Елімізде 5 млн. адам несие алған. Оның 1 млн-ы проблемалық несие. Бәлкім, қаржы сауаттылығы, несие алу мен оны қайтарудың жолдары жайлы дұрыс ақпарат болса, проблемалық несие мәселесі аз болар ма еді?! Дәл қазір біздің қоғамға қаржылық сауаттылық, қаржыға қатысты ақпарат маңызды болып тұр. Оның жоқтығынан, түсінбеушіліктен қоғамда қаржы, экономика, бизнеске деген сенім азайды».

Біз бұл деректі газетіміздің ал­дың­ғы нөмірлерінде, Іскерлік та­қы­рыпқа  қатысты әңгімемізде кел­тірген едік.
Шынымен де біздің қоғамда пайыз­дық үстемақымен ақша жинаудан сескенгенімен, пайыздық үстемақысы көп несие алуға келгенде тәуекелге бара алатын бір мінез пайда болған. Біздің қоғам мақ­сатты түрде қаражат жинақтауға неліктен құлықсыз? Ертеңгі күнге ақша жинауды ойға да алмау олар­дың тек бүгінгі күнмен ғана өмір сүретінін білдірмей ме? Иә, біздің ха­лық кез келген жағдайда несиеге кар­жы алып, ол қаржыны керек-жа­рағына жұмсап, одан соң әлгі ақ­шаны пайызымен қосып қай­тарып жүр. Той-томалақ болса да, қо­мақты ақша қажет ететін басқа бір жағдайларда да халықтың ең бі­рінші жүгінетіні – несие. Сол не­сиенің өтеуі ретінде қаншама қа­ражатты пайыздық үстемақы ре­тінде беріп отырғанын елеп-ек­шеу жағына келгенде тым бей­қам­быз.
Одан гөрі мақсатты түрде қара­жат жинап барып, оның үстіне пайыз­дық мөлшерлемемен қосы­ла­тын сыйақы алып,жиналған ақ­шаны қажеттілікке жарату тиім­ді емес пе? Депозитке ақша жинаудан гөрі,ақшаны несиемен алуға көп­шілік неліктен құмар? Бұл қар­жылық сауатсыздық, па әлде адам­ның психологиялық қорқынышы­ма?
Біз мұның себебіне үңіліп көр­ген­ді жөн санадық. Адамдардың ақ­ша жинауға құлықсыздығының бір себебі – байырғы кездің өкі­ні­шін­де жатса керек. Нақтырақ айт­сақ, көпшілік халықтың КСРО ке­зінде жинаған бар ақшасы 1990 жыл­дары топан ақшаға айналып, тір­нектеп жиған қаржысы түкке жа­рамай қалғаны белгілі. Сол кез­дің қиындығын көзімен көрген ақын Баянғали Әлімжанов бізге бер­ген сұхбатында былай деп еді: «Кеңес үкіметі кезінде ауыл тұр­ғын­дарының жиған ақшалары да күйіп кетті. Молдабай деген ағайы­нымыздың 17 мың сом ақшасы бар екен. Бір күні Көкшетаудан телефон шалып: «Жаңа «Москвич» ке­ліп тұр аласыз ба», – дегенде: «Жи­гули» аламын», – деп бас тарт­қан еді. Екі айдан соң «Жигули» де, басқа да жоқ, ақша құнсызданды. Қалғаны Қызылордаға құдалыққа барып келуге ғана жарады. Іргелес совхозда бір ақсақал 30 мың сом ақ­ша жинаған екен. Күйіп бара жат­қан соң совхозға ашуланып ке­ліпті. Парторгтың қолында не бар, жандары ашып: «Мына тоңазтқыш­ты ала қойыңыз», – десе, қария: «Не айтып отырсыңдар, маған ма­ши­на керек», – деп бас тартыпты. Бір айдан соң тоңазтқыш 160 мың болып кетті. 30 мың соммен жер құ­шып ақсақал қалды»…
Иә, жинаған қаржысының қан­ша­лықты құнсызданып кеткенін сол уақыттың куәгерлері жақсы бі­леді. Яғни, бүгін біз үшін қомақты қа­ражат деп санаған дүние күні ер­тең тиынға да татымай қалады деген қорқыныш әлі күнге көптің кө­­кейінде жүр.
Ақша жинауға деген қор­қы­нышты қоюлата түскен тағы бір мә­селе – төл теңгеміз шыққан уа­қыттан бергі кезеңдегі теңге құн­сыздануына қатысты түрлі оқи­ғалар. 1998 және 2014 жылдардағы, теңге құнсыздануы экономикаға де­ген сенімді азайта түсті. Алайда, тең­ге құнсызданғанымен, депо­зит­тердегі салымдардың көпшілігі өзі­нің пайыздық үстемақысымен қо­са, материалдық шығынын өтей ала­тын арнайы мемлекеттік бағдарл­амалар бар екенін де естен шығармаған жөн.
Қаржы жинау мәдениеті – біз жо­ғарыда бірлі-жарым себептерін са­намалап шыққан мәселелер бойынша, соңғы уақытта жоғал­ғанымен, жалпы алғанда, қазақта бұрыннан бар дәстүр еді. Оның бір ғана мысалы, қазақтың қалың беру дәстүрін алар болсақ, қалың мал жинау үшін қазақ отбасы баланың кішкентай кезінен қамдана бас­таған. Тіптен, бала ержетіп, балиғат жа­сына толса да, қалың малды ер­теректен жинай бастаған. Соның бір көрінісі Ж.Аймауытовтың «Күні­кейдің жазығы» романында былай суреттеледі:
«Бір тамса да, соған тамсын деп, Тұяқ бір шеге қақса да, «Илаһи ниет қылдым Күнікейдің қалың малын өтемекке…», – деп қағып, тап­қан таянғанын тамызықтап тө­лей берді, төлей берді. Әйтеуір бере берген соң еңбек қой, малынан құтылуға таяп еді»…
Балаға әліпті таяқ деп ұққызып, бі­лім беру үшін, ауылға арнайы мол­да алдыртарда да қазақ халқы мол­даға берер оқу ақысын да ал­дын-ала қамдап қоятын болған.
Ал біздің бүгінгі қалпымызда, қаржыны алдын-ала жинаудан бұ­рын, керек кезінде несие ала са­ламыз деген кері ұғым әбден қа­лыптасып қалған.Қаржылық сауа­­тымыз арту және ол сауат­ты­лықты жастарымыздың бойына сіңіру үшін оларды үнемділікке үйретіп, қаржы жинақтауға ба­ғыт­тауымыз керек емес пе.
Мәселен, бүгінгі заманның бас­ты игілігі – лайықты білім алу де­сек, Қазақстанның ең мәртебелі оқу орнында оқи алуы үшін керек қаражатты болашақ ұрпақ үшін бүгінгі күннен жинай бастаған лә­зім. Қазақстан азаматтарының лайық­ты білім алуы үшін 2013 жыл­­дың қаңтар айында «Мем­ле­кеттік білім беру жинақтау жүйесі туралы» Заң қабылданып, осы Заң­ның аясында бүгінде негізгі опе­ратор болып Білім және ғылым ми­нистрлігінің жанындағы «Қар­жы орталығы» акционерлік қоғамы жұмыс істеуде. Сол қоғам арқылы «Мемлекеттік білім беру жинақтау жүйесі» арқылы керек қаражатты жинап, екінші жоғары білім алуға мүмкіндік бар. «Мемлекеттік бі­лім беру жинақтау жүйесі» қазақ­стандықтарға ақылы жоғары білім алу қаражатын 30-70 пайызға дейін үнемдеуге мүмкіндік береді.Білім бе­ру жинақтау салымының басқа депозиттерден ерекшелігі – оның қаржылық түсімінің жоғары­лы­ғында. Ол жыл сайын 19-21 пайызды құрайды. Жинақтау салымының бірегейлігі – мұнда жыл сайынғы банк сыйақысы  14 пайызды құраса, 5-7 пайызға дейінгі сыйлықақы мемлекет  тарапынан  көтерме­ле­неді. Түсіндіре кетсек, мемлекет та­ра­пынан белгіленген жыл са­йын­ғы  5 пайыз сый­лықақы елі­мізд­ің барлық са­наттағы азаматтары үшін, ал 7 пайыздық сыйлықақы жетім балалар, ата-анасының қам­қорлығын­сыз қалған  балалар, оның ішінде кә­мелет жасқа толған балалар (23 жас­қа дейін), мүгедек­тер, төрт немесе одан да көпбалалы отбасыдан шыққан балалар мен аз қамтылған о­тбасыдан шыққан ба­лаларға ар­нал­ған. Ерекше  атап өтер жайт, бұл жинақтау салымы тек білім алу мақсатына ғана ашылады.
Қаржы жинау мәдениеті жайлы, халықаралық тәжірибеге сүйе­не айтар болсақ, осы күні экономикасы дамыған, әлді, қуатты ел­­­­дер­дің көпшілігінде қаржы жинау мәдениеті қалыптасып үлгер­ген. Еуропа елдері мен АҚШ-та ба­­ланы жастайынан қаржы жинақ­тап, ол қаржыны арнайы бір мақсат үшін жинаймын деп белгілеп, есеп­теп-қисаптауды үйретеді. Ап­та, ай, жыл сайынғы кіріс пен шы­ғысты біліп, есептеп, ақша үнемдей білу – сараңдық емес, қаржылық сауаттылықтың бастауы. Ата-ана балалары дүниеге келген күннен бастап оның болашақта баратын балабақшасы, мектебі, колледжі, жоғарғы оқу орны – қандай бол­мақ, мұның бәрін  алдын-ала жос­пар­лап, оған жұмсалатын қара­жыны банк депозиттерінде жи­нақ­тайды. Мектеп жасындағы туыс­тарының түрлі мерекелерінде, туған күндеріне банктен депозит ашып, кішігірім салым салып сыйлап сол шотта жинақтауды жалғас­тыру­ға бағыт-бағдар береді.
Біздің елдің тұрақты дамуға бет алуы үшін де қаржы жинау мәде­ниетін игеріп, болашаққа деген сеніммен түрлі қаржылық салымдар сала білуді білген дұрыс.
Бәсекелестікке қабілетті елу ел­дің қатарына енеміз деген биік ам­бициясы бар ел үшін қаржы жи­нау мәдениетін қалыптастыру да дамыған елдердің қатарына кірудің бір алғышарты емес пе?!