Ақын, жазушы Максим Замшевпен Қазақстан Жазушылар одағының 80 жылдық мерейтойында танысқан едік. Ұстамды орыс ақыны сол тойда өзінің аңғарымпаз жан екенін де байқатып қалған. Екі елдің арасындағы айырмашылықтарды өзінше саралап, тым тосын шешім шығаратын қасиеті әңгімесін тыңдауға одан әрі жетелей беретін.

Максим ЗАМШЕВ,
ақын, жазушы,
«Литературная газета» басылымы Бас редакторының орынбасары

– Орыс классиктері әлем әдебиетінде өш­пес із қалдырды. Сіздің ойыңызша бүгіндері неге Толстой мен Достоевскийлер шықпай жа­тыр? Және неліктен әйелдер прозасы сонша­лық­ты үлкен сұранысқа ие?
– Толстой мен Достоевский өз заманында, өз әдеби ортасында өмір сүрді. Ол кезде халықтың он пайызы ғана әріп таныған-ды. Ал бүгіні жағдай бөлектеу. Бір ғасырдан аса уақытты қамтыған әдеби-мәдени бумнан кейін, қазір шаршаңқылық, көлемді дүниелердің қысқартуға деген ниет бай­қа­лады. Сол себептен әдебиет элита айналысатын және қаламақы төленбейтін мамандыққа айналды. Оған қоса тоқсаныншы жылдардағы то­қырау тұсында псевдо-мәдениеттің атын жамылған пысықтар халықтың оқуға деген ынта-ықыласын бұзды. Дегенмен, әдебиет өшкен жоқ, керісінше қайта маздады. Юрий Поляков, Александр Проханов, Владимир Личутин, Александр Трапезников, Михаил Тарковский секілді қалам­гер­лер қаламын тастаған жоқ. Қазіргі әдебиеттегі көкейкесті мәселелердің бірі – баспалардың қаржы табу мақсатында ортақол кітаптарды басып шығару. Бірақ бұл уақытша құбылыс деп ойлаймын. Ал әйелдер прозасына келер болсақ, әде­биет туындыгердің материалды жағдайын түзеуге қауқарсыз. Ал еркектер отбасын асырауға міндетті. Қазіргі әйел прозасынының ауқымы аса кең емес. Беллитристиканы үйде отырғандар оқымаса, кәсіби әдебиетшілер қызығады деп ойлаймын. Гендерлік саясаттың асқынып тұрған дәуірінде әйел және еркектер проза деп бөлудің өзі қиын секілді. Ең басты талап – шығарманың көркемдік деңгейі. Жалпы, оқырмандардың бульварлық шығармаларға деген қызығушылығы азайып барады.
– Соңғы кезде көп жазушы шығармаларын сыйлыққа түсу үшін жазатындай көрінеді. Бұл жақсы ма, жаман ба? Және бүгінгі Ресей үшін бұл құбылыс қаншалықты қажет?
– Бұны жақсы деп айта алмаймын. Өкінішке қарай, жазушылық пен танымалдылықтың жолы ауыр. Көп қаламгерлер танымал болмағандықтан қаламнан қол үзді. Бұл дарынды өлтірудің бір түрі. Жазушы өз қалауынша жазуға тиіс. Сыйлықтардың бәрі белгілі бір адамдарға бұйырып жататыны өкінішті-ақ. Сол себептен көркемдік екінші қа­тарға өтіп кетті. Жас дарындар дайын шаблонға бой ұрып, бұрнағы ізді шиырлап жатқанын көр­ген­де ішім ашиды. Ондайға жаңалық ашамын де­ген оймен барады. Егер аша алмай қалса ше? Трагедия…
– Кезінде Астафьев, Распутиндардың жаз­ған дүниелері резонанс алып, әдеби қауымның назарына ілігіп жатты. Ал бүгіндері орыс әде­биетінде осындай бір құбылыстар бар ма?
– Мен Александр Прохановтың жаңа шыққан романдарын қызыға оқып шығамын. Михаил Тарковскийдың қолтаңбасы ұнайды. Сергей Трофимұлы Алексеев пен Юрий Поляков секілді қабырғалы қаламгердің туындыларын асыға күтумен боламын. Мәселен, «Обитель» мен Сенчинның «Зона затоплениясын» оқып, көңілім қатты қалды. Жасына қарамай Даниил Гранин сияқты классиктер қолынан қаламы түспей, үздіксіз жазып жүргені біз секілді жастарға үлгі болуға тиіс. Гранинның әр мәтіні Ресейдің тірі тарихына айналды…
– «Литературная газета»-ның оқырманы өте көп және ол басылым Ресейден өзге елдерге та­­райды. Әлемге әйгілі десек те болады. Басқа ме­м­лекеттер қандай тақырыптар қозғап жүр?
– Әр елдің шешілмей жүрген өзіндік проблемалары бар. Бірақ бүгінгі уақыттың басты сауалы – жазушының қоғамдағы ролін қалай арттырамыз, кітап культын қалай жаңғыртамыз, мемлекет пен элитаны қалай жақындастырамыз. Ха­лық­­тың жанжарасы мен әділеттілік тақырыбы да қаламгердің жатса-тұрса ойлантатын тематикасы.
– Сіздің ойыңызша, аударма кезінде ав­тор­дың идеясын қаншалықты нақты беруге болады?
– Бәрі аудармашыға байланысты. Әрине, көркемдік идеяны нақты беру аса қиын шаруа. Бі­­рақ жазушының ойын белгілі бір деңгейде оқыр­манға жеткізуге болады. Және ондай мысал­дар аз емес. Бұл тұста тіл мен идеяның толықтай қа­бысуын ойлаған жөн.

Аударған Әлібек БАЙБОЛ.