Соңғы жылдары Қазақстандағы туризм саласын дамытудың маңызы жылдан жылға артып келеді. Бұған елімізде тарихи-мәдени ошақтардың және табиғаты көрікті жерлердің мол болуы да қолайлы жағдай туғызып отыр. Әрі экономикалық әлеуетімізді жақсартудың тиімді жолы екені белгілі. Осыған орай, «Қазақстан Республикасының туристік саласын дамытудың 2020 жылға дейінгі тұжырымдамасы» бекітілді. Жаңа тұжырымдамада көрсетілген бағыттар бойынша атқарылатын жұмыстар төңірегінде Ғалымжан Дүйсен мырзамен әңгімелескен едік.

---

Ғалымжан ДҮЙСЕН,
Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институты директорының орынбасары

---

– Қазақстан Респуб­ли­ка­сының ту­ристік саласын дамытудың 2020 жыл­ға дейінгі тұжырымдамасы бе­кі­тілді. Бұл жобаға мемлекет тара­пы­нан қолдау жасалғаны көңіл қуан­тады. Себебі, туризм дамыса, ха­­­лықтың әлеуметтік жағдайына да, елімізді әлемге таныту жағынан да үлкен әсер беретіні белгілі. Осы бағ­дарламаны іске асыру үшін сіз­дер тарапынан қандай жұмыстар ат­қарылуда?
– Бұл тұжырымдамада ту­ризм­­­ді дамытудың бірнеше негізгі бағыттары көрсетілген. Бірін­ші­ден, мәдени туризм, екіншіден, та­биғатқа сай ұйымдастырылған экологиялық туризм, үшіншіден, бизнес пен іскерлік қатынастарды дамыту туризмі.
Бұл айтылған үш бағыт бойын­ша жеке-жеке талдап айтар болсақ, мәдени туризм үшін Қазақстанның әлеуеті өте зор. Өйткені территориямызда көптеген археология­лық, архитектуралық жәдігер­лер­мен қоса кейіннен салынған мә­­­дени ошақтар көп кездеседі. Мә­­­селен, Оңтүстік Қазақстан об­лы­сындағы көне Түркістан қаласы – ең үлкен мәдени ошақтардың бірі бо­лып саналады. Ол жерлерге тек жер­гілікті халық қана емес, алыс-жақын шетелдерден де арнайы ке­ліп, зиярат етіп жатады. Олар­дың саны шамамен жылына мил­лионға дейін жетеді екен. Алайда ұйымдастырылмаған, нақты тір­келмеген туризм болғандықтан, одан түскен қаржы мемлекет есе­біне кірмейді. Жалпы, мәдени ту­ризмнің танымдық жақтары көп. Елбасының «Рухани жаң­ғыру» атты мақаласында еліміздегі ту­ризмді дамыту тұжырым­да­ма­сы­на орай тарихи-мәдени ошақ­тарды қайта жаңғырту және оларды туризм индустриясына тарту керек екендігі нақты айтылады. Қа­зақстан басқа елдермен са­лыс­тырғанда географиялық жағынан да туризмге өте қолайлы жерде ор­наласқан. Қарлы мұздықтардан бастап, құмды шөлейттер мен таулы шыңдарына дейін бар. Қазақ­стан­ның жеке аймақтарында таң­­­қалдыратын түрлі табиғи лан­дшафттар мен адам қолы тимеген жабайы табиғат, бай тарихи және мә­дени мұрасы, белсенді демалу­дың таусылмайтын мүмкіндіктері бар. Ал мұндай қолайлы жағдай көп мемлекеттерде жоқ. Осының бә­рі Қазақстанда ішкі туризмді да­мытудың және шетелдік турис­тер­ді қабылдаудың үлкен әлеуеті бар екенін көрсетеді. Қазірдің өзін­де Қазақстанда он екі Ұлттық мем­лекеттік табиғи паркі мен он­нан аса табиғи қорықтар бар. Дү­ниежүзіндегі туризмнің дамуына көз жүгіртсек, туристердің бұрын­ғы­дай қалаларды аралап, әртүрлі ар­хитектуралық ғимараттарды та­машалаудан жалыққан. Сон­дықтан біздегі табиғи қорықтарды туризмің баға жетпес бренді десек те болады. Шетелдіктер көбіне бұ­рын өздері көрмеген, жаңа ашыл­ған ерлерге саяхаттауды ұна­та­ды. Сол себепті, біз оларды бай та­биғатымыз арқылы тамсандыра ала­мыз. Әрине, ол үшін осы бағыт­қа көбірек мән беріп, табиғи игі­лік­терімізді барынша пайдалана білуі­міз қажет. Бизнес іскерлік ту­риз­мді дамытуға да еш кедергі жоқ. Бізде шағын және орта бизнес қа­лыптасқан. Жақында ғана «ЭКСПО – 2017», оның алдында «VII Қысқы Азия ойындары» өтті. Елі­мізде бұдан басқа да халық­ара­лық деңгейдегі конференциялар, бизнес семинарлар, фестивальдар және т.б. шаралар өтіп жатыр. Осы жиындарға әр тараптан шетелдік меймандар келіп қатысады. Бұл да елі­міздегі туризмді дамытудың бас­ты көздерінің бірі саналады. Атал­ған тұжырымдамада осы жа­ғынан да туризмді тиімді ұйым­дас­тыру мәселесі қамтылған.
Туризм бағыттарымен қоса ай­­мақтарды дамыту да көрсетілген. Ұлы Жібек Жолының бойында үл­кен жұмыстар атқарылып жатыр. Соның бір дәлелі Батыс Қы­тай үлкен тас жолының бойында инфрақұрылымдық жұмыстар ат­қарылып жатыр. Қонақ үйлер салу, тамақтану орталықтарын жа­сау, авто жөндеу және т.б. қа­жет­ті жабдықтау жұмыстары жасалуда. Жібек жолы бағыты бо­йын­ша Қазақстанның бес об­лысын қамтиды. Шығыс Қа­зақ­станнан бастап, Оңтүстік Қазақ­станға дейін созылып жатыр. Сол­түстікте орналасқан Бурабай, Қарқаралы, Баянауыл, Ерейментау, Қорғалжың және т.б. қасиетті, табиғаты тартымды жерлерге не­гізгі туристік ағымдарды тарту жос­парланып отыр. Шығыс Қа­зақ­станда Түркі мәдениетінің бе­сігі іспетті Алтай тауы бар. Сол жақ­тағы Қатонқарағай, Марқакөл, Берел қорықтарын дамыту мақ­сатында археологиялық, та­би­ғат­ты зерттеу жұмыстары жүруде. Кас­пий теңізінің маңындағы Кен­дірліні де туризм саласында өте тиімді пайдалануға болады. Ол Маңғыстау облысындағы Ақ­тау қаласынан үш шақырым жерде орналасқан. Ал Каспий теңізі Араб әмірліктерінен ешбір кем емес. Ол жақтың табиғатының бір ерек­шелігі жылда 365 күн болса 125-130 күнінде жазғы маусым­да­ғы­дай жағажайда демалуға болады. Орталық аймағымыз Қара­ған­ды облыснда мәдени ошақтар аз емес. Бұл жерде де туризмнің мә­де­ни және табиғи секілді екі б­а­ғы­тында дамытуға болады. Қарқара­лы, қасиетті Ұлытау, Бектау ата жә­не т.б. да көрікті таулар бар. Осы не­гізгі үш бағыттағы туризмді бес ай­мақ бойынша дамыту көзделіп отыр. Бұл жобалардың іске асуы үшін мемлекет тарапынан қаржы бө­лінуге тиіс.
– Жоғары халықаралық бәсе­ке­лестік дәуірінде туристік сұраныс қар­қынды өзгерістерге ұшырауда. Ал біздегі кейбір туристік қызмет­тер­дің сапасы сын көтермейтіні жа­сырын емес. Осыған байланысты көп­теген мәселелер туындайды. Бұл жөнінде не айтар едіңіз? Жалпы, ішкі және халықаралық келуші үшін анағұрлым тиімді туристік «тә­жірибе» жүйесін құрудың жолы қан­дай?
– Дүниежүзінде экономикалық ауытқулар яғни қаржылық дағ­да­рыс­тар болып жатқандықтан, өз кү­шімізге ғана сенуіміз керек. Де­генмен, ірі шетелдік ком­па­ния­лар­дың кейбірі Қазақстанды қар­жы­ландыруға дайын. Біріккен Араб Әмірліктері, Сауд Арабиясы, Солтүстік шығыс Азиядағы Сингапур, Малайзия мемлекеттері, Қиыр Шығыстағы Жапония, Оң­түстік Кореядағылар осы туризмді дамыту тұжырымдамасы бойынша біраз жобаларға қатысуға дайын тұр.
Қазіргі туризм бойынша қа­был­­данған заң 2001 жылы бекітіл­ген. Ал одан бері он алты жыл уа­­қыт өтті. Сол себепті, біраз өз­гер­­­­тулер жасалды. Алайда жаңа тұ­жырымдамаға сәйкес жаңа заң қа­былдаудың да орайы бар еді. Мем­лекеттік жеке серіктестікті қол­дану арқылы Қазақстандағы үл­кен компаниялар, жеке кәсіп­кер­лер мен кәсіпорындардың қар­­жысына осы туристік обьек­ті­лерді қалыптастыруға жұмылдыру қажет. Өйткені Мемлекет өзі бар­лық шығынды көтере алмайды. Әлеу­меттік жобалар көп атқарыл­ған­дықтан шетелде туризм негі­зі­нен өзін-өзі ақтайтын сала болып есептеледі. Жаңа қалыптасып келе жатқан мемлекетпіз ғой, сон­дық­тан Қазақстанда туризм әлі де бол­са өз тұғырына шыққан жоқ.
– Қазақстанның табиғаты бай, кө­рікті жерлері көп болғандықтан, ту­ристік қызығушылық тудыратын жер­лер аз емес. Соған қарамастан елі­міздегі туристік кешендердің кө­бі назардан тыс қалуда? Бұған не се­беп?
– Туризмді дамытамыз десек, са­палы жарнама жұмысын жасайтын орталықтар құру керек. Оны жүйелі түрде іске асыру үшін «Қа­зақ­стан» телеарнасын, соңғы уа­қыт­та шығып жүрген «National Geographic» журналының қазақша нұс­қасын да және басқа баспасөз қызметтерін, интернет желілерін пайдалануға болады. Бұл туралы тұжырымдамада айтылған. Әйтсе де бүкіл аймақ бойынша туристік әлеуетімізді көрсетіп, барынша на­сихаттау жұмыстарын алдымен өзімізден бастауға тиіспіз. Себебі, сырттан келетін меймандар түгілі жер­гілікті халық та өздері тұратын аймақта қандай көрікті жерлер бар екенінен хабарсыз. Өзіміз та­нымаған жерді қалай басқаларға көрсетіп, мақтана аламыз?. Жалпы, облыс, аудан бойынша турис­тік зоналардың тізімін жасап, сол жерлерді насихаттайтын шағын кі­тапшаларды ағылшын, орыс, қа­зақ тілінде шығарып, балабақ­ша­ларда, мектептерде оқытылуға тиіс. Жергілікті халыққа да таратып, өз еліміздегі байлығымыздың қа­діріне жетуге, соны игеруге тәр­биелеуіміз қажет. Сонымен қатар, кадр дайындау, оларды туризм са­ласы бойынша жұмысқа тарту жа­ғын да ойлағанымыз жөн. Біз­дегі ірі оқу орындарының біразын­да туризм саласы бойынша маман­дар даярланады. Алайда, олардың көбі басқа салада жүр. Өйткені біз­дің елімізде бұл мамандықтарға сұ­раныс жоқтың қасы. Бірен-са­ран кәсіпкерлер демалыс орындарын ашатын болса, өздерінің та­ныс-тамырын ғана жұмысқа қа­­былдайды. Ал оқыған жоғары дә­режелі мамандар жұмыссыз қа­лады. Сол себепті, осы саладағы ма­мандарға да мемлекет тарапынан қолдау қажет деп ойлаймын. Жаңа тұжырымдамаға қоса, бар­лық облыстарға өздеріне қарасты аймақтарда туризмді дамытуды мін­деттеу керек. Туристік нысан­дар­ға баратын жолдарды жөндеу­ден өткізу, туристік нысандарды кө­галдандыру, көркейту жұмыс­тарын қарастыру керек. Көбіне шал­ғайда орналасқандықтан көп жер­лерге қатынау қиын. Бұл мә­се­лелерді шешу үшін тағы да жеке кә­сіпкерлер мен мемлекеттің өза­ра ынтымақтастықта болғаны дұ­рыс болар еді.
– XVIII-ХІХ ғасырлардағы атақ­­ты ғалымдар В.Жуковский, В.Даль және М.Потаниндер хал­қы­мыздың қонақжайлылығына таң­дана әрі қызығып қарағанын аң­ғарамыз. Демек, сол қонақжайлы­лық мінезімізді қайта жаңғырту да ту­ризмнің өркендеуіне өз септігін ти­гізуі мүмкін ғой?.. Сіз осымен ке­лі­сесіз бе?
– Иә, Қазақ қонақжайлылығы мәң­­гілік. Ол біздің қанымызға сің­­ген қасиет. Өзге ұлттардан бізді ерек­шелейтін де осы қонақжай­лы­лығымыз. Тек сол дәстүрімізді қай­та жаңғыртуға тиіспіз. Біз Жер кө­лемі бойынша дүниежүзі бо­йын­ша тоғызыншы орындамыз. Ал туризмнің даму көрсеткіші бойын­ша елу мемлекеттің ішіне де кіре алмаймыз. Бұл әрине өкі­нішті жағдай. Сондықтан ерекше салт-дәстүрімізді, бай табиғаты­мыз­ды үндестіре отырып, алға қа­рай қадам жасасақ, болашақта ал­дыңғы қатардан көрінуіміз бек мүмкін.
– Еліміздегі туризм индустриясын дамытудан күтілетін алдағы нә­тижелері қандай?
– Женева қаласында жыл сайын «Дүниежүзілік экономикалық форум» өтеді. Онда барлық мемле­кеттер экономикаларын және әр са­ла бойынша көрсеткіштерін ба­ғалайды. Соның ішінде туризм жә­не саяхат деген индекс бар. Сол индексте Қазақстан 2016 жылы 140 мемлекеттің арасында 89-шы орын­ға ие болды. Бұл өте төмен көр­сеткіш. Сондықтан біз алдағы уа­қытта жетістікке жету үшін аян­бай жұмыс жасауға тиіспіз. Әрине, бұл жоба қыруар қаржыны, қа­жыр­лы еңбекті талап етеді.
– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан
Гүлім СЫДЫҚОВА