Қазақстандағы ұйғыр әдебиеті еліміздегі көп ұлтты әдебиеттер қатарынан қалмай дамып келе жатқаны баршаға белгілі. Ұйғыр ақын-жазушылары да көптің қатарында өз үлестерін қосып келеді. Осыған дейін әр жылдары ақындардың өлеңі басымдау болып келсе, бұл жылы жазушылардың прозалық еңбектерінің салмағы басым секілді. 

Ұйғыр әдебиетінде проза жан­рының өсуіне зор үлесін қо­сып келе жатқан көрнекті жазушымыз Ахметжан Аширидің екі по­весінен («Нұр ана», «Кешпес көңілім») тұратын «Тағдыр» деп ата­латын повестер жинағы жа­рық көрді. Осылайша бүгінгі буын­ның есіне салып, аға жазу­шы­ның асыл қазынасынан су­сын­­датып отыр. Онан соң өзінің көр­кем шығармаларымен кең та­нылып келе жатқан жазушы Алим­­жан Бауду­нов­тың «Қай­да­сың бақыт?» атты повесть-әңгі­ме­лер жинағы оқырманға жол тартты. Ұйғыр әдебиетінің бір саласы са­тира жанры. Бұл салада өз шы­ғармаларымен кең танылып ке­ле­ жатқан дарынды сатирик жазу­шы Абдухалық Махму­дов­тың са­т­иралық әңгіме-өлеңдер мен ма­қала­ларды қамтыған «Болған болмиғур ишлар» атты кітабы «Асыл кітап» (баспа үйі ЖШС) бас­пасынан жарық көрді. Ұлты­мызға белгілі «Ана мирасы» ро­ма­нының авторы Дүрнәм Мә­шурованың «Тағдыр талқысы» атты кітабы осы жылдың жаңа­лы­ғы ретінде оқырмандарын қуант­ты.
Шығармашылық жолында сал­мақты да салиқалы еңбек­те­рі­мен елге танылып жүрген жазу­шы­­мыз «Тұтқын», «Жады», «Ға­пыл дүние» романдарын оқыр­­­­­­­­мандарына ұсынып, сын­шы­лар тарапынан оң бағасын ал­ған қаламгеріміз Алимжан Бау­дунов деп айтуға болады. 2016 жылы ол өзінің үш хикаят, бір­не­ше әңгімеден құралған кітабын көп­­ке ұсынды. Жинақтағы «Қал­ған көңіл», «Ойланбай басқан қа­­дам», «Ай жүзіндегі бұлт» қа­тар­­лы хикаяттары мен «Маһи­гүл­­дің тағдыры», «Сені ұмыта ал­­маймын», «Аһ, жоқтық», «Ана ама­­наты» еңбектерінде өмірдің алуан түрлі құбылыстарын ал­ды­мызға тартып Дилбәр, Сабыржан, Гауһар, Әзиз, Райхан секілді кейіпкерлер образы арқылы айтар ойын жеткізеді. Олардың мі­нез-құлқындағы өзгеріс­терді, іс-амалдарын, өмірге болған көз­қарас­­тарын, ішкі жан тол­ғаныс­та­рын, ұйғыр ұлтына тән ұлттық си­паттарымен қоса ортаға алып шы­ғады. Оның шығармаларында отаншылдық, адамгер­ші­лік, намыс, ар-ождан, махаббат сезімі бой көтерсе екінші жағынан бей­шаралық, кедейші­лік, ашкөздік, жиіркенішті арамдық пиғылда­ры­­да қатарласа, жүреді.
Ұйғыр тіліндегі шығармалар­дың арасында балалар әдебиеті­нің де тамшылары көзімізге түсті. Бұл жанрдың бүге-шігесін жақсы меңгерген жазушылар көп болмаса да бар. Олар Аблиз Һезимов, Авут Мәсимов және Қасим Исмаилов деуге болады. Өзінің ба­ла­ларға арнаған «Жақсы­дан тал қа­лады», «Жақсының шарапаты», «Нәзік жүрек», «Достыққа адал­дық», «Бақытты балалар» жи­нақтарымен танылған жазушы Қасим Исмаилов өткен жылы кезекті «Ішіне сыр бүк­пей­тіндер» кітабын кішкентай оқырманда­рына сыйлапты. Кітап әр алуан жануарлардың суреті мен бала­лардың бейнесімен безендірілген. Оның ерекшелігі әңгімелер үш түрлі тақырып астына жинақ­тал­ған екен. Балаларды қоршаған ор­таны қорғауға, табиғатты ая­лауға, жан-жан­уар­лар­ды жақсы көруге шақырады. Одан ары іл­гері­­лей түсіп, ата-ананы ардақ­тау­ды сіңіреді. Қарттарды құр­мет­теп үлкендерді сыйлаудың аб­­зал екенін көркем түрде көрсетеді.
2016 жылдың басқа жылдармен айырмашы­лығы авторлары­мыз­дың еңбектері орыс, түрік, қа­зақ тілдеріне аударылып, оқыр­мандарының аумағы арта түс­кені деуге болады. Атап айтар болсақ, Ахметжан Аширидің «Идиқұт» романы түрік тілінде Анкарадағы «Бенгу» баспасынан жарық көрді. «Үркер» журналында «Қырман астыққа толғанда» әңгімесі қазақша басылса, осы­ған дейін ұйғыр және орыс тіл­де­рінде жарық көрген «Ділі зия» романы қазақ тілінде толығымен басылып шықты. Осы шығарма­лар­­дың қазақшаға аударылуына өз қолтаңбасын қалдырған ақын Дәулетбек Байтұрсынұлы екенін айта кеткеніміз орынды.
Әдебиет майданында өнімді еңбек етіп, тың туындылар жазып жүрген жазушы Дүрнәм Мәшурованың «Ана мирасы» кітабы 2013 жылы Лондонда өткен әдебиет фестивалінде аударма (Open Central Asia Forum) номинациясы бойынша 1 орын алғаны белгілі. Бұл еңбек ақын Дәулет­бек Байтұрсынұлының аудармасымен қазақ тілінде жарық көрді. Бұл романда өткен ғасырдың 30 жылдарынан тәуел­сіздігімізге дейінгі мезгілдің оқи­ғалары жинақталып жа­зыл­ған. Атап айтқанда, 37 жылдар­дағы «халық жауы» деген нәубет­тің ұй­ғыр халқының да басына түс­кендігін, трагедиялық тағды­рын, сон­дай-ақ, Отан соғысы кезеңін­дегі қиын­шылық­тарды бейнелей­ді.
Шығармаларын орыс тілінде жа­затын жазушыларымыздың бірі Абдувәли Садыровтың 2016 жылы «Періште Укоко» романы жа­рияланса, жазушы Тельман Нұрахуновтың аудармасымен ұй­ғыр тілінде «Қашқар Гладияторы» жарық көрді. Жазушының бұл еңбектері тарихи тақырып­тарға құрылған.
2016 жылы поэзия жанры бойын­ша ауызға аларлық еңбек ақын, филология ғылымының кан­дидаты, «Ильһам» сыйлығы­ның Патигүл Мәхсәтованың «Өзіңе сенем» атты өлеңдер жи­нағы (аударған ақын Дәулетбек Байтұрсынұлы). Бұл жинақтағы өлеңдер ақынның көп жылдан бергі еңбегінің таңдамалысы деуге лайық.
Балалар мен жасөспірімдердің Республика­лық «Ақ желкен» 2016 жыл қыркүйек 9 санында ұйғыр қаламгерлеріне арнайы бет беріп Илия Бахтияның, Рахимжан Розиевтың өлеңдері Уақап Қыдырханның аудармасымен, жазушы Авут Мәсимовтың әңгімелері ақын Дәулетбек Бай­тұрсынұлының аудармасымен жарыққа шықты. Осы арада өткен жылға көз жүгірте оты­рып қара­сақ, қазақ қаламгері, «Ильһам» сыйлы­ғы­ның иегері Дәу­летбек Бай­тұрсынұлы екі ро­ман, бір өлең­дер жинағы, бір әң­­гіме-по­вестер кітабын қа­зақ­ша­лағанын көпке жеткізгіміз ке­леді.
Драматургия жанры бойынша да біршама жұмыстар қолға алынуда. Олардың арасынан көр­некті жазушылар Тұрған Тоқ­тамовтың «Назугум» және Ахмет­жан Аширидің аудармасы бойынша қойылған орыс жазушысы А­.­П.­Че­х­овтың «Вишневый сад» пьесалары Қ.Ғожамияров атын­дағы ұйғыр театрында сахналандырылды. Осы күнге дейінгі ж­ү­ріп келе жатқан жазушы-дра­ма­тург Ахметжан Аширидің «Иди­құт» шығармасының жал­ғасы «Баурчуқ Арттекин», жазушы Әкрәм Ахметовтың «Махмут Қаш­қари», Алимжан Бауду­нов­тың жазушы Хевир Төмурдің «Абдуқадир Дамолла туралы қис­са» атты еңбегі бойынша пье­саға айналдырылған «Абдуқадир Да­молла» секілді жұмыстарды атау­ға болады. Балаларға арнал­ған қойылымнан жуырда сахнаға шығудың алдында тұрған Авут Мә­си­мов­тың «Шырын өмір» ат­ты ертегі спектакл­і шы­мыл­ды­ғын ашудың алдында тұр. Өкі­ніш­ке қарай, драматургиялық шы­ғармалардың орны әлі де болса олқы соғып тұр, бұл жанрда қа­лам тартатын қаламгерлердің қа­тары да аз емес.

Гүлнар АВУТОВА,
филология ғылымының кандидаты,
Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі, ақын