1971-72 жылдардың бір күнінде университетте бір үлкен кездесу болды. Нұрғиса Тілендиев, Мұқағали Мақатаев келді.

Мұқағали жандырып бір-екі өлең оқы­ды.
Әнші Бақыт Әшімова Нұрғиса Тілен­диев­тің Мұқағалидың өлеңдеріне жазған әндерін шырқады.
Нұрғиса Тілендиев рахаттанып, қара тер­ге малшынып отырып көп күй тартты. Арасында әңгіменің көрігін қыздырады келіп.
– Бала Мишканы тартыңызшы! – деді бір кезде Мұқағали.
Нұрағаң күлді:
– Мұқағалидың айтқанын орындамасақ бол­мас! Әйтпесе, менімен соғысады былай шық­қасын! – деп әзілдеп алды да, ой, бір тарт­ты-ау күйді!
Бір кезде Нұрағаң демалуға шыққанда, Рах­манқұл Бердібаев:
– Осында сыншы Төлеген Тоқбергенов ке­ліп отыр! Шертпе күйдің шебері! Қанеки, күй тартып беруін өтінейік! – деді.
Біз қол соқтық.
Рахманқұл ағамыз демалуға кеткен Нұр­ғисаның сахнада сүйеулі тұрған домбырасын Тө­леген Тоқбергеновке ұсына бергенде, Нұ­ре­кең сырттан ұшып келіп, домбырасын жұ­лып алды да, Төкеңнің қолын алып, қы­сып тұрып:
– Кешіріңіздер! Мен бұл домбыраны еш­кім­ге ұстатпаушы едім! – деді.
Бұл да бір қызық, тосын оқиға болды. Тө­леген ағамыз үндемей, сабырмен ғана жымиып, Нұрғисаның қолын: «Түсінемін!» – дегендей ұзағырақ қысты да, орнына келіп отырды.
Сілтідей тынған жұртшылық ду қол соқ­ты!
Кездесу басында бір-екі өлең оқып, шы­ғып кеткен Мұқағали ағамыз біраздан соң буырқанып, сахнаға қайта келді. Әлі есімде, жаңа өлең деп: «Ассалаумағалейкум, Алатау алтын босағам!» деген өлеңін оқыды…
Арада үш-төрт жыл өткен соң Мұқаңды «Жұл­дыз» журналының сын бөлімінде көр­дім. Сағат Әшімбаев ағамызға мақала апар­ған едім. Соның қателерін түзетіп отыр­ған­мын.
Мұқаң кіріп келді.
Қажыған, беті әжім-әжім. Жанары шар­шаң­қы. Мәскеудегі оқуын тастап келген кезі екен.
Ұшып тұрып, сәлем бердім. Қолымды алып:
– Қайда оқисың? – деп сұрады.
– КазГУ-де, филфакта, – дедім.
– Ә-ә, оқи бер! – деді.
Сағат аға Әбділда Тәжібаевтың сол күн­дер­де «Лениншіл жасқа» шыққан интервьюін көр­сетті.
–Мында сіз туралы да айтыпты!
– Не депті? Ұлы ақын деп пе? – деді Мұ­қаң.
Сағат аға газеттен Әбекеңнің Мұқаң ту­ра­лы әрі қимай, әрі ренжіңкіреп айтқан қысқа сөзін оқып берді.
Таудай Мұқаң үнсіз тыңдап, сәл теңселіп тұрды да, бұрылып шығып кете барды…
Сағат ағамыз Мұқаң туралы, ақындар мен әдебиет туралы сырлы әңгімелер айтты. Әде­тінше шабыттанып, сөзді түйдек-түй­дегімен төгіп-төгіп жіберіп, арасында кілт тоқ­тай қалып, шекесін саусағымен тіреп оты­рып, екінші бір ойды қозғай жөнеледі. Қы­зық еді, терең, жүйрік еді.
Мен Сағат ағамен ең алғаш осы «Жұлдыз» журналының редакциясында танысып едім. Он­да шешендік сөздер туралы зерттеу ма­қаламды алып келгенмін. Бізге үлкен кісі бо­лып көрінетін, аты белгілі сыншы ағамыз сол кезде жиырма алты жаста ғана екен-ау!
Сағат аға мақаламды аударып-төңкеріп, шолып шығып:
– Шешендік сөздерді зерттеп жүргенің жақсы екен! Алайда, бізге қазір бүгінгі әде­биет жайлы сын мақалалар керек. Әуелі бі­рер рецензиялар жазып көрсең қайтеді? – деді.
Мен мақұл көрдім. Ол кісі маған бір жаңа кітапты атап, осыны тауып ал да, талдап жа­зып әкел деді. Сөйтіп, мен рецензия, әде­би сын мақалалар жаза бастадым. Кейіннен, үшін­ші курста Сағат аға бізге сабақ берді. Ағы­лып сөйлегенде қиядағыны шолып, қиыр­ды шарлап кететін. Қазақтан бастап, орыс әдебиетіне ойысып, одан ары әлем әдебиетінің арғы-бергі таңғажайып үлгілерін са­ралап шығатын. Сол кездегі жаңа ағым­дармен, әсіресе, советтік идеология теріс бағалап, жат санаған күрделі, қайшылықты дүниелермен таныстыратын бізді.
– Әй, оларда склад мышления басқа ғой! Олар­ды оқып, білу керек қой! – дейтін қыз­баланып, әлденеге кіжініп.
Өзінің де ойлау жүйесі өзгеше, эрудиция­сы ерекше болатын. Біз үшін бір жаңа ағым, жаңа құбылыс еді. Студенттер қарапайым, бауырмал ұстаздың маңына үйіріліп, жақсы көретін. Жарықтық, жанып тұрған от еді, жанының жарық сәулесі жазған еңбектері арқылы алдағы ұрпақ санасына түсіп тұрады деп ойлаймын.

Баянғали ӘЛІМЖАНОВ.

---

 

МҰҚАҒАЛИ КЕРУЕНІ

Шыңжаңдағы белгілі қазақ қаламгерлері Нұрлан Сәрсенбайдың «Мұқағали керуені» деп аталатын бұл кітабы Мұқағалидың шыққан топырағы, ата-тегі туралы арыдан сыр шертеді. Мұқағалимен қатарлас өмір сүрген Еркін Ібітанов, Фариза Оңғарсынова сынды ақындар ара­сындағы өнер сабақтастығы жан-жақты сөз болады. Сонымен бірге, Қытай қазақтары арасындағы Мұқағалиды тану барысын тілге тиек етсе, автор Мұқағали поэзиясының қыр-сырын ашып көрсетуге де өзінше құлшыныс танытыпты.
Аталмыш кітапты мұқағалитануға қосылған үлес деп бағалауға болады. Бұл кітап 2016 жылы Бейжіңдегі «Ұлттар баспасынан» шыққан нұсқасынан көшіріліп басылды.
Кітап көпшілік қауымға арналған.