Ахметжан Ашири,
Қазақстан Республикасының
еңбек сіңірген қайраткері,
жазушы-драматург,
Ұйғыр әдебиеті кеңесінің төрағасы

---

Қазақстан Тәуелсіз­дігінің 25 жылдығы декларациясы өте маңызды құжат. Құжатта 25 жыл ішінде барлық жетістіктер мен табыс­тар, ең алдымен, Тұңғыш Президентіміз – Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың қажырлы еңбегінің жемісі ерекше аталған. Бұл – Президентімізге қолдау көрсетіп, тірек болып келе жатқан Қазақстан халқының, Тәуелсіз Қазақстан ұлттар жазушыларының береке-бірлігінің нәтижесі деп білеміз.

Осы мезгіл ішінде… Ата Заңы­мыз бекітілді, Семей ядролық по­лигоны жабылды, бизнестің жол картасы – 2020, агробизнес-2020, жұмыспен қамту – 2020, Нұр­лы жол бағдарламасы жүзеге асып жатыр.
Мемлекет басшысы Н.Ә.Назар­баев Қазақстан халқы бір­лігін нығайтудың Консти­туция­лық мәртебесі бар айрықша инс­титутты – Қазақстан халқы Ас­самб­леясын құрды.
Тәуелсіздігімізді нығайту үшін жүзеге асырылып жатқан та­­быстарды көріп, еркінде өр­кен­деген елде өмір сүру біз үшін үлкен бақыт.
Мен Тұңғыш Президенті кү­нін­­де Сіздерге қуанышпен айтайын: Президентіміз алдында сөй­ледім. Кейін жылы жүре­гім­мен мақала жаздым. Елбасының «Өмір өткелдері» романын оқып, пікір жаздым.
Елбасы 25 жыл ішінде қазақ­стандықтар өтетін алтын көпір сал­ды, Тәуелсіздік жолына миуалы ағаш екті, шөлде құдық қазып, зәмзәм суын берген инсани кә­міл.
Қазақстандағы ұйғыр әде­бие­ті-әлеуметтік, азаматтық тә­жіри­беге бай, идеялық жағынан әбден шы­ныққан, кәсіби шеберлігі өс­кен үлкен әдебиет. Қазіргі ұйғыр әдебиетінде шебер шығарма­шы­лық өкілдері, нағыз талантты про­зашылар, шайырлар, дра­матург­тер, сыншы-әдебиет­тану­шы­­лар бар. Ұйғыр қаламгерлері ел­дегі тұрақтылықты, тыныш­тықты, ынтымақ-бірлікті, бей­біт­шілік пен достықты, рухани ке­лісімдерді нығайтуға өз септі­гін тигізіп жүр деп сенімді айта ала­мыз.
Қазақстандағы ұйғыр әде­биеті жаңа бір дәуірге сенімді қа­дам басты. Бұл әдеби бағытта мен қазақ-ұйғыр халықтарының достығын баяндайтын көркем шығармалар: «Ялғуз ялпуз», «Нур ана» роман повестерін жаздым. Қазақстан Тәуелсіздігі жылдары ежел­гі ұйғырдың Идиқут мем­ле­ке­ті туралы «Идиқут», «Баурчуқ Арт текин» романдары арқылы үлкен саяси-әлеуметтік және мә­де­ни бір дәуірдің тұжыры­м­да­ма­сын жасадым. Менің «Идиқут» ро­ман-эпопеям (2015 ж.) түрік ті­лінде жарық көрді. Бұл ұлттық көр­кем әдебиетіміздің үлкен та­бы­сы деп есептеймін. Қазақ­стан­дық іскер, кәсіпкер ұйғыр ха­қын­­да жазылған «Ділі зия» ро­­ман-эссем ұйғыр, қазақ, орыс ті­­лінде жарық көрді. Тәуелсіз жыл­­дар ішінде қойылған «Иди­қут» тарихи драмам, ұлттар дос­тығын көрсететін «Жалғыз жал­быз» драмаларым Қазақ­стан­дағы ұйғыр драматургиясына қос­қан үлесім деп білем.
Тәуелсіздік жылдарында М.Абдурах­мановтың «Аманисахан» музыкалық драмасы,
Д.Машурованың «Ана мирос» дра­масы, Т.Тохтамовтың «Назигум», А.Ахметовтың «Махмут Қашқари» драмасы көрермендер алғысына ие болғанын ерекше айтуға болады. Тәуелсіздік тұсында қазақстандық ұйғыр жазу­шылары проза және поэзияда біршама табыстарға қол жет­кізді. А.Бавдиновтың «Мәһбус» (Тұтқын), «Жаду» (Кеспелтек), «Отнә аләм» (Өтпелі әлем), М.Яқу­повтың «Оғузхан» роман­да­ры, Т.Нурахуновтың «Сәрадин кәлгән жигит» (Ауылдан келген жігіт), Д.Машурова­ның «Ана мирасы» повестері, Г.Аутованың кітаптары қазіргі оқырмандардың рухын көтерген шығармалар. А.Масимов балаларға арналған «Апта және он екі ай», «Бес күн бос екі күн дем алу», «Ақ бұлт» кі­­тап­тары оның балалар әдебие­тінің хас шебері қамқоршысы еке­нін көрсетеді.
Қазақстан Тәуелсіздігі әде­бие­тінің гүлденіп дамуына ұйғыр шайырлары да өз үлесін қосуда. Д.Ясеновтың «Тәшналиқ» (Ын­ты­зарлық), Р.Розиевтың «Роһлар­дин мәдәт» (Рухтардан медет), М.Һәмраевтың «Мени вәслиңгә иәткүзгин» (Мені көруге жеткіз), А.Дөләтовтың «Һәй дуния, дуния» (Әй, дүние, дүние), «Авайи сөйгү» (Жабайы сезім), «Мән сөй­гән һаят» (Мен сүйген өмір), «Роһлар сөзләйду» (Рухтар сөй­лейді), А.Ғәниевтың «Мен бир деңиз давалғуған» (Мен бір теңіз­бін толқыған), И.Һошуровтың «Сениң намиңдин сөзләймән» (Сенің атыңнан сөйлестік), «Ейтсам тилим көйиду, айтмисам – ди­лим» (Айтсам тілім күйеді, айт­пасам ділім күйеді», «Өмур­намә» (Өмір өткелдері), И.Жа­лиловтың «Вәсийәт» (Өсиет), Ж.Розахунов­тың «Ой тамчилири» (Ой тамшылары), «Кәңликни кинәймән» (Ұлғаю), Т.Нураху­нов­тың «Көзләр һәм жү­рәк» (Көз бен жүрек), И.Тохтияровтың «Ту­марим» (Тұмарым), «Күзги бағ­лар» (Күзгі бақ), талантты шаир П.Махсатованың «Диянәт» (Кө­лең­кесіз көңіл), «Жүрәктин тө­күл­гән яш» (Жүректен төгілген жас), «Сегиниш муңи» (Сағыныш мұңы), «Өзіңе сенем» (қазақ тілін­де жарық көрген кітап) жыр жи­нақтары. Қазіргі ұйғыр қалам­герлері әдебиетті мазмұн мен түр жағынан байытып жатқанына көзіміз жетті.
Қазақстанның ұйғыр әдебие­тіне қосылған көркем әдебиетті, ұлттық әдебиетті жанымен сүйе­тін жоғары білімді-білікті ұйғыр жас­тары: А.Ахметов, Г.Хошаева, М.Тохтахунов, Г.Азнабақиева, Ш.Ба­ратова, В.Молутов, А.Азна­ба­қиев, Г.Разиева, З.Исидуллаева, А.Дәвлетов М.Амансопиева, З.Абдуллаева, А.Әметова, Р.Аб­­­­лизов, Н.Назаровалар бар. Олар бірнеше ұлттық рухпен жа­зылған кітаптардың иесі.
Ұйғыр әдебиетінің жанашыр­ла­ры ғалымдар-жазушылар:
Ш.Елеукенов, У.Қалижан, Г.Ор­да, А.Хамраев, С.Ананьева, А.Ахе­тов, Н.Ақыш проза, поэзия, дра­матургиямызға әділ бағасын берді. Рахмет! Жазушы-аудар­ма­шылар:  Д.Әшімханұлы, Қ.Ысқақ, М.Айтқожа, Ә.Нұр­­­шайықов, Т.Мол­дағалиев, Иран-Ғайып, Ж.Қорғасбек, Н.Қазыбеков, Ж.Бөдешұлы, У.Қыдырхан­ұлы, Ш.Сариев; М.Отарбаев, Ж.Әшімжан, М.Ысқақ, М.Әуезов. Д.Бай­тұрсынұлы, Ж.Ахмади, Т.Те­бегенов, Ж.Шаш­тайұлы, Ұ.Есдәулетов, Ғ.Жайлыбай, Қ.Бақ­бергенов, Қали Сәр­сенбай ат­ты азаматтарға алғыс!
Тәуелсіз Қазақстан ұйғыр әде­биеті проблемаларын айтатын болсақ, ұйғыр жазушы­ларының кітаптары мемлекеттік тапсырыспен басылмайды. Басы­лып жатқан кітаптар тек мейірім­ді демеушілер арқылы жарық көруде.
Қазақстан ұйғыр шайыр­лары­ның балалар әдебиеті қазақ тіліне тәржімаланды. Қашан қазақ оқырмандарының қолына тиеді, бір Алла біледі.
Қазақстан ұлттар әдебиетін, өнерін, бағалауда мемлекет тарапынан сап әділдік қашан болады екен?! Әйтеуір тосқауыл қойы­ла­ды. Бұл жайында Ақордада Қа­зақ­стан Республикасы Мемле­кет­тік хатшысы Гүлшара Нау­ша­қызы Әбдіхалықоваға баяндаған едім…
Сіздерді, алтын қалам иелері, бі­рінші желтоқсан – Тұңғыш Президент күнімен, Тәуелсіздік­тің 25 жылдығымен ұйғыр жазушылар атынан шын жүректен құт­тықтаймын! «Рухани шабуыл­ға ұшырап жатқан дәл қазіргі қо­ғамда, халық, әдебиеттен рухты әңгімелер күтеді… Қалай бай болу­ды үйрететін әдебиетіміз бол­маса да, рухани кедей болмау­ды үйрететін әдебиетіміз аман болсын!», – дейді мәшһүр жазушы Шерхан Мұртаза.
Иә, әдебиетіміз аман болсын!