31 мамыр күні Ал­маты қаласында 1931–1933 жыл­дар­дағы ашар­шы­лық құрбандарына арналған ескерткіш ашылды.

Салтанатты жиынға қала тұрғындары мен зиялы қауым өкілдері қатысты. Алғашқы болып сөз алған қала әкімі Бауыржан Байбек осыдан ширек ғасыр бұрынғы қойылған белгі тастың орнына зор нәубеттен жапа шеккен қандастарымызға арналған ескерткіштің бой көтеруі көкейде жүрген арман-тілегіміздің жүзеге асқаны екенін айта келіп:
– Монумент Қазақстан Республикасының Пре­зиденті Н.Ә.Назарбаевтың тікелей тап­сыр­­масымен орнатылды. Ескерткішті жа­сауға байқау жарияланып, оған жалпы саны 21 жоба түсіп, көпшіліктің, арнайы маман­дар­дың талқылауына ұсынылды. Астанадағы мем­лекеттік комиссияның ұйғарымымен ж­о­балардың ішінен баласын кеудесіне қысқан Ана бейнесі жеңімпаз деп танылды. Ана – барша тіршіліктің қайнар көзі, ұлттың ұйытқысы, келешектің кепілі. Аштықтан бұратылған болашағын – өз сәбиін құшақ­таған Ананың қайғылы хәлі сол кезеңдегі өмір мен өлімнің арасындағы қазақ халқы­ның ба­сынан кешкен талайлы тағдырын шынайы бей­нелейтіндей. Бұл ескерткіштің мәні – өт­кендер рухына тағзым, ал болашақ үшін – та­ғылым, – деп сөзін түйіндеді.
Қазақстан Жазушылар одағы басқар­ма­сының төрағасы Нұрлан Оразалин өткен тари­хымыздағы зобалаң жылдарды тіліне тиек ете келе: «Біздің халқымыздың тарихы ұлы, бай тарих. Қайғысы мен қасіреті жеткі­лік­ті тарих. Сол тарихымыздың ХХ ғасырда те­періш көріп, ақиқаты айтылмай келген қа­сіретті беттерінің бірі – ашаршылық құр­бандары. Бұл – еліміздің жылнамасына қай­ғысы мен қасіретін ала келген кезең. Сол ке­зеңге бүгінгі жас ұрпақ, тәуелсіз қазақ елі­нің жаңа буыны тағзым етіп, құрбан болған боздақтар мен аналарға ескерткіш орнатты. Біз мұны ұзақ күттік. Осындай ескерткіш Алм­атының төрінде орнатылса, бүгінгі ұрпақ үшін үлкен белгі болар еді деп ар­мандадық. Міне, бүгін сол арманымыз жүзеге асып, орнатылған ескерткіштің куәсі болып тұрмыз. Ондай нәубет енді қайталанбасын деп тілейік» деп, көпшілік қауымның жүрек қылын қозғап өткендей болған «Нәубет үні» атты өлеңін оқып берді. Ш.Уәлиханов атын­дағы Тарих және этнология институтының директоры Хангелді Әбжановтың айтуынша, осыдан 85 жыл бұрын орын алған ашар­шы­лық қазір де, ертең де ұмытылмайтын зар­дабын қалдырып кетті. Иә, алақұйын заманда қа­зақ­тың тағдырын тығырыққа тіреген бұл қасі­ретті жылдар тарихи санамыздан өшпек емес.
Ескерткіштің ресми ашылуында осы уақыт­қа дейін 13 мәрте қайта басылып шық­қан, ақын, жазушы Валерий Михайловтың екі тілде жарық көрген «Ұлы жұттың жазбалары» атты кітабы тегін таратылды. Біле біл­сек, бұл ашаршылық жылдар зобалаңын аяу­сыз айғақтаған жалғыз деректі кітап. Кі­тап авторы қазақ елі тәуелсіздік алғанға дейін біздегі ашаршылықтан әлем жұртының хабарсыз болғанын және қазіргі таңда шетелдік ғалымдар ден қойып, бұл тақырыпты зерттеу үстін­де екенін айтты.

Біз осы тұста ескерткіш автор­лары­ның бірі Дулат Үсенбаевты блиц-сұхбатқа тартқан едік.
– Ескерткішке баласын көтер­ген ана бейнесін таңдауға не себеп болды?
– Ашаршылық – халқымыздың ба­сына түскен үлкен қасірет, тұтас ұлттың жойылып кету қаупін ту­дыр­ған нәубет. Ел басына түскен қай­ғы-қасіретті бейнелеу, шынын айт­қанда, оңай болған жоқ. Жұ­мыс барысында бірнеше эскиз жа­салды. Әрі бұл жобаға басқа да көп­теген авторлар қатысты. Ко­мис­сия мүшелері осы ана мен бала образын таңдады.
– Ал төңкерілген қазан?
– Оны аштықтың, жоқшы­лық­тың символы.
– Сіз жалғыз автор емессіз ғой?
–Иә, бұл – үш адамның еңбегі. Яғни Қанат Бигулиев пен Айдос Бүркітбаев және мен – үшеуміздің ой ортақтастыра отырып, жасаған жұмысымыз.
– Ескерткіштің құрылымына тоқтала кетсеңіз…
– Мүсін қола мен граниттен тұр­ғызылды. Биіктігі 3,70 см. Мү­сін­­нің өзін жасауға екі айға жуық уақыт кетті.
– Әңгімеңізге рахмет!

P.S.:
Ескерткіштің ашылуынан соң: «Құтты болсын! Бұл да бір оңды шешімін тапқан мәселе болды» дегенді көптеген адамдардан естідім. Бұл жұртшылықты бұрыннан мазалап жүрген түйткіл екенін олардың іске асырылған осы шараға деген ризашылықтарынан анық аңғардым.
Маржан ҚУАТҚЫЗЫ.