Ертай АШЫҚБАЕВ

  
 – Алматыға ат басын жиi бұра бермейтiн шығарсыз. Жастығыңыздың iзi қалған қалаға келгенде еске алдымен не түседi? Жалпы, Алматы сiз үшiн қандай қала?
– Алматыға келгенде ме?.. Айталық, жас жігіт жас сұлуға ғашық болды делік, шіркін, қолы жетпеді. Өтті, кетті. Бірақ жүректе шоқ қалды. Әлгі жігіт әлгі аруды ұмыта алған жоқ. Кейiн, арада қанша жыл өтсе де, анда-санда, бәлкім, той-топырда: «Әй, сондай да бір қыз болып едi-ау, қонбай кетті-ау, дариға-ай, жайған торға», – деп еске алып отырады.
Мен үшiн Алматы да сондай бiр аяулы сағыныш.
Мен де жұрт сияқты әртүрлі түстер көріп жүремін, бірақ әскерде жүрген кезiм мен студенттiк жылдарымды түсiмде көп көремiн. Мен үшiн, сірә, сол екі кезең ең бiр тамаша уақыт болса керек. Осы күнгi әскери өмiр туралы небiр көңілсіз әңгiмелер айтылады ғой. Рас, бiздiң заманымызда да әскери өмiрдiң қиындықтары мол болатын. Бірақ қызығы да аз емес еді. Мен әскери өмірмен қимай қоштасқан қазақтардың бірімін. Елге оралған соң да, сол күндерді, өзіммен бірге жүрген солдаттарды, офицерлерімді қатты сағынып жүрдім. Қазір де сөйтетінім бар. Сол кезде түскен қаншама фотосуреттерiміз сақтаулы, қазір де көне альбомымды ақтарып, қарап, әрқайсысын еске алып отырамын.
Студенттiк күндер де солай. Студент кезiмде жақсыны көрдiм, жаманды көрдiм. Әдебиетшi ағаларымыздың, апаларымыздың әңгiмесiн тыңдадым, солармен бiрге жүрдiм. Өзiмнен сәл кейiн, сәл iлгерi курстағы қаншама студенттермен араластым. Қазір «байырғы студенттердің» барлығы демесем де, көпшiлiгi белдi-белдi қаламгер атанды. Ағаларымыз, апаларымыз қазақтың маңдайалды азаматтарының қатарын толықтырды. Осының барлығы менiң қалған өмiрiме әсер еттi. Бүгінгі күнге дейiн әдебиетте жетiп жатқан жетiстiктерiм болса, соның барлығы студенттiк өмiрiмнiң азығы деп есептеймін. Ал қазiргi студенттiк өмiрдiң қандай екенін қайдан бiлейiн? Бiздiң кезiмiздегi студенттiк өмiр сондай жайсаң, жақсы кезең едi. Дүниенiң бәрi ақшамен бағаланбайтын. Адамның бiр-бiрiне деген ықыласымен, адал көзқарасымен, қамқорлығымен құнды болған заман едi ғой.
Сондықтан, студенттiк күндерiм өткен Алматының орны менің өмірімде ерекше, бұл қала маған өте ыстық.

Қазақстан Жазушылар одағының 75 жылдық мерейтойында. 2010 жыл.

–  «Мен отырған жердiң бәрi – төр», – дейдi Мұхаң. Сiз отырған Ақтөбе, өзiңiзге Төр болғанымен де, Алматының аты – Алматы. Үлкен, алқалы жиындар, мақтау, марапаттаулар өтетiн орын. Мықты ақын екендеріңіз рас болса да, ұмытылып қалып, шақырту ала алмайтын кездер болады. Сондайда өкпелеп қалмайсыз ба?
– Жазушылар одағы мүшелерiнiң барлығын жақсы көремiз, барлығын сыйлаймыз, себебі туыспыз, тілектеспіз. Ал Жазушылар одағы ауылдағы қаламгерлердi ұмытып кеттi деп ойламаймын. Өз басым тап ондай өкпе айта қойған жоқпын. Және мен өкпелейтiн жастан өтіп кеткен адаммын. Әдебиетке келген адам, егер әдебиетте үлкен бiр шаруалар тындырмаса, сыртқа танымал болмаса, кейiн ұмытылып қалуы – заңды нәрсе. Бұл үшін өкпелеуге де, өкпелемеуге де болады. Оның үстіне осы ғасыр басталарға дейінгі алғашқы он жылымыз аумалы-төкпелi болды. Менiңше, ол кезде бiреу бiреуге өкпелейтiндей заман емес едi. Тiптi, басқасын былай қойғанда, әркiм өзiне өзі өкпелей алған жоқ.
Жазушылар одағының үлкен шаруа жасай бастағаны заман түзелген кейiнгi онжылдықта ғой. Ол шаралардан бiздiң Ақтөбенiң қаламгерлерi тыс қалды дей алмаймын. Орталық қалалардағы түрлi мүшәйраларға, алқалы жиындарға қатысып жүрмiз.
Ақын шақырылу, шақырылмау деген нәрсеге өкпелемегені дұрыс. Қаламгер ауылда жүр ме, Алматыда жүр ме, мәселе онда емес, әйтеуір, бiр шаруа тындырып жүргенi жақсы ғой. Өлең жазсаң, денi дұрыс, жұрт оқитын өлең жаз. Жұмыс істесең де солай.
– Бiр өлеңiңiзде: «Атқосшылыққа  кейде Күздi ап бiр, Ақтөбеден кеткiм келедi», – дейсiз. Қайда барғыңыз келедi?
– Адам — әлсіздеу жаратылыс. Кейде Ақтөбе, Алматы түгілі, өзінен де безіп кеткісі келетін сәттері болады. Мен осы өмiрде не тындырдым, неғып жүрмiн деген сияқты ойға түседі, жеке басыңның мына әлемге риза болмауы секiлдi сезім толқынысын бастан кешіресің. Оны ойламаған жан — өте бақытты адам. Ал ендi әрнәрсенi көп ойлайтын адам, қалай десеңіз де, бақытсыздау келедi. Ойы көп адамға жасы ұлғайған сайын мына дүниедегi қызықтың бәрi түкке тұрмайтын болып көрiне бастайды. Бұл сондай бір жабырқаған кезде жазылған өлең ғой. Ал, шындығына келгенде, Ақтөбеден кеткенде де менi құшақ жая қабылдайын деп тұрған ешкiм жоқ. Тiптi, ана дүние қабылдағанда да мен ол жақта не боларымды бiлмеймiн. Бұл сондай шақтарда туған өлең.
– Иә, ақын ретіндегі сезім бұлқынысы осылай делік, ал, Ертай Ашықбаевтың өкiнiшi қандай?
– Аса көп өкiнiшiм жоқ бұл дүниеге. Бала арманы мектепте оқып жүргенде басталады ғой. Сол армандарыма қол жеткiзген адаммын. Мен ҚазГУ-дiң журналистика факультетiнде оқысам деушi едiм. Журфакта оқи алдым. Жұрт танитын ақын болсам деп ойлаушы едiм. Солай болдым. Жақсы өлеңдер жазсам деушi ем. Әрине, тап өзiмнiң көңiлiмдегiдей өлеңдер жаза алмаған шығармын, бiрақ, сыпайылап айтқанда, белгiлi бiр дәрежеде жақсы өлеңдерім де бар, жақсы отбасым бар. Осының бәрiн есепке алғанда, менде сонша қайғыратындай үлкен өкiнiш жоқ-ау, сірә! Ал қатардағы пенде ретiнде көңілімде ұсақ-түйек түйткiлдер болуы мүмкiн. Бiрақ адам ретiнде, жеке тұлға ретiнде, санымды соғардай үлкен өкiнiшiм жоқ деп ойлаймын.
– Әдетте ақындардың өмiрi армандары орындала салатын оп-оңай емес, күрделi, қиын тағдыр болмайтын ба едi?
– Ол ендi… Болмаған нәрсенi болды деп, көрмеген қиындықты көрдiм деп, тағдырды, қиын өмiрдi қолдан жасап алатын ақындарды да, жазушыларды да бiлемiз. Сөз дегенiң ең тілалғыш қолбала ғой. Қалай бұрсаң, ыңғайыңа солай көне салады. Шебер қаламгер оны қалай исе де еркi бiледi.
Үлкен өкiнiштi, қайғыны жазған өлеңдердің барлығына бірдей аса сене бермеймiн. Өйткенi сол өлеңдердiң авторларын бiлемiн. Алып бара жатқан запыраны болмаса да, кейбiр ақын-жазушылар тағдырды өз қалауымен жасап алады. «Мынау неге қайғысыз жүр» деп былайғылар күндемеуi үшiн де жоқ қайғыны қолдан жасап алып жүргендер және бар.
– Неге күндейдi?
– Оны қайдан бiлейiн ендi? Күндеу дейтiн нәрсе әуелден қай халықта да бар ғой. «Бұл неге көңiлдi өлеңдер жазады. Мұның неге жағасы жайлауда жүредi», – деп қызғанатын болуы керек. Неге күндейтінін менен емес, солардан сұраған жөн.
Менiңше, менiң буынымдағы ұрпақ зор қайғы-қасiрет шегетiндей үлкен себеп бола қойған жоқ. Иә, мысалы, пәтер ала алмай жүруi мүмкiн. Мен де Ақтөбеде жетi-сегiз жыл пәтерсiз жүрдiм. Мен оны үлкен трагедияға санаған емеспiн. Әркiм басынан кешетiн қиындық қой бұл. Үлкен қызметке қол жетпеуi, белгiлi бiр дәрежеде өлеңi, әдеби шығармасы бағаланбауы да әбден мүмкiн. Оның барлығын орны толмас уайым-қайғы ретінде жарнамалауға болмайды. Бұл дегеніңіз — өмiрдiң жолында кездесетiн кішігірім  кемшiлiктер. Тақтайдай тегiс жолды өмiр болмайды.
– Кейбiреулер мұндайда заманға өкпелеп жатады. Кеңестiк идеология өкпемiзден қысты, одан соң нарық келдi, ел-жұрт қара базар жағалап, қиын кезеңде өмiр сүрдiк, деп…
– Шындығына көшсек, кеңестiк кезең өлеңді, әдеби сөздi қадiрлеген заман болды. Ол кездегi ақын-жазушының беделi, рөлi жоғары едi, қалтасы тоқ еді. Соған орай Жазушылар одағына қабылдану да, кiтап шығару да үлкен өткелектер арқылы жүзеге асатын. Қазiр жақсы ағасы болса, жақсы таныстары болса, кез келген талапкер кез келген жерден кiтап шығара салады. Бiздiң жас кезiмiзде ондай мүмкiндiк болған емес. Кiтап мiндеттi түрде мемлекеттiк баспадан шығатын. Баспаға өткiзген туындың берісі сондағы редакторлардың, әрісі республикалық баспа комитетінің сүзгiсiнен өтiп, екшелiп барып, жарық көретiн. Кiтап қылып шығаруға жарамайтын нәрсенi бастыра алмайтынсыз. Сол таразының өзi адамды өзiне үлкен жауапкершiлiкпен қарауға үйрететiн.
Ал қазiр редакторсыз кiтап шығаруға әбден болады. Мына сөз неге былай кетiп бара жатыр деп ешкiм айтпайды. Қалай жазасың – солай шығарады. Бұрын тiптi, астамсып бара жатқан ақынға жол көрсететiн редакторлар да табылатын.
Тәуелсiздiк деген жақсы, әрине, бiрақ, бiздiң қайырусыз кеткенiмiздiң өзi аса бiр оң дүние емес. Мүмкiндiктердiң көбейгенi де дұрыс. Тек соны пайдалана алуымыз қиындап барады. Шығармамыз таратуға лайық па, жоқ па, соны аңғармай қалатынымыз жаман.
– Ақтөбеге бет бұрсақ. Ақтөбеде әдебиеттi қолдау мәселесі қай деңгейде?
– Ақынға, жазушыға дұрыс шығарма жазғызу-жазғызбау жағы әкiмшiлiктiң не билiктiң қолынан келмейтiн шаруа. Мұны бұйрықпен жасай алмайсың. Шын талантты жан маған жағдай жаса, сосын мен жақсы шығарма жазамын деп айтпауы тиiс. Әдебиет сенiң жеке әлемiң. Әдеби шығармаңды жылап жүрiп жазасың ба, күлiп жүрiп жазасың ба, тойып жүрiп жазасың ба, тоңып жүрiп жазасың ба – өзiңнiң шаруаң. Жалпы, қаламгер ешкiмге мiндетсiніп, бұлдануға тиiс емес. Тiптi ешкiм көңiл бөлмеген күннiң өзiнде де ақын өзiнiң шығармасын жаза беруі керек. Ал оған қосымша, мысалы, билiк тарапынан ықылас, көңiл бөлiнiп жатса – нұр үстiне нұр. Жалпы әдеби ахуалға қандай дәрежеде көңiл бөлiнуi керек болса, Ақтөбеде нақ сондай көңiл бөлiнген. Ақтөбе облысының әкiмi Елеусін Сағындықовтың қолдауымен ақын-жазушыларымызға жыл сайын грант беріліп жүр, белгiлi бiр дәрежедегi мерейтойлары атап өтiледi, басқа да шаралар жасалып отырады. Ендi одан басқа не керек? Облыстағы Мұхтар Құрманалин ақсақалымыздан бастап Мейiрхан, Бауыржан, мен, бәріміздің кiтаптарымыз мемлекеттiк тапсырыспен шығып жатыр. Ол үшiн қалтамыздан ақша төлемедiк. Кеш өткiземiн десеңiз, мәдениет сарайы болсын, филармонияның залы болсын – берiледi. Ол жағынан кемшiлiк, жетiспей тұрған нәрсе бар деп айта алмаймын.
– Сiзге өлеңдерiн оқытуға, тыңдатуға жастар келе ме?
– Келедi. Бірақ, өз басымнан мысал айтсам, мен өлеңiмдi ешкiмге оқытуға құмар болғаным жоқ. Оқытуға лайық адам болмағаннан емес, сірә, өлеңдi қандай деңгейде жазатынымды өзім де бiлген болуым керек. Газеттерге, журналдарға жiберетiнмiн. Басады. Ал бiреуге келiп, жазатын өлеңі туралы ақыл-кеңес алу дегендi мен аса көп түсiне бермеймiн. Әрі-беріден соң мәселе өлең шығарып, жұртқа көрiнуде емес, мәселе денi дұрыс өлең жазуда, жұрт айтпаған сөздi айтуда ғой. Айтылмаған тақырып таппасаң, жұрт айтқан сөздi өзiңше айт, өзгеше айт, өзiңнiң басқаша бiр шешiмiңмен айт. Әдебиет деген – сол. Ал ендi бәленбай сенiң ақыл айтуыңмен ақын болды, түгенбай сенiң кеңес беруiңмен жазушы болды деген менің көңіліме қонбайды. Және ол, меніңше, мүмкiн де емес. Әдебиеттiң не екенiн мүлде түсiнбейтiн адамдарға әдебиеттің не екенiн түсiндiрiп айту керек шығар, ал ендi адамның жақсы қаламгер болып қалыптасуы бiреудiң арқасында, бiреудiң көмегiмен болады дей алмаймын. Талант деген адамның жеке меншiгi. Саған ешкiм қосымша талант үстемелей алмайды.
– Өзiңiз өлеңге өзгелердiң өлеңiн оқу арқылы келген шығарсыз?
– Мiндеттi түрде. Мен көзiн көрмеген, бұдан бәленбай жыл, бірнеше ғасыр бұрын өтiп кеткен ақындардың өлеңiн оқу арқылы жетiлдiм. Жоғары оқу орнында оқығанда да, белгілі бір мамандықты үйренгенде де басқалардың еңбектерiн оқу арқылы өспейсiң бе? Кеңес алатын нәрсе шетелдiң, өзiмiздiң әдебиеттi оқу деп түсiнемiн. Одан артық кеңесшi жоқ та шығар. Адам баласының ақылы бiр-бiрiнен аса көп емес. Сәл мөлшерде бiреу ақылдылау болатын шығар, бiреу көбiрек, бiреу азырақ оқуы мүмкiн. Дегенмен де, бiр адамға екiншi адам қалай өмiр сүрудi, қайтіп өлең жазуды үйретедi дегенге сенбеймін.
–  Сондықтан алдыңызға келген ақындардың өлеңiн жәй тыңдап қана қайтарасыз…
– Дәл солай. Мынау газетке жарайды, мынау жарамайды, мынауыңда ештеме жоқ деген сияқты нәрсенi ғана айтамын. Сен былай жаз, ертең былай боласың деген емеспiн. Бiр өлеңнен-ақ көп нәрсе байқалады. Егер әлгі өлеңде көңіл жұбатар түк жоқ болса, оны ары қарай қинап, үмiттендiрудiң керегi жоқ. Кейбiр жастар кiтаптарын алып келедi. Алғысөз жазуға. «Жарайды, жазып берейiн, бiрақ одан абырой таппайсың. Мынада не бар, соны көрсетем», – деймiн. Оның болашақ қаламгер емес екенiн көрiп тұрсам, өтiрiк алдап, оны «әдебиетiмiздiң болашағы» деп қалай жазып берейiн? Бұлай істеу тіпті оның өзiне де зиян ғой. Менiң өзiме де ұят болады. Өтiрiк мақтау – ешқашан абырой әкелмейдi.
Рас, қазақ өте бауырмал халық. Бiр-бiрiне жанашырлығын айтпағанда, шет жұртқа да тiлектес ел. Кешегi репрессия, соғыс жылдарында қанша ел бiздiң аймаққа жер ауып келдi, бiз соның бәрiне тiлекшi болып, алақанымызға салып, әлдилеп отырдық. Бүгін де сол тiлектестiгiмiзге басып, шала-жансар өлеңi бар баланы «кереметсiң!» деп мақтаймыз. Содан ол бала бүлiнедi. Енді сол әдеттен арылып, жайлап шындықты айтуға көшуiмiз керек.
– Ол әдеттен қалай арыламыз?
– Ол әр адамның өзiне байланысты. Мен, мысалы, арылдым. Ешкiмдi өтiрiк мақтағым келмейдi.
– Ешкiмнiң кiтабына артық мадақты алғысөз жазбадыңыз ба сонда?
– Жазғам жоқ.
– Ешкiм туралы жалған  пiкiр де бiлдiрмедiңiз?
– Жоқ. Өлең оқуға келген жастың туындысы жарамсыз болса, ақын емес екенiн ақырындап жеткiземiн. Түсiнетiн адам ары қарай түсiне қояды. Кейбiр түсiнбейтiн жанкештілер де болады. Оларға, амал жоқ, тікесін айтуға тура келедi.
– Аға, тағы бір сұрақ. Бәрімізде қазақтың атынан сөйлейтiн бiр әдет бар…
– Қазақтың атынан мен де сөйледiм. Жас кезiмде. Адам неғұрлым жас болған сайын, сол себепті ақылы аз болған сайын өзiнiң атынан емес, халықтың атынан сөйлеуге тырысады. Ол заңдылық та. Себебi ол әлі жас, әлi бұзылмаған. Дүниенiң қулық-сұмдығын көрмеген, басынан кешпеген адам адал болады да, сөйтіп дүниенi өзінше түзеткiсi келедi. Мен осылай шығарма жазсам, осыны жұрттың бәрi оқып, бүкiл қазақ түзелiп кетедi ғой деп ойлайды. Қазақтың атынан сөйлеу сондай бiр жақсы әрi аңғал ниеттен туады. Қазақтың атынан жазғаны үшiн ешкiмдi кiнәламаймын. Ол менiң де, бәрiмiздiң де басымыздан өттi.
Уақыт өте келе сен бүкiл қазақтың шаруасын тындыра алмайтыныңды бiлесiң. Одан әрі сен бiр үлкен тұлға емес, әншейiн, жерде жыбырлаған бiр құмырсқа сияқты дүниенiң кiшкентай ғана бөлшегi екенiңдi мойындайсың. Міне, сол сәттен кейін тек жеке өзіңнің түйген-баққаныңды айтуға тура келедi. Және сол арқылы сен ендi өзiң болып қалыптасасың.
Бірақ, бәрiбiр, айналып келгенде, жазушының, ақынның шығармасында іштей қазақтың атынан сөйлейтiн мінез жатады. Неге дейсің ғой? Өйткенi сен қазақтың бір бөлшегісің, сенің қазақтың тілімен сөйлейтін шығармаң – сенің және қазақтың басынан өткен, қазақтың жүрегiнде екшелген сезім. Сондықтан қазiр ақын-жазушы кез келген шығарманы құпия түрде іштей қазақтың атынан жазады деп ойлаймын.
Ал ендi ұрандатып сөйлеуге келетiн болсақ, ол – өтпелi кезеңнiң шаруасы.
– Қоғамның ертеңіне үңілгенде көзiңiзге алдымен  түсетіні не?
– Қоғамның келешегi қалай болмағы, не iстеп, не қоймағы маған байланысты емес екенiн мен өте жақсы бiлемiн. Сондықтан бұл тақырыпқа аса құмарта бермеймiн. Қайраткер болу тіпті де қолымнан келмейді.  Шынымды айтайын, мен өзіме мұндай қолдан келмес мiндеттеме алғаным жоқ. Менiң отбасым бар, отбасымды ашықтырмай, тарықтырмай, балаларыма, немерелерiме дұрыс тәрбие берiп өсiруiм керек. Менiң ең бiрiншi мiндетiм – сол. Екiншiден, iстеп жүрген қызметiм бар. Мен сол қызметiмдi барынша адал атқарғым келеді. Қызметімде шебер кәсіби маман болуға тырысамын.
Ал өлеңге келсек… Менiң жасымдағы адамға өлең жазу аса қиын емес. Өйткенi өлеңнiң техникасын меңгергем, өлеңнiң белгiлi бiр дәрежеде тақырыптары да жетiп жатыр. Соларды қиыстыра қойып, жұрт бiлетiн азғантай ғана пікірмен түйiндей қойсам, өлең болады да шығады. Бiрақ, өкiнiшке орай, оны ешкiм оқымайды. Өлеңнiң дерт екенiн түсiнетiн адам оны өзi де бiледi. Ал өлеңнiң не екенiн түсiнбейтiн адам сондай тірлікке де риза болады, жаза бередi. Ал мен қалай болса солай емес, дұрыс, жұрт оқитын өлең жазуға ұмтыламын.
Мiне, осындай-осындай тірліктерді мен өзiм де тындырсам, әрбiр адам солай жасап жүрсе, қоғам әдемi болады деп ойлаймын.
– Болашаққа көз жүгірткенде нені армандайсыз?
– Болашақты болжайтындай мен көрiпкел емеспiн. Әуелден үлкен оптимист не үлкен пессимист болып жаратылғаным жоқ. Жер бетiндегi көп пенденiң бiрiмiн. Сондықтан да болмай жатқан шаруаны «ай, болатын шығар» деп ойлаймын. Сол менiң үмiтiм. Елдi болашаққа бағыттап отырған үлкен тұлғалар, шенеунiктер, мемлекеттiң саясатын, ұлттың болашағын жасап отырған адамдар бар ғой. Мен солардың жұмысының ақ-адал болуына тiлекшiмiн.
Ал, болашақтың адамына амандық тiлеймiн. Адам баласының әрбiрi менiмен өмiр бiтсiн деп ойламайды. Ары қарай да барлығы жақсы бола берсiн дейдi. Одан артық тiлек тiлеу мүмкiн де емес. Ал ұсақ-түйек нәрсенi сөз қылсаң, әңгіме таусыла ма?
– Сіз оптимистік рухтағы социализм өкілі едіңіз…
– Иә, бұрынырақта заманның өзi оптимист болуға итермелейтін. 1 мамыр, 7 қараша мерекелерiнде ұлан-асыр той басталып, ел-жұрт парадқа шығатынын талмай қайталап айтып келеміз. Тіршілік ырғағы солай ма, әлде сондай мерекелердiң буы ма, ол кезде болашақ туралы сөз қозғағанда да желпiніп сөйлеу әдет едi. Қазiр ешкiм желпiнбейді. Суық мінезді жаһандану құр желпіністі қабылдамайды өйткені. Коммунизм, ас та төк ғұмыр туралы КСРО идеологиясы жоғалды. Біз мүлде басқа мемлекетпіз. Енді біз де әлемдегі барлық елдер сияқты жаһандану арбасына міндік. Қалай өмір сүру — әркiмнiң өз еркiнде. Әркім өзiнше өмiр сүредi, өзiнше ойланады, толғанады. Жоспар құрады.
— Сіздің жоспарыңыз…
— Өмiрге реалистiк көзбен қарағандықтан, аса бiр үлкен болашаққа болжам жасамаймын. Екі-үш жылдық нәрселердi ғана ойлауым мүмкiн. Ал тым әрідегі зор болашақтарға болжамдар жасау социологтардың, экономистердің, сондай-сондай сол маңайдағы мамандықтағы адамдардың шаруасы шығар.
Ал, өлеңге оралсақ, ақынның болашаққа бас ауыртуы мiндет емес. Жақсы дүниелерді болашақ өзi iрiктеп алады.
– Әңгімеңізге рахмет!