаңа ауданды Айтбай Назарбеков деген керемет тамаша адам басқарды. Өзі Ұлы Отан соғысында от кешіп келген дархан жүректі, па­расат-пайымы мол, көреген, іскер еді. Өнерді өте құрметтейтін, жа­рықтық. Жиырма жылға жуық ау­данды басқарғанда шалғайдағы Мойын­құмда еліміздің мен деген өнер адамдары мен қаламгерлер­дің, журналистердің өсіп, жетілгені, әри­не, сол кісінің ықпалы. Оларды Айтекең өзі шақыратын, ондағы ойы – жас ауданның атын шығару, құм төсін қызу іске тол­тырған еңбек адам­дарын дәріп­теу, яғни, жарқын іс­терді паш етіп, жақсылықты көр­сету. Сондай ыстық ықылас негі­зінде осы өлке туралы талай тамаша өлең, жыр, поэмалар, хикаяттар дү­­ниеге келді. Атақты Әзілхан Нұр­шайықов, тіпті, Айтекең туралы «Райком хатшысы» деген роман жазу­ды бастағанын біреу білсе, біреу білмес… Классик жазушымыз, сөз зергері Ғабит Мүсірепов болса жиде тоғайының ішіне қазақ үй тіккізіп, аң аулайтын. Ал, Шәмші Қалдаяқовтың «Мойынқұмда ауылым» әні мен Оралхан Бөкеевтің «Құм мінезі» хикаятының өзі неге тұрады!
Талантты жастардың басын қос­қан «Мойынқұм» ән-би ан­самб­лінің құрылғаны да осы тұс. 1978 жылы мойынқұмдықтар­дың Мәс­кеуге жолы түсіп, орталық ха­лық шаруашылығы жетістіктері көрмесі алаңында (ВДНХ) өнер көрсетті. Сон­да Садықтың «Сенің бейнең», «Жүгеріші қарындас» әндері орындалып, ВДНХ-ның қола медалін кеу­де­сі­не тақты. Бір қызығы, әлгі ме­дальдің реттік саны 1000-екен, мұны Сәкең де, әріптестері де сол кез­де жақсылыққа жорыған.
1979 жылы «Мойынқұм» ан­самб­лі енді алыстағы мұхит жаға­лауындағы Португалиядан бір-ақ шы­ғып, айға жуық шет ел аспанында қазақтың әсем әуенін қалықтат­ты, өздері де шетінен биші оларды әдемі биімен тамсантты. Ол жаққа Сәкең де барып, әндері орындалды. Бәрін де күміс көмей әнші марқұм Зи­накүл Қаймақова шырқаған-ды.
– Ол да бір керемет күндер еді-ау, – дейді Садық аға сағы­ныш­пен.
– Бәріміз де жаспыз ғой, екі үлкен са­парға да таңды-таңға ұрып әзір­лен­дік. Бізді дайындау үшін Алма­ты­дан арнайы маман алдырылды. Ай­те­кеңнің өзі барынша назар аударып отырды, ал, ауданнан ау­парт­­­комның үшінші хатшысы, бү­гінде жасы сексенге келген Жұмабек Орынбаев ағамыз бақы­ласа, облыстан обкомның идеология жөніндегі хатшысы, қазақтың аяулы қызының бірі, қазір Алматыда тұратын Ғай­ни­камал Бибатырова қадағалап отыр­ды.
Сәкеңнің тағы бір қасиеті, барға қа­нағат етіп тып-тыныш отырмайды, әрдайым әр нәр­семен шұғылда­нып тынымсыз жүргені. Әйтеуір, әлі де үйренсем, білсем, жетсем, көр­сем деуден жалыққан емес. Оған 1976 жылы Алматыдағы П.Чайковс­кий атындағы музыка училище­сін, 1986 жылы Құрманғазы атын­дағы консерваторияны бітір­генін дәлел ре­тінде айтар едік.
Иә, өмірін өнерге арнаған ол бү­гінге дейін 150 әннің, жеті ас­пап­тық шығарманың, екі кітап­тың ав­торы. Жоғарыда сөз ет­кеніміздей, кө­біне ән мәтінін өзі жазады. Мыса­лы, «Мойынқұм таңы», «Бетпақдала – бай дала», «Сенің бейнең», «Жү­гері­ші қа­рын­дас», «Көктерегім», «Ақ аралдың аруы», «Батыр ата – Бауыр­жан», «Жазылбек туралы жыр», «Тәуелсіздік – ұлы күн», тағы бас­қаларын тілге тиек ете беруге бо­лады.
Садықтың бірнеше әнін әй­гілі Нұр­ғали Нүсіпжанов өз репертуарына енгізген. Сол сияқты Ғазиза Жұ­мекенова, Талғат Кү­зем­баев жә­не Ермек Әбілдаев си­яқ­­ты әншілер де шығармаларын орындады.
«Қос жұлдыздың жарығы», «Биназар», «Асылдың сынығы», «Қарадан шыққан қарагер» деп аталатын шағын дастандарынан да жазу шеберлігі бірден білінеді.
Сәкең Мойынқұмның сонау Бет­пақдаламен түйісіп, құшақ ай­қас­т­ырған жерінде орын тепкен Ұлан­бел ауылының қызы Сәуле Ті­леубаевамен 46 жылдан бері бір шаңырақ астында. Ол, шын мәнін­де, өнердегі де, өмір­дегі де жолдасы. Талай тамаша әннің шығуына себепкер болған, өзі де әнші.
Сәкеңнің көптен бері жазып жүр­ген, өзі «Тізіліп түскен тіркестер» деп ат қойып, айдар таққан, бір-екі жолға үлкен мағына сыйғызылған ха­лықтық сын-сипаттағы ой орам­да­ры да бар. Мысалы, олары «Қа­банға ну керек, күрішке су керек», «Өгіз өлгенше сүйрер, асау көнгенше жүрер», «Ар мен ұят туысқан, шығарып алма уыстан», «Қоянды құмы асырайды, арқарды шыңы асы­райды», «Жусан отын дегізбес, есек атым дегізбес», «Тұлпарға бәй­ге керек, түлкіге айла керек», «Қауын­­­­ның тәттісі жақсы, қияр­дың қат­тысы жақсы», «Жылқы­ның жасы жақ­сы, арықтың басы жақсы» деп жал­ғасып кете бе­реді.
«Туған жердей Отан жоқ, түйе жүн­дей шапан жоқ» деп жазғаны да бар. Шынында да, Садық ағамыз бә­ріміз сияқты өзінің туған жерін өте сүйеді. Алайда, ол сүйіп қана қой­май, оны өзінің әсем әндеріне алтын арқау еткен, өлеңдерімен өріп өзек еткен. Сондықтан да әрбір туынды­сының туында «Мойынқұм» деген жазу анадайдан айқайлап тұрады деп бейнелеп айтсақ та ар­тық болмайды. Елді, жерді құрмет­теудің үлкен үлгісі бұл! Тіпті, бір кітабының «Менің Мойын­құмым» деп аталуы те­гіннен-тегін емес.
Сырлы сазымен, жанының жазымен, өнегелі ісімен, өнердегі кү­шімен елге шаттық сыйлап отырған Садық Құнанбаев аға­мыз алда да ел-жұртын қуанта береді деп ойлаймыз.

Берікбай ҚАДЫҚОВ,
журналист.