Александр ВАДИМ, жас жазушы, Австрия мемлекеті:

Әдебиетті әр адам өзінше түсінеді, өзінше пайымдайды. Әркімнің көкей кеңістігінде өз «әдебиеті» бар. Көркем ой мен сұлу сөздің түйіскен тұсы – әдебиет хақында өзіміз емес, өзге ұлттың қандай ой айтары бізге таңсық. Алматы қаласында 12-14 маусым күндері өткен халықаралық әдеби биеналледе осы таңсық дүниенің астарына үңіліп көруге мүмкіндік туған еді. 

– Австриялық қоғам көркем әде­биет пен жазушылар қауы­мы­на қандай көзқараста?
– Қала тұрғындарының бар­лығы Стефан Цвейгті оқыған деп айта алмаймын. Бірақ ха­лықтың көпшілігі классикаға қы­зығады. Мұны, әсіресе, үлкен кі­сілерден жиі байқаймын. Ал жас оқырмандарға келер болсақ, мен қазір «Жастарды әдебиетті оқу­ға қалай алып келеміз?» деген зерттеу жұмысын жүргізіп жа­тырмын.
– Зерттеу барысында қандай ой түйдіңіз?
– Әдебиетке байланысты не­гізгі проблема Австрияда қан­дай болса, Орталық Азия ел­­­­дерінде де сондай. Бұған бү­гінгі биеналле барысында көзім жетті. Ол әдебиеттің маркетинг­тік-ме­нед­жменттік жағы. Көр­кем шы­ғарма мен авторларды халық күнделікті теледидардан не­месе басқа да жарнама орын­да­рынан көре алмайды. Өйткені, әдебиет кеңістігі қаланың бір бұры­шын­дағы кітап­ханалар­мен ғана шек­теліп қалған. Қара­па­йым халық­тың, яғни оқыр­ман­­ның осындай түсінікте қа­луы­на әдебиетті жасаушылар мен оны қолдаушы­лар, жергі­лік­т­і билік органдары кінәлі деп есептей­мін.
– Көркем әдебиеттің оқылуы үшін не істеуіміз қажет?
– Біріншіден, шығармадағы оқи­ға желісі оқырманды жалық­тырып алмауы тиіс. Екіншіден, жастарға әдебиетті алып келу керек. Жастардың әдебиетке келуін күткелі, міне, қанша уа­қыт өтті, ешқандай нәтиже шы­ғып жатқан жоқ. Бұл өте өкі­нішті. Шын өнермен бетпе-бет кездескенде адамның танымы, түсі­нігі, ойлауы қайта туған­дай өзгереді. Және жас­тардың көп­шілігі сыни көзқараста ойлай алар болса, әлем әдебие­тінде талай жаңалықтар орын алар еді.
– Оқырманды жалықтырып ал­маудың жолы қандай?
– Қазір барша елдердің саты­лымында ең бірінші орынды смартфондар алып тұр. Кітап емес, ұялы телефондар. Менің­ше, халыққа айфон қалай сатылса, кітаптың да жарнамасы сол деңгейде болғаны жөн. Ал кі­тап – оқырманының қызығу­шы­­лы­ғын арттыру үшін жазыл­ған шығарма қызығып оқитын­дай көркем болсын. Әрі оған тарих пен аңыз­дың сюжеттері керек. Әсі­ре­се, қазіргі қоғамның түсінігіне сай заманауи тарихи аңыздар. Қысқасын айтқанда, ХХІ ғасыр кітап оқуды сәнге айналдырса деймін.
– Ал өзіңіз осы мақсатта қан­дай жұмыстар атқарып жүрсіз?
– Өзімнің ұйымдастыруым­мен жеке сайт жасадық. Онда жастарды мәдени және демалыс орындарына, мейманханаларға кітап оқуға шақырып, суретке түсіріп, оны сол сайтқа жариялаймыз. Өзгелерге қызығушы­лық тудыру мақсатында кейде атақты адамдарды да қатысты­рып жатамыз. Бұл – жұмысым­ның бір қыры. Кітапты басып шы­ғарушы баспагерлермен қоян-қол­тық араласып тұрамын. Әр кітап­тың ішкі-сыртқы дизайнын, пішінін заманауи талапқа сай орындауға атсалысып жат­қан жайым бар.
– Расул Ғамзатов: «Аптасына бір өлең оқыған адам – азамат, кү­ніне бір өлең оқыған адам – ақын», – деген екен. Кітапты көп оқитын боларсыз?
– Ойлап қарасам, кітап оқы­маған күнім жоқ сияқты.
– Қай жанрды?
–Көбіне роман оқығанды ұна­тамын.
– Қазақ шығармаларынан оқы­ғандарыңыз бар ма?
– Аударманың жоқтығынан сіз­дердің әдебиетпен таныс емес­пін. Бірақ биеналле барысында қазақ авторларын неміс тіліне аудару мәселесі көтерілді. Алдағы уақытта қазақ кітап­та­рын қолыма алып қалуым мүм­кін.
– Әлем әдебиетінен кімдердің шығармаларымен жақын таныссыз?
– Орыс әдебиетінен Л.Толс­той­дың, Ф.Достоевскийдің және Н.Гогольдің шығармала­рымен жақсы таныспын. Біздің халық классиканы оқы­ғанды ұнатқандықтан болар, мен ғана емес, бұл жазушылардың шы­ғар­ма­шылы­ғынан австрия­лық­тардың да хабары бар.
–Австриялық қаламгерлер туралы не айтасыз?
– Австриялық жазушылар жұртшылыққа кең танымал десем болады. Оларға еңбектері үшін мемлекеттен арнайы қаржы бөлініп отыр. Және жас қалам­гер­лердің де бір шоғыры қалып­тасқан. Олар өте белсенді және еңбекқор. Эльфрида Елинектің 2004 жылы Нобель сыйлығын иеленуі елімізде әдеби ахуалдың реттелуіне көп әсер етті. Сол уа­қыттан бері қо­ғамда әдебиетке деген көзқарас біршама өзгер­гендей.
– Қай шығарманы оқуды ұсы­нар едіңіз?
– Йозеф Рот, Стефан Цвейг және Харуки Муракамиді айта аламын. Әлем әдебиетінде қарап тұрсаңыз жазушы да, шығарма да көп. Көптің ішінен қайсысын суырып аларыңды кейде білмей жатамыз. Сол үшін әр адамға оқу­шылық талғам керек. Кез кел­ген кітапты ашып, оқи беруге болмайды. Оқиға желісі ерекше немесе жазылу тарихы қы­зықты шығармалар кездесіп жа­тады. Осы орайда мына бір әң­гіме есіме түсіп отыр: Оскар Уальд Жорис Карл Гюисманстың «Наоборот» романын оқып бол­ған соң, өзінің «Дориан Грей» шығармасын (роман) жазуға кіріс­кен екен. Міне, бұл әдебиет­те авторлардың бір-біріне ық­палы күшті екенін байқатса ке­рек.
– Әңгімеңізге рахмет!

Әңгімелескен Маржан ӘБІШ.