Қойылған сауалдың өзінде біздің Президентіміз қайталап айтып жүрген уақыттың тарихи дөңгелегі жөніндегі белгілі концепт байқалады. Тарихи өлшеммен қарайтын болсақ, біздің тәуелсіздігіміздің өзі қысқа сәт іспетті. Бірақ осы қысқа кезеңнің өзінде жеке адамның, бірнеше ұрпақтың, елдің өмірі түйіскенін байқаймыз.

 

Зарема ШАУКЕНОВА,
Философия, саясаттану және дінтану институтының директоры,
ҚР ҰҒА корреспондент-мүшесі,
әлеуметтану ғылымдарының докторы, профессор

 

Әдетте, біз тарихи уақыттың ұш­қыр­­лы­ғын ақпараттық ғасырдың технологиясы тұрғысынан пайымдаймыз. Әлемдік өркениет цифрлік революцияны басынан өткеруде және сандық технологиялар бүгінгі таңда әлемдік ЖІӨ-нің үштен бір бөлігін жаулап алды. Интернет-банкинг, электронды үкімет және басқа да қыз­меттің түрлері бізге де жетті. Әлеу­мет­тік желілерде болатын жаңа ұрпақ пай­да болды. Ол – Net ұрпағы деп ата­лады. Қазақстандағы әлеумет­танулық сауалнамалардың деректері бойынша респонденттердің 29 жасқа дейін­гіле­рі­нің 65%-ы әлеуметтік желілердің өкілдері болып табылады, олар смартфондарды қолданады және бұл көр­сеткіш үлкенірек жастағы топтарға да тарап, қатары көбейіп келеді, ал үлкен апаларымыз бен аталарымыздың арасында әлеуметтік желілер мен смартфондарды қолданатындардың үлес салмағы 7% құрап отыр.

Теориялық тұрғыдан алғанда, кеңіс­тік пен уақыт жалпы ортақ ұзақ­тық құбылысы арқылы өмір ағымына сәйкес келетін ұғымдар. Физика мен әлеуметтік уақыттың өзара байланысын, яғни басқаша айтқанда, біздің өмірімізді жақсырақ түсінуге белгілі академик С.П.Капицаның тұжы­рым­дары көмектеседі. Оның пайымдауынша, адамзат тарихындағы әрбір жаңа кезең алдыңғыларынан 2,5-3 есе қысқарақ. Уақыттың қысқаруы адамдарды өмірлік өзгеруге итермеледі. Адамдар тарихи бір дәуірден екінші дәуірге ауысуда. Өзгерістер пәрменді болатыны соншалық, кейде адам санасы барлығын бірдей сүзгіден өткізуге шамасы жетпей жатады.

Шыңғыс ханның Орталық Азияға бір жыл бойы жорық жасағанын көзге елестетіп көріңіз. Бүгінгі таңда дыбыс­тан жылдам ұшатын ұшақтар Парсы түбегінен Сирияға дейін санаулы минуттарда жетеді. Метапарадигмалар­дың ауысуы орын алуда. Сыртқы әлеу­­меттік қабық секунд сайын өз­геру­де және осы ауыспалы заманда адамзат үшін бір ғана міндет қалған­дай. Көптеген міндеттер емес, бір ғана – ол өзінің гуманитарлық табиғатын эрозия­ға, яғни бүлінуге ұшырат­па­уы.

Әлеуметтанулық теория қауіп-қатерлерді анықтауға көмектеседі. Ат­ап айтқанда, бұл теория бойынша әрқилы ықпалы бар өзгерістердің қабаттасуынан, қас-қағым сәттік өзгерістердің нөлдену қозғалысы, яғ­ни дерек жүзінде прогресті болдырмауы мүмкін. Тіпті, ол кейін қарай ке­туі де ықтимал. Адамзат үшін жо­ғары технология ғасырында жаңа орта ғасырларға ендеу болашағы күтіп тұрғандай әсер қалады. Постмо­де­р­нистердің төмендегідей белгілі ұраны бар: барлығы өзгереді – демек, ешнәрсе өзгермейді.

Осындай жағдайларда барлық қозғалыстарды бақылай отырып, ға­лам­ның жетілген бағдарламасын қа­лай түзеуге болады. Адамзатқа ғалам­ның кіш­кене  ғана бөлігі  бұйырған, ал бірақ біз осы мекенде өзара бір-бірі­міз­бен үй­лесе қарым-қатынас жасай алмаймыз.

Осы барлық ғаламат өзгерістердің кілті болып табылатын жаңа әдіс­на­маны біздің Көшбасшымыз – Нұрсұлтан Назарбаев ұсынған болатын. Ол халықаралық және өр­кениет­тік қатынастардағы тұр­ғы­лар­ды базалық түрде өзгертуді, яғни тетіктерді минустан плюске бұру арқылы табысқа қол жеткізуді ұсынды. Бұл жерде аталған тетіктер баршаға белгілі – Қазақстан халқы Ассамблеясы, діндер съезі, этносаралық және конфессияаралық келісім, антиядролық қозғалыс, аймақтық экономикалық интеграция, Еу­разияның жаңа өлшемі және т.б.

Қазақстандықтар үшін бүгінгі таңдағы біздің көптеген қомақты нә­ти­желеріміз біртұтас күйге жинақтал­ғаны маңызды. Қазіргі күні тек  оқи­ға­лар ғана емес, сонымен қатар, олар­ға деген қатынастың әдіснамасы да маңызды. Адамдар қол жеткен же­тіс­­тіктерімен ғана шектелмей, қа­лай қарай қозғалу керек екенін түсініп, болашақты бағамдауға тырысуы керек. Ал әдіснаманың жоқтығы, дү­ние­ге кең түсініктердің болмауы дамуға, өзгерген әлемде өзінің біре­гейлігін табуға  кедергі келтіретін кейбір қор­қы­ныштар мен жаңылысуларды туындатады. Қазақтардың бойында іргелі басымдық танытатын табиғи  қасиеттер бар. Ұлттың ұстанымын нақ білдіретін бір ғана цифрді атай аламын. Мәселен, сауалнамаға жауап берген қазақтардың 40%  ұлттың бойында ерекше дарындылық бар екеніне толық сенімді. Бұл  әлемдік экожүйе­нің әрқилы өзгерістеріне сәйкес біз­дің этникалық табиғатымызды және оның сыртқы әлемін (география, экономика, саясат) дамытуға бағыт­талған тамаша әлеуетіміз бар екенінен хабардар етеді.

Біздің отандық гуманитарлық ғылым бүгінгі таңда Қазақстанның идеологиялық жағдайын жаңа сапалы сатыға көтеретін жаңа деңгейдегі зерт­теулерге өту үстінде. Әр түрлі сала­лар­дың базалық монадалық деңгейінен макротеориялар мен ірі қолданбалы зерттеулерге өтудеміз.  Оған негіз болатын іргетас – Бірінші Президен­ті­міз­дің, Ұлт Көшбасшысы­ның «Мәң­гілік Ел» Патриоттік идеясы болып табылады.  Жеті тараптық құн­ды­лық­тардан тұратын Мәңгілік Ел жаңа метатеория құрудың, қалып­тас­қан мемлекет ретіндегі Қазақстанның док­три­налдық негіздемесін жасаудың басты факторы екені анық. Келесі жылдан бастап «Мәңгілік Ел» қоға­мының практикалық моделін өрнек­тейтін «Мәңгілік Ел» Гуманитар­лық платформасы жүзеге аса бастайды және ол өз кезегінде кезінде әл-Фара­би мен Абайлар армандаған қайырым­ды қаланы қалыптастырумен ұқсас. Сөйтіп, кезінде біз зерделеп болдық деген данагөй авторларымызды қайта оқудың да уақыты келді.

Осындай идеологияның негізінде болашақтың шабыттандыратын бейнелерін жасай аламыз. Осындай әлеует «Мәңгілік Ел» атты кодталған терминде қуат көзіндей қордаланған.