ХХІ ғасырда мемлекет­тер арасында күш емес білім сайысының дәуірі жүріп тұр. Оны мына геосаяси жағдайдан да көре аламыз. Қазіргінің қарулы қақтығысының өзі қара күшке емес, технологиялардың жаңалығына арқа сүйейді. Одан бөлек, күннен күнге ауылшаруашылығында, мал шаруашылығындағы қиындықтар көбейіп келеді. Климат­тың өзгеруі, тұщы судың азаюы секілді күрделі мәселелер астық өсіруде, азық-түлік өндіруде қиындық тудырары сөзсіз.

Бұл түйткілді шешу үшін білімді мамандар керек-ақ. Сол секілді қазір әр салада жаңалыққа құмар білімді жастар керек. Әсіресе өңірлерге баратын, сонда жұмыс істейтін, өндіріске, әлеумет­тік салаларда жұмыс істейтін мамандардың қажет екені бесенеден белгілі. Ол үшін не істемек керек? Өңірлік ЖОО дамуы талапқа сай болуы үшін жағдай жасау қажет. Себебі өңірден шыққан жастар көбіне ірі қалалардағы ЖОО-ға барып, бірі грант аздығынан, бірі жағдайы келмегеннен оқудан шығып қалып жатады. Жол алыстығы тағы бар. Өңірлік ЖОО дамыту – алдымен сол өңірдегі жас­тардың сапалы білім алуына сеп болады. Оған қоса сол өңірге қажет­ті мамандықтарды оқытып, өңір нарығына керек мамандарды даярлайды.
Жалпы университет­тің бірінші және екінші міндеті білім мен ғылымды дамыту болса, үшіншісі – қоғам да­муы­на ықпал ету. Қоғамның дамуын іске асыру шеңберінде университет маңыз­ды мәселелерді шешуге тікелей қатысады, экономикалық өркендеуге, оң әлеумет­тік өзгерістерге және мәдени өсуге септігін тигізеді.
Одан бөлек үздіксіз білім беруді, әлеумет­тік және мәдени дамуды, цифр­ландыруды, түлектерді жұмыспен қамтуды және жастар бастамаларын жү­зеге асыруға жәрдемдесуді қамтиды. Уни­верситет қоғам өміріндегі өзгерістердің индикаторы ретінде әрекет етуі тиіс.
Заман талабына сай маман даярлау әр университет­тің негізгі міндеті. Ал өңірлік университет сол аймақтың негіз­гі проб­лемаларының шешу жолдарын тауып, сұранысты қанағат­тандыруы тиіс.
Өткен жылы ҚР Ғылым және жо­ғар­ғы білім министрі Саясат Нұрбек өңірлік оқу орындарын дамытуға басымдық беріледі деді.
«Бүгінде экономикалық және инвестициялық саясатқа емес, өңірлерге баса назар аударылады және жоғары білім беру жүйесі осы трендтермен үйлестірілуі керек. Сондықтан қазіргі кезде Ғылым және жоғары білім министрлігі бірінші кезекте өңірлік жоғары оқу орындарын жаңғыртуға, олардың әлеуетін арт­тыруға және өңірлерді дамытудағы рөліне басымдық береді. Өйткені күшті университет – бұл жергілікті экономика мен индустрияның дамуына байланысты болатын күшті кадрлар», – деді С. Нұрбек.
«Оны жүзеге асырудың нақты құралы бар – өңірлік Мамандықтар атласын дайындау. Идеясы өте қарапайым: өңірдің жоғары оқу орындарында кадрлар даярлау жүйесі белгілі бір саладағы экономика құрылымына сәйкес келуі керек. Мысалы, Ақмола облысы. Бұл – индустриалды-аграрлық өңір. Астық өндіру, ет­ті және сүт­ті ірі қара мал өсірумен және азық-түлік өндірумен қатар, облыста уранды байыту, алтын өңдеу және машина жасау салалары дамыған. Туризм саласында айтарлықтай өсім байқалады», — деді министр.
Сонымен қатар өңірлік ЖОО-лар­ға квоталық грант­тар беру де қолға алын­ған.
Олардың игеру жауапкершілігі жоға­ры оқу орындарының өздеріне жүктеледі.
2022 жылы батыс өңірлерге бөлінген 10 мың оқу грантының 2500-і ғана иге­рілген. Осыған орай биылдан бастап әр өңірдегі жоғары оқу орнына квоталық грант­тар беріледі. Бұл туралы ғылым және жоғары білім министрі Саясат Нұр­бек Нартай Аралбайұлына берген сұх­батында айт­ты.
«Ақпарат­тық жұмыс шынымен әлсіз. Биыл әр ауданға барып, қандай грант­тар бар екенін халыққа түсіндіріп жатырмыз. Енді жыл сайын өңірдегі оқу орындарына грант­тар бөлініп, оларға сол оқу орны жауапты болады. Яғни өздері түлектермен жұмыс істеп, грант­тарды түсіндіру жұмыстарын жүргізеді» – деді Саясат Нұрбек.
Министр өңірлердегі университет­тердің дамуы үшін жасалған қадамдарды тізбектеп шықты. Дегенмен бұл сол өңірдің тумаларына жетпей жатқандай көрінеді. Жалпы өңірлік оқу орындары аты айтып тұрғандай өңірлік жастарға арналған, сол аймаққа қажет­ті мамандарды даярлауға жұмыс істеуі тиіс. Тіпті болашақта пайда болатын, өңірдің даму бағытын жоспарлап, келешекте пайда болуы мүмкін жұмыс орындарына сай мамандықтарға студент қабылдағаны абзал. Біздің білуімізше қазірдің өзінде қажет­ті мамандықтардың тізімі даярланып жатыр. Бұл іс абыроймен аяқ­талып, нақты әрі керек салалардың шеберлері оқиды деген үміт­теміз. Аймақтық университет инновациялық өсудің орталығы болуы тиіс. Яғни, өңір­де қолға алынатын тың жобалардың басы-қасында болу әрі оны жүзеге асы­ру­да оқытушылар мен мамандар күш салуы керек.
Қорыта айтқанда, әлгінде айт­қанымыздай, бұл ғасыр – білімділер ға­сыры. Жоғары мінберден білімді дамыту, ғылымға көңіл бөлу секілді мәселелер жиі көтеріледі. Енді атқарылатын іс өңірлер мен ірі қалаларда бірыңғай болғаны абзал. Себебі сапалы білім алу үшін алыс жол жүрмей, өз топырағында өсіп-өнетіндей жағдай жасалуы тиіс. Әсіресе, өңірлік маңызы бар, ауылшаруашылық мамандарын, білікті инженерлер мен құрылысшылар, мұғалімдер мен әлеумет­тік мамандарды даярлау қазір ауадай қажет. Ірі қалаларға шоғырланып, жұмыссыз сандалған, дипломы сандық түбінде шаң басып, білімі тозып қалған жастар қаншама. Солардың күйін кешпеу үшін нағыз ке­рек мамандықтарды оқытуды қолға ала­ды деп үміт­тенеміз. Бағдарлама бар, жүйе бар, тек істі соңына дейін жет­кізіп, абыроймен атқарып шықса, бұл үдеріс­тің нәтижесі көп күт­тірмейді. Өңірлік даму, экономикалық дүмпу пайда болғанда ғана халықтың әлеумет­тік жағдайын бағамдауға болады. Әр өңірде өз халқына жұмыс табылса, білімді ұрпақ болса, ол жердегі тұралап қалған салалар да қарыштап дамитыны анық. Тек кел де жұмыс істе. Бүгінде жалтақтамай жұмыс істейтін тәуелсіз елдің ұландары елге ке­рек-ақ. Ал сол ұрпақ бүгін білімсіз сен­дел­мейтіндей жағдай жасалса, ертең-ақ жа­ңа серпін пайда болады десек, артық айт­қандық емес.

А.Әбитұлы