ҮНДЕУІ

Құрметті қазақстандықтар!
Сіздердің назарларыңызға еліміз үшін аса маңызды, тағдырлы мәселені ұсын­бақпын.
Бұл – Конституция мен заңдарға өз­­герістер енгізу.
Біздің алдымызда билік тармақта­ры­­ның өкілеттіктерін қайта бөлу мін­деті тұр.
Қазір заманның дидары өзгерді.
Біз де өзгеруге тиіспіз.
Сол себепті, мемлекеттің басқару жүйе­­сін де жаңғыртатын кез келді.
Мен елдің мүддесі мен заманның та­­лабын, ұрпақтың болашағын ойлай оты­рып, осындай байлам жасадым.
Арнайы құрылған жұмыс тобы атқа­рылған істерді баяндады.
Реформа екі негізгі бағыт бойынша іске асады.
Біріншіден, Президенттің әлеумет­тік-экономикалық процестерді рет­теу­дегі бір­шама өкілеттіктерін Үкіметке жән­е бас­қа да атқарушы органдарға бер­ген жөн.
Сонда бұл салаға Үкімет, министр­лік­тер және әкімдіктер толықтай жауап бе­ретін болады.
Өкілеттіктерді беру тиісті заңдарды өз­герту арқылы іске асады.
Бұл өзгерістерді Үкімет қазіргі Пар­ламенттің сессияның аяғына дейін Пар­ламентке енгізуі тиіс.
Екіншіден, одан да күрделі міндет – билік тармақтары арасындағы қарым-қа­тынасты конституциялық деңгейде тең­герімді ету.
Осы реформаның аясында Үкіметті жасақтаудағы Парламенттің ролін күшей­теміз.
Парламент сайлауында жеңген пар­тия Үкімет құрамын анықтауға тү­бегейлі ықпал ететін болады.
Бұл министрлер кабинетінің өкі­летті билік алдындағы жауапкершілігін арт­ты­рады.
Тиісінше, биліктің заң шығарушы тар­­мағының атқарушы билікке бақы­лауын күшейтеді.
Айтылған екі бағыттың қай-қайсы­сы да жауапкершілік пен кәсібилікті арт­тыру арқылы мемлекеттік басқару тиім­ділігін күшейтеді.
Жұмыс тобы барлық сұрақтарды жан-жақты зерттеп, қоғамдық тал­қы­лау­ға шығару үшін ұсыныстар жиын­ты­ғын әзірлеуі қажет.

Құрметті қазақстандықтар!
Мен сіздерге еліміз үшін қа­ғи­дат­ты мә­селе бойынша қайы­ры­лып отырмын.
Бұл – мемлекеттік билік тар­мақ­­та­рының арасындағы өкі­лет­тік­­терді қайта бөлу.
Менің өкіміммен арнайы жұ­мыс тобы құрылды. Олар жаман жұ­мыс істеген жоқ.
Мен топтың жұмысы туралы есеп­ті тың­дадым.
Алдағы реформа біздің дамуы­мыз­дың қисыны мен тұтастай қа­зіргі заманғы даму қисынына ар­қа сүйейді.
Негізгі мәні – Президент өзі­нің бір­қатар өкілеттігін Парламент пен Үкіметке береді.
Күшті президенттік вертикаль біз­ге мемлекет қалыптастырудағы ора­сан қиын­дықтарды еңсеру ба­ры­сында қажет болды.
Бұл уақытында өзін ақтады. Біз­дің барлық жетістіктеріміз дәл осы жүйе ке­зінде жүзеге асырылды.
Бұл реформа басқару жүйесінің тиім­ділігін арттыруды көздейді.
Біз жаңа мемлекет, жаңа эконо­мика, жаңа қоғам құрдық.
Біз іргесін қалаған даму траек­то­рия­сының дұрыстығын тарих­тың өзі қуаттап отыр.
Тәуелсіздігіміздің 25 жыл­ды­ғын атап өткен кезде біз өзіміздің та­быстарымыз туралы, оның ішін­де билік құрылымда­рының, пре­зиденттік жүйенің жұмысы ту­­ралы айттық.
Алайда, әлем бүгінде көз алды­мыз­да өзгеріп жатыр.
Қоғамдық үдерістердің жыл­дамдығы мен күрделілігі Қа­зақ­стан­да да артып келеді.
Қазірдің өзінде біз алдағы ке­зең ал­дымызға міндетті түрде көл­денең тарта­тын жаһандық жә­не өңірлік сын-қатер­лерге қалай қар­сы тұратынымызды ой­лас­тыру­ға тиіспіз.
Ұсынылып отырған рефор­ма­ның мәні билік өкілеттіктерін са­­рабдалдықпен қайта бөлуде, тұ­тастай саяси жүйені де­мокра­тия­ландыруда жатыр.
Президент үшін жаңа жағ­дай­ларда стра­тегиялық функциялар, жо­ғарғы ар­битр­дің биліктің тар­мақтары арасындағы қаты­нас­тар­дағы ролі басым болады.
Мемлекет басшысы, сондай-ақ, сырт­­қы саясатқа, ұлттық қа­уіп­­сіз­дік пен елдің қор­ғаныс қабі­летіне күш-жігер жұмыл­дырады.
Бұл ретте Үкімет пен Пар­ла­мент­тің ролі айтарлықтай кү­шейе­ді.
Аталған жұмыс екі шешуші ба­ғыт бойын­ша жүргізілетін бола­ды.
Біріншіден, Президенттің әлеу­меттік-экономикалық үдеріс­тер­ді реттеу жөнін­дегі заңымен бе­кітілген өкілеттіктерінің айтар­лық­тай бөлігін Үкімет пен басқа да атқарушы органдарға беру керек.
Аталған салаға толық көле­мін­де Үкімет, министрліктер мен әкім­діктер жауап беруі тиіс.
Өкілеттіктерді беруді тиісті заң­дарға өзгерістер енгізу есебінен қам­тамасыз ету­ге болады. Үкімет­ке немесе Парламентке беруге бо­латын 40 шақты өкілеттік бар.
Бұл түзетулерді қабылдау үшін Үкі­мет Парламентке үстіміздегі сес­сияның аяғына дейін басым рет­пен енгізеді.
Екіншіден, бұдан да күрделірек мін­дет – билік тармақтары ара­сын­­дағы қарым-қатынастарды кон­с­титуциялық деңгейде тең­геру.
Парламенттің Үкімет жасақ­тау­дағы ролін күшейту, министр­лер кабинетінің  депутаттар корпусы алдындағы жауапкер­шілігін арт­тыру маңызды.
Парламенттік сайлауларда жеңіс­ке жеткен партия Үкіметті жа­сақтауға шешуші түрде ықпал ететін болады.
Осыны басшылыққа ала отырып, Үкі­мет­тің өкілеттігін бұрын­ғы­дай Президент­тің емес, жаңадан сай­ланған Мәжілістің алдында тоқ­татуы заңды болмақ.
Үкімет мүшелеріне Парламент па­лата­лары тарапынан сенімсіздік білдіру тәр­тібін оңайлату қажет.
Ол биліктің заң шығарушы тар­мағының атқарушы тармаққа ба­қылау жасауын күшейтпек.
Үкіметке, ол сол үшін толық жауап­кер­шілікте болатындай, мем­­лекеттік бағдар­ламаларды бе­кі­ту­ді тапсыру орынды бол­мақ.
Үкіметтің өзіне оның құра­мы­на кір­мейтін орталық атқарушы органдарды құру мен тарату құқы­ғын беруге болады.
Президент Үкімет пен Пре­мьер-Ми­нистрдің актілерінің іс-әре­кетінің күшін жою болмаса тоқ­тату құқығынан бас тарта алады.
Мұның бәрі атқарушы мем­ле­кет­тік ор­гандар мен оның басшы­ла­рының жауап­кершілігін арттырып, қажетті өкілеттіктер береді.
Заң күші бар Президент Жар­лық­тарын қабылдау мүмкіндігі ту­ра­лы норма кө­кейтестілігін жой­ды.
Жергілікті атқарушы билікке қа­тысты Парламенттің ролін кү­шейту ұсынылады.
Оның сыртында Конс­титу­ция­лық кеңес­тің, сот жүйесі мен про­куратураның қыз­метін жетіл­діру туралы мәселені қарас­тыру талап етіледі.
Сонымен бірге, бізге өз конс­ти­туциялық құрылысымыздың бұл­жымастығына сөзсіз кепілдік қа­жет.
Жұмыс тобы одан әрі де жұмыс іс­тей беретін болады, олардың осы мәселелерді жан-жақты зерттеп жә­не одан арғы қо­ғамдық талқы­лау үшін ұсыныстар пакетін да­йындауы қажет.
Ұсынылып  отырған бағдар­лама үш міндетті шешуге жағдай жасай­тын болады.
Біріншіден, көптеген жылдарға күні бұрын саяси жүйе тұрақ­ты­лығының қорын жасау.
Екіншіден, Үкімет пен Парла­мент­тің ролін арттыру қазіргі за­ман­ғы сын-тегеу­ріндерге жауап қай­тарудың неғұрлым тиімді ме­ханизмін бермек.
Иә, бұл басқарудың неғұрлым күр­делі жүйесі, бірақ қоғам да не­ғұрлым күрделі бола түсті.
Мен Президент ие өкілет­тік­тер­дің айтарлықтай бөлігін беруге саналы түрде барып отырмын.
Мен мұны жалғыз ғана мақ­сат­пен – елді басқарудың неғұр­лым тиімді, орнық­ты, заманауи жүйе­сін құру үшін жасап отырмын.
Үшіншіден, әлемде мемлекет­тік құ­ры­лыстың әмбебап моделі жоқ. Бәрі де ізденіс үстінде.
Халықаралық тәжірибе шең­бе­рінде іс-қимылдар жасайтын мә­селелер бола тұрса да, біз өзі­міз­дің, кейде ерекше шешім­дерімізді та­ба отырып, мемлекеттік құры­лыс­тың бөгде модельдерін көшіріп алу­мен ешқашан айналысқан емес­піз.
Біз ұсынып отырған реформа ең ал­дымен, өз тәжірибемізге жә­не Қазақ­стан­ның өзінің қажет­ті­лік­теріне арқа сүйейді.
Реформалар бағдарламасы – ол Қа­зақстан қай бағытта жүреді деген сауалға біздің жауабымыз.
Жауап айқын және дәйекті – де­мокра­тиялық даму жағына қа­рай.
Ұсынылып отырған шаралар­дың маңыз­­­­дылығын ескере отырып, мен жа­рия­ланатын консти­ту­циялық реформа­лардың жо­ба­сын жалпыхалықтық талқы­лау­ға ұсыну жөнінде шешім қа­был­дадым.
Тиісті Жарлық шықты.
Мұның бәрі елдің болашақ дамуына жауап береді және бес инс­титуттық ре­формаға сәйкес ке­леді.
«Ашық Үкімет» атты бесінші пункт дәл осы өкілеттіліктерді елеулі түрде қайта бөлуді қарас­тыр­ған болатын. Биліктің бар­лық тар­мақтары тиімді және жауап­кер­шілікті жұмыс істеуі үшін олар­дың ара­сында тиісті тепе-тең­діктер мен ара­салмақтар құру маңызды.

---

Президент жарлығы

«Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы заңының жобасын бүкілхалықтық талқылау туралы
1. «Қазақстан Республикасы Конститу­ция­сына өз­герістер мен толықтырулар енгізу тура­лы» Қазақ­стан Республикасының  заңының жо­басы (бұдан әрі – заң жобасы) бүкілхалықтық тал­қылауға шыға­рылсын, ол 2017 жылғы 26 қаңтар – 2017 жылғы
26 ақпан аралығында өт­кізілсін.
2. Заң жобасы бұқаралық ақпарат құрал­дарында жариялансын.
3. Мемлекеттік биліктің тармақтары ара­сында өкі­леттіктерді қайта бөлу мәселелері жөніндегі жұ­мыс тобы бүкілхалықтық талқылау барысында ай­тыл­ған ұсыныстарды талдауды және жинақтап қо­рытуды, осы ұсыныстарды ескере отырып, заң жоба­­сын пысықтауды және оны Қазақстан Республикасы Президентінің қарауына енгізуді қамтамасыз етсін.

Н.Назарбаев.

Қазақстан Республикасының Президенті