Нұрлан ОРАЗАЛИН,
ҚР Мемлекеттік сыйлы­ғы­ның лауреаты

---

Бұл есімді қазақтың қаріп та­нып, ой тоқтатқан қара орман жұрт­шылығы естіп-білгелі жет­піс жылдан асып барады.
Сағымға бөленген салқар Са­рыар­қаның Атасуын артқа тас­тап, ит арқасы қияндағы Ала­тауға, жа­сыл желек жамылған армандай ару қала Алматыға жол тарт­қан бозбала Серік пен бүгінде тоқ­санның тұғырына қонған, ең­бегін еліне өлшеусіз арнап, хал­­қының құрметі мен ықы­ла­сы­на бөленген көрнекті ғалым, сын­дарлы сыншы, ұлт руха­ния­ты­ның ақылман ағасы, алаш жұр­­тының абыз тұлғалы ақса­қа­лы атанған Серік Смайылұлы Қи­рабаевтың арасын жалғап жат­қан уақыт кеңістігі – арман мен мұраттың, ізденіс пен күрес­тің, табандылық пен тиянақты­лық­тың, ерлік пен елдіктің, же­ңіс пен жемістің, бір сөзбен айт­­­­қан­да, ұлтты сүю мен ұлтқа қызмет ету­дің кеңістігі.
Бұл – уақыт сүзгісінен сүрін­бей өткен, өтіп келе жатқан тұлға та­биғатын ұлт санасына бекіткен шын­дықтың ел танып, ел мойын­даған көрінісі.
Академик Қирабаевты жақсы білетін қалың жұрт оның өмірлік жолы мен шығармашылық өрісін осылай елестетіп, ғалымдық бі­тімі мен ұстаздық ұлағатын, қай­рат­керлік қалыбы мен азаматтық болмысын осылай бағалары анық.
Серағаңның ғалым, сыншы ретінде еліне ерте танылғандығы туралы қатары сиреген аға буыннан кезінде көп естідік. Тағдырын сын дейтін ауыр жанрға байлаған осынау бойынан кісілік пен кі­ші­ліктің лебі есіп тұратын қазына мінезді, қағілез ойлы, ғұлама бі­тімді сабырлы жанның қазақ қоғамындағы орнын аға буын да, өз қатары да, соңынан ерген іні­лері де жоғары бағалайды. Бүгінгі ақ қағаздың айдынына жүрек­жарды сөзін түсіріп отырған іні-замандасы мен де өзімді сол са­нат­­қа қосамын.
Иә…
«Тура биде туған жоқ, туғанды биде иман жоқ» дейтін дана ха­лық­тың есті сөзі ел басқару мен ел мұратын түгендеуге арналғаны аян. Осы сөзді өмірге алып келген­ дара бітімді, дана билеріміздің ойын қозғап, жүрегін тербеген «қара қылды қақ жару» дейтін ұста­ным ұлт тұтастығына қалай қыз­мет еткені тарихтан белгілі. Әрі-беріден соң осы ұстанымның арқасында Алтай мен Атырау арасын жайлаған қырық рулы қа­зақ елі өзінің халықтық қа­лы­бын сақтаған, ұлттық ұйысуын бұз­баған. Заманалардың өрті мен дер­тіне бойын да, ойын да алдыр­май баяғы ғасырлардан, қадым дәуір­лердің дауылы мен жауынынан аман өтіп, бізге жеткен… Сон­дықтан елдікті – дәнекер, бір­лікті семсер тұтқан қазақ үшін ең қымбат, ең киелі, ең қасиетті бұйым да Сөз болғанын жақсы бі­леміз.
Қай заман, қай дәуір ақиқаты мен шындығына жүгінсек те, көш­­пелі өркениет үлгісі мен өне­гесі өмір сүруінің басты нысаны бол­ған Ұлы Дала жұрты үшін Сөз өне­рінің орны ерекше болған. Сөз Ұлы Даланың талайлы тағ­ды­рын анықтар қазақ қоғамы­ның басты құралы саналған. Өз бас­тауын мыңдаған жылдардан алар осы қағида көркем әде­бие­ті­міздің қарыштап өсуіне ықпал еткен.
Сондықтан…
Әдебиет бейнелі көркем тіл­дің тұма бастауы, қалпын сақтар қайнары болған.
Әдебиетті ардың айнасы десек, көркем сын – сол арлы ұғым­ның безбеншісі екені даусыз.
Өрімі өзгеше өрісті сынның көр­кемдік әлемнің кемелденуіне, көркейіп, дамуына жасар ықпа­лы зор. Бұл жайтты, әсіресе әде­биет абыройының биікке көте­ріліп, ел ойы мен санасына қанат бітір­ген тарихтың арғы-бергі алқалы кезеңдерінен анық аңға­рамыз. Ұлы Мұхаңның сын жазу үрдісі мен мәдениетіне тоқтала келіп, «сын шын болсын, шын сын бол­сын» деуі де, міне, қоғам алдын­дағы көркем әдебиеттің абыройы мен беделін қалай ойласа, көркем сынның тағдыр-талайын да солай ойлап, солай толғағанын аң­­ғарамыз.Бұдан шығар қоры­тын­ды: көркем сын – әдебиет пен қоғамның, өнер мен өмірдің арақатынасын анық­тайтын қатал тез ғана емес, оқыр­ман жүрегіне жол ашар көзге көрінбес рухани қақ­паның кілті екенін де естен шығармауымыз керек.
Өнер жасау мен өнерге баға беру­дің басты мұратын осылай деп ұққан орта мен қоғамда сын­ның бағы жанып, жолы ашылмақ. Ал сынның бағы, түптеп келгенде, сөз өнерінің бағы.
Серік Қирабаев – қазақ көр­кем сынының жұлдызды жылдары мен өрісті кезеңдерінің куәгері ғана емес, соның қою ортасында жүріп, жанр жүгін иығымен, қа­жет десеңіз, жүрегіне салмақ арта көтерген шын мағынасындағы кәсіби сыншыларымыздың бірі. Өткен ғасырдың қадау-қадау ке­зеңдерін ой елегінен өткізе отырып, сыншы қаламы мен қиялы өз дәуірімен аяғын тең басып, әде­биеттің арғы-бергі кезеңдері жай­лы салмақты ой, сарабдал пі­кірін әркез айтып отырған. Сө­зі адал, пікірі терең. Сыншы өз ойын әркез берісі ұлттық әде­биеттің, әрісі әлемдік әдебиеттің кеңістігіндегі өзгерістермен, көр­кемдік ізденіс-барлаулармен ұш­тастыра отырып өреді. Мұ­нысы сынның ішкі мәдениеті мен ой өрудің терең тамырлы көр­кем кеңістігін тануға мүм­кіндік береді.
Серік Қирабаевтың сын­шы­лық әлеміне ден қойғанда, уақыт кеңістігі дейтін киелі ұғыммен бет­пе-бет келгендей, әр дәуір, әр ке­­зеңнің мінез-құлқын жан-жү­ре­гімен сезінген ой иесінің бол­мы­сын тани түскендей боламыз. Ба­рынша байсалды, мейлін­ше объективті айтылған осынау пі­кір-түйіндер төркінінен білім­дар ғалымның зерттеушілік мі­незі менмұндалап көрінеді. Әрі-бе­ріден соң ғалымның зерт­­­теу­ші­лік қыры ұлт топырағындағы сын­шылдық ойдың өрісі бөлек өзге­ше мектебіндей елестейді. Өз ба­сым сыншының «Ғасыр жа­са­ған поэзия», «Қазақтың тұңғыш революцияшыл-демократтары», «Жүсіпбек Аймауытов», «Мағжан – қазақтың ұлттық ақыны», «Сә­кен Сейфуллин», «Сәбит Мұ­қа­нов», «Әуезов тағылымы», «Баяғы Қасым – бір Қасым», т.т. іспетті талдау-сындарын оқығанда осы бір жазусыз қағида мен өрімі мық­­ты ақиқатқа көз де, көңіл де же­те түскеніне баса назар аудар­ғы­мыз келеді.

Төркінінде мол білім, үлкен па­расат, байыпты ой айту жатқан зерттеушілік табандылықпен сын­шылдық ұстаным жымдаса өріл­ген «Жүсіпбек Аймауытов» атты көркем мақаланы оқып оты­рып, жиырмасыншы ға­сыр­дың күн­гейлі, көлеңкелі тұстары­мен бет­тескендей, алашойлы, алаш­мұратты ұлы суреткердің көркем­дік әлемін ойша кезгендей күйге бөлендік. Жаратылысы таза, ке­лісті эссейстік таным мен көркем тал­дау, кей тұстарда ғұ­мырбаян­дық очерктік стильден де бойын аулақтатпай, терең тебі­реніспен жазылған көлемді мақа­ла ой айту мен сөз саптаудың концептуалды кеңістігіне еркін көтеріледі. Жүй­рік оқылады. Аймауытов ха­қындағы ақпарат­тық, танымдық біліміміз кеңейіп, талдаудың әлеуметтік, саяси танымдық, көр­кемдік сипаттары жарыса өріл­ген алуан түрлі үлгі­лермен жүз­дескендей боламыз. «…Кедей семьяда туып-өсіп, жоқшылық астында үзіп-жұлып оқыған Жү­сіпбектің есейген ша­ғында бі­лім алуы да оңайға түспеген. «Үйінен келетін көмек жоқ, өз еңбегімен күн көретін, – дейді оның бірге оқыған бір замандасы. – Қалада тұратын ауқатты адамдардың малын кү­те­тін, қорасын тазалайтын, суын әкеліп, отын жағатын. Оған ол намыстанбайтын да, ерінбейтін де. Қолынан келмейтін өнері жоқ оқушы еді. Ағаштан түйін түйетін шебер еді десе, бір өтірігі жоқ… Біз сияқты жаз елге бармайтын. Қалада қалып, қазақтың екі аяқты ағаш арбасын, киіз сүйегін (уық, кереге, шаңырақ) жасайтын, ер шабатын, домбыра жасайтын, етік тігетін. Өзі домбыра тартып, ән са­латын, ойынан өлең шыға­ра­тын, ол өзі шығарған өлеңді әнге қосатын» (З.Ақышев естелігінен алынған, «Жұлдыз», 1990, №8, 185-186 б.б.) деген сөй­лем­дер сын­шы-зерттеуші ойы­ның арғы төр­кінінде жатқан жазушы хақын­дағы кең тынысты көзқарасын бекіте түседі.
Жалпы, Серік Қирабаев кім ту­ралы жазса да, не туралы айтса да өзінің объектісін барынша та­нып, зерттеп саралай отырып, тал­дап жазады. Әсіремақтау мен әсерсіз боямалаудан қаламын аулақ ұстайды. Сыншы сөзі ба­йыпты талдауға, байсалды пікір­ге негізделеді. Серік Қирабаевтың ана дәуірдегі, дәлірек айтсақ, кеңестер идеологиясы айтқанына «көндіріп», дегеніне «сендіріп» отырған кезеңнің өзінде даңғаза, дақпыртқа орынсыз бой алдырмай, әдебиеттің ұлттық сипатын айғақтауға ұмтылғанын, әрі арыс­тарымыз бен алыптарымыз сал­ған ұстанымға адалдығын әр­кез байқатып отырғанын аңғарамыз. Бұл ұстаным мен бұл принцип сарабдал сыншының қоғам ал­дындағы абырой-беделін бекітіп отырған. Серағаң өзіне дейінгі аға буын сыншылар мен арыс­тұлғалы ұлт көсемдерінің қиын тағдырларын әсте жадынан шы­ғарған емес. Ол әдебиеттің тағ­ды­рын сол тұстағы қоғам өмі­рімен тығыз бірлікте қарас­тыра отырып, далалық мәдениеттің табиғатын даму үстінде, замана талаптары мен мінезіне орайлас­тыра зерттейді, пікірін де сол ба­ғытта өреді. Идеологияшыл қо­ғамның «әңгір таяғынан» әде­бие­тті қорғау мен сақтаудың жо­лын іздегендер қатарынан көрі­неді.
Соның нәтижесінде елуінші, ал­пысыншы жылдардың сал­қы­ны­на бой алдырмай, әдеби процес­ке әділ, адал баға берген са­нау­­­лылардың санатына қо­­­сы­лады.
Серік Қирабаев қазақ көркем ойы мен сыни пікірінің толысқан, арғы-бергі әлем әдебиетінің озық үлгілері мен іргелі мектептері мо­лынан игерілген, ұлттық ойлау мен ғаламдық ойлау адам ойы мен санасында жүйелі түрде то­ғысқан, сұлулық атаулыны тану мен бағалаудың үйлесімі билік құрған ұлы кезеңде қабырғасы қа­тайып, ойы бекіген, тағылымы мол, танымы терең, талғамы биік әдеби сын мектебінің ұлт то­пы­ра­ғындағы аса көрнекті өкіл­дерінің біріне айналады.
Өткен ғасырдың өкініші мен өксігі ел көңілінен кете қоймаған соғыстан кейінгі ауыр жылдармен әдебиет босағасын аттау сәті тұспа-тұс келетін сындарлы сыншы, үлкен ой иесінің басып өткен жолынан ғасыр елең-алаңының 20-30 жылдары бесігін тербетіп, жөргегін құрғатқан, балалық бей­күнә шағын зілзала мен аш­тық буып, бозбала күннің бозала таңын ұлы соғыстың қара қағазы боздатқан ұрпақтың өмір өтке­лектерін көреміз. Тарих пен тағ­дырдың өзі іріктеп-сұрыптап, иық­тарына уақыт атты кесірі мен кесапаты, қуанышы мен шаттығы қатар жүретін қиын да күрделі кеңіс­тіктің ауыр жүгін аямай арт­қан осынау өртең дәуір өскін­дерінің ұлтқа, халыққа бергені қалай мол болған десеңізші?!
Өзгесін тізбелеп жатпай-ақ, жиыр­масыншы ғасырдың елуін­ші жылдарының басында Ал­ма­тының жасыл желегімен қоса жел­пініп өскен сол аға буынның қа­зақ әдеби сыны мен әдебиетті зерт­теу ғылымын жаңа арнаға са­лып, жаңа белеске көтерген бір топ жұлдызды шоғырмен толық­қанын еске алсақ, аздық етпесі анық. Бүгінде көбі арамызда жоқ болғанымен, рухы ел көгін еркін кезіп, елдік тұтастығымыз бен еге­мендік іргеміздің бекуіне ең­бек­терімен, ұлт жадынан өшпес өре­лі істерімен қызмет еткен сол буынды айтқанда, ауызға алғаш ілігетіндердің бірі де, бірегейі де осы Серағаң – Серік Қирабаев есі­мі.
Қарап отырсақ…
Өзіне дейінгі арыстар мен алып­тардың өкшесін баса келген, әрі қоғам өміріндегі қан мен қырғынды, әділетсіздік пен аяу­сыз­дықты ішкі жан дүниесімен сезінген, біразы соғыс көріп, бі­ра­зының мойнына репрессия дей­тін адам таланын талқан етер та­жалдың құрығы ілінген, қу­ғын-сүргін мен теперіш-тепкіні көп көрген «ұстамды» ұрпақтың жал­ғасы болған буынның пеше­несі мен маңдайына аз міндет жазылмапты.
Қиындығы мен шырғалаңы мол дәуірде туып, өз ұлтын атымен айтудан жасқанып өскендер қоғамы қалыптастырған ұлт, ұлт­тық рух хақындағы сыңаржақ қыс­қа қайырымдардан әдебиет қо­рығын тазарту оңай іс емес еді. «Ұл­тым» дегендердің алды атыл­ған, арты айдалған, кейінгілердің на­мыс-жігері идеологияшыл за­манның қыл бұрауымен байл­ан­ған дәуірде әдеби процеске әділ баға беріп, әлеуетті сыншы болу оңай емесі белгілі. Серағаң мен Се­рағаңның қатарлары осы мін­деттің салмақты жүгін уақыт ал­дында ұялмайтындай білік-бі­лімімен, парасат-пайымымен кө­тере білді.
Серік Қирабаев қаламының қа­рымы мен сыншылдық пікір-байламдарының арынын айқын танытқан соғыстан кейінгі жыл­дар­да баспа бетінде жиі-жиі жа­рия­ланған алғашқы сыни ма­қа­лалар қазақ әдебиеті дейтін шұ­райы қалың кеңістікке білімі те­рең, талғамы жоғары, ізде­нім­паз, болашағы зор жастың кел­генін танытқаны ел есінде, тарих есімді қарт сарапшының жадында. Әсіресе, жас сыншының «қып-қызыл оттың ішінен келген», өмір мен өлімнің қадір-қа­сие­тін жан-жүректерімен сезін­ген, оны өз­де­рінің шы­ғар­­ма­шы­лық, өмірлік мұрат­тарына айналдырып, соғыс та­қы­рыбын айрықша көркем, қуат­ты жырлаған Қасым Аман­жо­лов, Жұмағали Сайын, Жақан Сыз­дықов, Хамит Ерғалиев, Қа­лижан Бекхожин, Сырбай Мәу­ленов тәрізді тұтас бір кезең поэзиясының мінезі мен құлқын, та­биғаты мен жаратылысын, ба­ғыты мен бағдарын анықтап, қа­зақ өлеңінің бүгіндері бір-бір алып бәйтерегіне айналған ірі­леріміз бен жүйріктерімізді сол кез­дің өзінде-ақ дәл танып, тап ба­сып айтып, өлең табиғатына бұл­тартпас баға бергені бізді сүй­сінтеді.
Қирабаев-сыншы шығармаға ба­ға беріп, сөз өнерінің тағды­ры­на арашашы болар тұста ұстарасы – өткір, ойы – адал, сөзі бұлта­лақ­ты білмейді. Онысы біреуге ұнап, біреуге ұнамай жатуы әбден мүм­кін… Сайып келгенде, сыншы сөзі мен сыншы тезінен ұта­тын бір ғана жаратылыс иесі бар. Ол – жаны таза, рухы асқақ, болмысы мықты көркемдік кеңістік! Қазақтың өрісі кең, өресі биік көр­кем әдебиеті! Сыншы қия­лы­на қанат бітіріп, сыншы ойына дем берген өлең мен жырдың, көр­кем проза мен драмалық туын­дылардың Қирабаев қа­ла­мынан шет қалғаны кемде-кем. Жаңа дәуір көшін бастаған ұлы Абайдан бергі кезеңдердегі Жамбыл, Шәкәрім, Ахмет, Міржақып, Мағжан, Жүсіпбек, Сәкен, Ілияс, Бейімбет, Мұхтар, Сәбит, Ғабит, Ғабиден шығармаларына әр ке­зеңде әрқилы сыншылық сүрлеу­мен, зерттеушілік зердемен ат ба­сын бұрып отырған өткір қа­лам иесінің сыншылдық ойын, қай­талап айтамыз, оның зерттеу­ші­лік таным-талдауынан бөле-жа­ра қарауға болмайды. Бұл екі ұғым бір тұлға бойында біте қай­насып, берік тұтасқан.
Сыншы өмірі тынымы жоқ, ма­засы кем қоғам мен әдеби өмі­рі­мізді қатар елестетеді.
Бажайлай отырып, байыпты баға берер талғампаз жұртшылық кө­зімен зерделесек, қазақ топы­ра­ғындағы сыни пікірдің әрбір жанашыры Қирабаев кезеңіндегі сын­шылдық әлем осыған дейінгі Мұ­хаметжан Қаратаев, Қажым Жұмалиев, Бейсембай Кенжебаев, Темірғали Нұртазин, Есма­ғам­бет Ысмайыловтар мен кейін­гі «жылымық» дәуірі деген атпен та­рихқа кірген іргелі кезеңнің өкіл­дері Зейнолла Серікқалиев, Ас­қар Сүлейменов, Әбіш Кекіл­баев, Рымғали Нұрғалиев, Мұх­тар Мағауин, Төлеген Тоқ­бер­генов, Сағат Әшімбаев, Жарасқан Әбдірашев, Сайлаубек Жұма­бе­ков, Бақыт Сарбалаев, Бақытжан Май­танов, Жаңғара Дәдебаев, Құл­бек Ергөбеков, т.т. арасын жал­ғап тұрған сыншылық пікір­дің үлкен мектебі – аға буынның жа­ғасын «тоздырмаған», іні буын­ның қатарын «аздырмаған» ал­тын көпір болғанын мойындары анық.
Сыншының әдебиет алдында­ғы Құзырлы міндеті мен адал бо­рышының бағасын уақыт қана бе­ре алады. «Жаптым жала, жақ­тым күйеге» негізделген жандайшап, жалбаң, сұрқия сынның өмі­рі қысқа болатынын уақыт дей­тін дана қарттың қалай дә­лел­деп келе жатқаны көп ежік­теуді керек етпейді. Мәреден шы­ға тарлан шабысымен көзге іліккен Серік Қирабаев әр дәуір, әр кезеңде әдеби өмірімізге мей­лін­ше еркін араласып, көркем про­цеске қатысты өз пікірі мен топ­шылауларын таратып айтып, же­келенген тұлғалар мен шығар­малар хақында өз көзқарасын ай­қын танытып отырған.
Сыншының әр жылдарда жа­рық көрген «Өрлеу жолында», «Октябрь және қазақ әдебиеті», «Өнер өрісі», «Әдебиет және дәуір та­лабы», «Революция және әде­биет», «Шындық және шығарма», «Шындық және шеберлік», «Та­лантқа құрмет», «Ұлт тәуелсіздігі және әдебиет», «Тәуелсіздік рухымен» тәрізді сыни мақалалар жинақтары мен зерттеу еңбектері, Сәкен Сейфуллин, Жүсіпбек Ай­мауытов, Ғабиден Мұстафин тә­різді дарабоз тұлғаларымыз ха­­қындағы көлемді моногра­фия­лық зерттеулері осы айтқан­дары­мыздың дәлелі.
Бұл, әрине, айтуға жеңіл. Біл­мейтін жұртқа шығармалар мен кі­таптардың құр тізбегі болып елес­тері шүбәсіз. Ал әр кітаптың ас­тарында жатқан уақыт, замана дей­тін кеңістікке көз жүгіртіп, осы­нау көсем ой, көшелі пікір­лердің жаратылысы мен жазылу қиындықтарын, талдау үлгілері мен талғам үрдістерін көңіл, ой та­разысына салып, кәсіби тұр­ғы­дан екшеген жанға азабы мен мех­наты мол орасан еңбектің елес­теріне еш күмәніміз жоқ.
Иә…
Сыншы дейтін азап пен мех­наттың, өкпе мен наланың ауыр жүгін көбірек арқалауға жаралған кәсіп иесі тәрізді. Мақтасаң – аз… Сынасаң – салмағы зіл батпан… Өкпесі ауыр… Шығарманың та­биғаты мен жаратылысын тап ба­сып танып, таратып, талдап, ба­рынша ақ сөйлеуге ұмтылған сын­шыдан жылы сөз, әділ баға ес­тігісі келмейтін қаламгер жоқ. Бірақ өкінішке орай, сыншылар қауы­мы да сол әділ баға, жылы сөз­дерге зәру екенін, естісе де аз ести­тінін ескере бермейміз…
Сын – жалпы өнер атаулы­ның, сол санатта көркемсөз өне­рі­нің де қара көрігі, қозғаушы күші де­генді жиі естиміз.
Шындап келгенде, солайы солай…
Бозбала кезімізде біздің де қа­қырата тіліп, сөз айтып, ағын – ақ, қарасын – қара дейтін сыншы болуды армандаған кезіміз бол­ған… Белинскийдің «Гогольге ха­тын» өлең оқығандай ес кете, бас алмай оқып, атақты сыншы­ның әр сөзі мен әр сөйле­мінен ас­тар іздеуге, сұрапыл ойлардың ағы­сын аңдауға, шабысын көруге ұм­тылушы едік… Бірте-бірте орыс әдебиетінің «алтын дәуірін» та­разыға салған, жалпы орыс қо­ғамының жүрек лүпілі мен тамы­ры­ның соғысын тану арқылы ұлт пен ұрпақ санасын тәрбиелеуге орасан ықпал еткен со бір жан­кеш­ті тұлғаларға еліктегенімізді де жасыра алмаймыз. Белинский мен Добролюбовтарды оқу ар­қылы орыс әде­биетінің тегеуріні мен тектілігін орыстар ғана та­нып-білген жоқ, ой қорытып, сөз салмақтай білер әлемнің түкпір-түкпірі де танып-біліп, таразы-талғамының тезіне салды. Соның ар­қасында Пушкин мен Лер­мон­товтың, Гоголь мен Тургеневтің атақ-абыройы әлемге тарағаны, өзгеге ұқсай бермейтін өзіндік өнеге-үлгісі, өз мінезі бар орыс хал­қы туралы жазылған шығар­ма­ларды оқу арқылы әлем жаңа тұр­патты еуразиялық мәдениетті тануға, игеруге кіріскені, Белинс­кий­лерді оқу арқылы орыс әде­бие­ті мен мәдениетін танудың, тал­даудың жаңа дәуірі басталғаны – тарих ақиқаты.
Міне…
Өрімі өзгеше өрісті сынның, көр­кемдік әлеміміздің көркейіп, ке­мелденуіне, қанатын жайып, дамуына жасар ықпалы қай кезде де зор болғанын осындай мы­сал­дар арқылы көруге болады.
Серік Қирабаев есімін ауызға алғанда асау аттай арқырап, ауыз­дығымен алысқан алма­ғайып мінезді жиырмасыншы ға­сырдың үзік-үзік кезеңдері еске түседі. Құдды кешегінің тұрлаулы тағдыр-талайын сан мәрте сынға салған жылдар сілкіне қозғалып, қос иығынан дем алып, сыры мен жы­рын ақта-төк етіп, айта бас­тай­­тындай елестейді…
Бұл, біріншіден, Сер-ағаңның туған, өскен, қалыптасқан, қара орман қазақ жұртымен біте қай­нас­қан, бірге күліп, бірге қайғыр­ған, бірге жүріп, бәрін де бірге бө­ліскен өз дәуірінің, туған елі­нің адал ойлы перзенті болғанын аңғаратса; екіншіден, көпғасыр­лық өмірбаяны үзілмей жалғасып келе жатқан қазақ сөз өнерінің арғы-бергі тарихы алдындағы кә­сіби жауапкершілік жүгін ойы­мен екшеп, санасымен саралап, жүрегімен арқалап келе жат­қанын байқатады; үшіншіден, тумысынан еңбекқор жанның бойына жинақталған білім мен білікті өз кәсібі мен туған әде­бие­тіне тиянақты түрде арнап келе жатқаны дер едік. Төртін­шіден… Сер-ағаңның бойындағы «етпен бітіп, сүйекпен сіңген» сабыр мен ұстамдылық төркі­нінде жатқан ұлттық ірілік пен ғұлама мінезді тия­нақтылықты байқамау мүм­кін емес. Бесінші қасиеті – ұрпақ пен ұлт алдын­дағы әділ сөзі мен адал жүрісінен жаңылмай, әркез елдік пен егемендік ұғымдар ай­наласынан табылып, баталы сөзі мен ағалық тілегін айта білетіні. Қазақ жұртының ежелден келе жат­қан «ақсақал», «ел ағасы» дей­тін сөзі осындай тұста айтыл­ған ғой…
Сайып келгенде, аға бойын­да­ғы осынау қасиеттері оған «ес­кі» мен «жаңаның», «кешегі» мен «бүгіннің» арасын адал жалғап, сөзін адал айтуға, ақ сөйлеп, әділ болуға, әрі-беріден соң тұтас бір дәуірдің атынан именбей мінбеге көтерілу құқын беретіні ақиқат.
Бесігін Сарыарқаның ақ түтек бораны тербетіп, бала кезі қазақ са­харасын дүлей мінезді сой­қан­ды ғасырдың жындай буып, жүн­дей түткен жиырмасыншы-оты­зын­шы жылдарымен тұспа-тұс кел­ген, ел-жұртына бас болып, сөз айтар тоқсан жастың тұғыры­на Тәуелсіз Елінің ширек ғасыр­лық ұлы кезеңімен қарайласа кө­теріліп отырған Серағаңның өмір­лік жолы – ұлтқа, ұрпаққа үлгі болар жол.
Бұл – күні кешегі кермиық дәуір мен кермегі мол кезеңдерді көкірегіне тұмар қып түйіп, ащы мен тұщыны тең көрген, қазақ­тың көркем сыны мен әдебиетті зерттеу дейтін айтулы ғылымның олжасын қан­жығаларына мол өң­герген, өртеңде туып, отты жыл­дардың қана­тында жетілген, бү­гін арамызда жоқ Зейнолла Қаб­долов, Тұрсынбек Кәкішев, Рах­манқұл Бердібаев, Мүсілім Ба­зарбаев, Баламер Сахариев, Нығ­мет Ғабдуллин, Айқын Нұр­қатов, Зәки Ахметов, Қалжан Нұр­маханов, Мырзабек Дүйсе­нов, Жұмағали Ысмағұлов, сон­дай-ақ арамызда жүрген Ше­риаз­­дан Елеукенов сынды қадірлі аға­­ларымыздың басып өткен жо­лы.
Бұл – руханиятымызды әлемдік кеңістікке алып шығуға өлшеусіз үлес қосқан әдебиеттің арлы жолы.
Бұл – сыры мен сиқыры мол сөз өнерінің сымбаты мен көркін әс­петтеп, өрті мен дертіне қатар шо­мылған шынайы сыншының, жомарт мінезді ғұлама ғалымның ұлтына ұсынар ортаймас қазы­насы.
Бұл – қайраткер ойдың көр­кем әлемі.
Бұл – Серік Қирабаев есімді ұлт перзентінің ешкімді қай­та­ла­майтын, ешкімге ұқсамайтын өрісі кең өз әлемі, сыншылық әле­мі.
Бұл – кемел сын, кенен ойдың кеңіс­тігі.
15.03.2017.