«Әйел қырық шырақты». Бабаларымыз аналардың бойындағы киелі күштің, жақсылықтың, білім мен біліктілікті осылай шамалапты. Отбасындағы тәрбиенің толымдылығы сол шырақтардың қараңғыда надандықпен далбаса күн өткіздірмейтін, мүлт бастыртпайтын қарымды қуатына байланысты. 

Атадан қалған астарлы сөзден көкейіме қондырғаным, жадымда жаттағаным, көкірегіме түйгенім мынадай:
Бірінші шырақ – ар. Арлылық адам мен хайуанның арасындағы айырым белгісі, жұрт алдындағы жауапкершілік. Арлану – имандылықтың сипаты. «Жарлы болсаң да арлы бол» деген халқымыз данышпан. Абай айтыпты: «Пайда ойлама, ар ойла». Пушкин жазыпты: «Арыңды жасыңнан сақта». Даналарымыздың де­гені жүзеге асса, адамгершілік, тыйымдарды елейтін, ұлтына ұят келтірмейтін ұрпақ өсіп, көкек ана, тастанды бала болмас еді. Өткендеріміздің өсиетіне жат жолмен мақсатқа жету – арсыздық. Тәр­бие­ші әуелі алдымен өз санасының бүлін­беуін қа­таң бақылауға міндетті. Шәкәрім Құ­дай­бердіұлының «Адамдық борыш, ар үшін, Барша адамзат қамы үшін, Серт бергем еңбек етем деп, Алдағы атар таң үшін» дегенін шамшырақ етсе, құба-құп.
Екінші шырақ – адалдық. Бұл шырақ­тың шапағатты жарығын таза ниетті, ар-ожданына кереғар келмейтін, әділдік пен шыншылдық принциптерін тірек тұт­қан­дар ғана көз сүйсіндіріп, жанын жадырата алады. Қазақ ықылым замандардан бері кіршіксіз тазалықты ту етіп келеді. Кемең­гер Абай «Алдау қоспай адал еңбегін сат­қан қолы өнерлі – қазақтың әулиесі
сол», – депті. Әрбір тәрбиелеушінің өне­гелі ісі қо­ғамның өрлеуіне, гүлденуіне қан­ша­лықты үлес қосатыны осыдан айқын аңға­рылады.
Үшінші шырақ – ақыл. Ақыл шырағы адамды сыншылдықпен ойлауға, қиял байлығын еркін кеңдікке, мәністі мәсе­ленің тұтастығына ұмтылдырып, құнтты­лыққа жетелейді. Тәрбиеші өзін-өзі үнемі тәртіпке келтіріп отырмаса, сол жұғымды дағдысын сәбиіне шым-шымдап сіңірмесе, арманы орындалмайтын, кейін мұңын айтып тауыспайтын, жанарының жасын көлдететін мұңлыққа айналады. Баланың инабаттылыққа икемділігін әділеттілікке жүйелі қамтудың қажеттігі осыдан көрі­неді. Ананың ақылы баланың ойына ора­лым­ды, еркіне нұқсан келтірмейтін, қия­лына қысым жасамайтындай кең болғаны мақұл. Тәрбиеленуші тарапынан білдірі­летін қарсылық ақылыңыздың асығыс­тығын, тәрбие шарттарын толық қамти алмағаныңызды байқатады.
Төртінші шырақ – әдептілік. Ең алдымен тәрбиелеуші ананың өзі әулекілікпен ауылдаспай, бал-бұл жанған бөбегіне уайым көлеңкесін түсірмей, әдептілікті әдетке айналдыруы тиіс. Олар жеткіншек­тің құлағына ес білгеннен Байсерке ше­шен­нің «Парадан алған түйеден, Адалдан жиған ешкі артық» дегенін құя бергені жөн. Сәбиді күш көрсету, қорқыту арқылы еріксіз бағындыру оның мінез-құлқына кері әсерін тигізеді, кішіпейілділік, ізет­тілік қасиеттерінің түп тамырын көктеп үл­гермей тұрғанда қияды. Халқымыздың «Әдептілік – әдемілік» деген қағидасы отбасында, ауыл-аймақта, қоғамда, күн­де­лікті қарым-қатынаста әдеп сақтауға міндеттейді. Ғабит Мүсірепов: «Оқыс сөз, оды­раң мінез үлгісі жоқ ұлдың, кер кеткен қыздың белгісі», – деп жазған. Ұрпағын ха­лық­тық рәсімге, жол-жоралғыға, дәріптеулі дәстүрімізге өнегелі іс-әре­ке­тімен тәрбиелеу – ата-ананың негізгі борышы.
Бесінші шырақ – байқағыштық. Бұл қасиет бала тәрбиелеуші анаға өте қажет, ерекше зейін қоюды талап етеді. Жеткін­шек өз танымының алғашқы сатыларында әр нәрсені ежіктей сұрап, егжей-тег­жейі­не жетуге талпынады. Оның бетіне нұр жүгірту үшін тәрбиеші тәлімі көкірек көзін ашуға бағытталғаны дұрыс. Өйткені, әр сауал – ізденістің бірінші баспалдағы, құнттылыққа баулитын психикалық үрдіс. Түсіндіру тәсілдері түрлі-түрлі. Ер­тегі, аңыз түрінде баяндаудың да ар­тық­шылығы жоқ. Аязбидің Ханның тұлпарын сынауын еске түсіріңізші. Құлын кезінде сиыр сүтімен қоректенген жылқы судан өткенде артқы сирағын сілкуінен өзі көрмеген оқиғаны данышпан кісі айна-қатесіз болжап еді ғой. Мұндай мысалдар қазақ ауыз әдебиетінде жетіп-артылады, тәрбиеге пайдалануымызды күтіп жатыр. Тек құнт керек. Жүсіпбек Аймауытов былай депті: «Құнтталмаған, ізден­беген, соңына түспеген адамның жұмысы еш уақытта берекелі болмақ емес».
Алтыншы шырақ – ізеттілік. Әдеп­ті­лік­тен, сыпайылықтан, қарапайым­ды­лықтан, өнегеліліктен құралатын осы қадірлі қасиет ұрпақ тәрбиелеуде жақ­сы­лыққа бастап, үлкенді сыйлауға, кішіге ілтипат көрсетуге, отбасында баланы халықтық рухқа, бауырмалдыққа, туыс­шыл­дыққа, көпшілікке үйірсектікке үй­ре­те­ді, этностық мінез-құлық қалып­тас­тырады. «Сәбилер мен жастарды сыйлау, сүю керек, себебі шындық дегеннің өзі солардың аузымен айтылады деген сөз бар», – депті Бауыржан Момышұлы.
Жетінші шырақ – тіл. Әрбір ата-ана бала алдында сөйлеу мәдениетіне-рухани байлығының қорын көбейтуге зор мән беруі керек. Мағжан Жұмабаевтың жазуынша: «Ұлттың тілінің кеми бастауы – ұлттың құри бастауын көрсетеді».

Нармахан Бегалыұлы,
ақын, Константин Симонов атындағы халықаралық әдеби сыйлықтың иегері