ТІЛІМ ҚЫШЫП БАРАДЫ…
Тасқараңғыда Қожанәсірдің үйіне ұрылар түсіпті. Бір бұрыштан тұрып алған Қожекең бағалы деген заттарын тасып әкетуге өзі көмектесіп жүр дейді. Ұрылар: «Кімсің өзің? Мұның не?» десе: алатындарыңды тезірек алып, жарық түсіп кетпей тез кетсін деп «көмектесіп» жатқаным ғой, – деп ұрыларға «жанашырлық» танытыпты. Сол айтқандайын, жиынды тезірек бітіруге біз де қолғабысымызды тигізіп, сөзімізді қысқа қайырайық.
Еркін ЖАППАСҰЛЫ
Әдетте, «күлкі – адам өмірін ұзартады» деп жатады. Сол «адам өмірін ұзартатындар» не тындырып жатыр екен? Сатира ақсақалы Үмбетбай Уайдин ағамыз «Әдеп әлемі және журналистика» деген кітабын алдыма әкеп тастады. Үмбетбай аға жүрген жерде инабат иірімдері қоса игерілетінін ұмытпауға тиістіміз. Автор «Жоғалған мұрын» деген әңгімесінде төбелесіп, мұрыннан айырылған бейбақты былайша сөзге тартады.
– «Содан «сенің мына кавказ мұрының нағашыларыңа тартпаған, біздің жақта мұндай мұрын бұрын-соңды болмаған. Мен мұны ықшамдап әкелемін» деп алып кеткен, содан жоқ…».
– «Жаман айтпай жақсы жоқ», мұрын жөндеу жұмысы кезінде қайтыс болып кетсе, қалай болады?».
– «Сотқа берем, ш-шең!».
Кейіпкерді қай өңірден, кім екенін таныстырып жатудың қажеті жоқ. Тегін күлкі сыйлап, бір «жасатып» тастайды. «Әлжуаз» сықағында немересіне «боксер қызға жолама» деп ақыл айтса, «Тұтықпасын» оқып, күлкіден тұтығып қаласың.
Келесі кітап – белгілі фельетоншы Кемелбек Шаматайдың «Жүз бір жүгермегі». Алғашқы бетін ашқаннан-ақ екі езуіңіз екі құлағыңызға жүгіре жөнеледі. Әрі жүгермектері де әр түрлі әкелерден «пайда болғандай» бір-бірлеріне ұқсамайды. Формалары да әр басқа. Ретіне қарай автор кейіпкерлерін өлеңмен де, прозамен де түйреп тастай береді. «СЖФ-дағы триосында» ішіп-жеуге әбден құныққандарды былайша сілейтіп салады:
« – Сұрасаң, менің жөнім – Айтжанова,
– Сізге сай деп мені ешкім айтпады ма?
– Екеуің – Денисова, Айтжанова,
Бухпын ғой мен де кірдім сайттарыңа!
– Түгенде түсетұғын пайданы да,
– Есіңнен шығарма тек айланы да!
– «Бух, ал тұр!» Абкеева мен боламын,
Трио боп тұрайын қай жағыңа?» –
деген ым-жымы бір үшеудің енді қайырмасын тыңдап көріңіз:
«Бір табыстан кемірген,
Арам аспен семірген.
Кәне, кім бар озатын
Біз сияқты жебірден?!», –
деп «шалқалайды».
Ұсталғаннан кейінгі, қолдарына кісен түскеннен кейінгі әндері, әрине, өзгеше «шырқалатыны» даусыз.
Енді «Мұрындары бет болған» 101-ші жүгермегіне назар аударайық. Кейіпкерлердің екеуі де шенеунік. Бірі – Атырау облысы, Жылыой аудандық Ішкі істер департаменті бастығының бірінші орынбасары, подполковник болса, екіншісі сол бастықтың қызметтік іс жөніндегі капитан шенді орынбасары. Екеуі ымдасып, жымдасып кеткендері сондай, олардың қанша қылғытқандарын тексерушілердің өздері де анықтай алмайды. « – Әй, әттең-ай, ә…» деп өкінеді автор. Осындай 101 қылмыскерді қолымен ұстап, қоржынымызға әкеліп салып берген Кемелбек Шаматайға біз де 101 алғыс жолдадық.
Тұрлыхан Кәрім «Тілімнің тікені бар» дейді. «Көршінің көк трикосы», «Сериалдан соңғы «соғыс», «Шал өлгенше шыдай тұр», тағы басқа да төлтумалары сәтті қиюласқан. Сериалдан соңғы «соғысына» құлақ түрелік.
«Сериал тура басталар кезде күйеуің кердеңдей «Камриіне» мініп қай жаққа кетеді осы?» …Менің мисыз басыма енді жетті. Мен аузымды аңқайтып сериал «тамашалап» отырғанда ол келіншектермен өз «сериалын» жасап жатады екен ғой…
Түркі ағайындардың кинолары да бітер, шыдаңыздар, ағайындар! Тұрлыхан Кәрімнің Қатыргүл, Асубай, Сәтіш сынды кейіпкерлері де тыныш жүрмейді. Олардың «не бүлдіріп» жүргендерін оқысаңыз білесіз.
Күнделікті баспасөзге көз жүгіртсеңіз, Алматыдағы Мыңбай Рәш, Ғаббас Қабышұлы, Үмбетбай Уайдин ағалар бастаған, Доқтырхан Тұрлыбек, Толымбек Әлімбек, Еркін Жаппасұлы, Ермахан Шайхы қостаған сықақшылар күлкі ауылын кезіп жүр. Тыңдармандары да, оқырмандары да баршылық. Әсіресе, Мыңбай ағаның баспасөздерде жарияланған фельетондары мен халықаралық саяси памфлеттері күлкі сүйер қауымды қайталап оқуға ынтықтыруда.
Ал оңтүстіктегі Мұхтар Шерімнің күлкі майданындағы «соққысы» қатты. Ол кейіпкерлерін бірден «ногдауын» түсіреді. Әрі қай кейіпкерін болса да дәл уақытында, тура талмауры жерінен соғады. Айтбай Тәсіл де өзекті мәселелерге бет бұрған. Қашан да қаламы қолында, найза, семсері жанында.
Тыныш жатпайтындардың қатарында қызылордалық Елтай Нұрмахан мен Орынбасар Әлжік те, астаналық Көпен мен Берік Садыр да бар. Шығыстағы Аймұхамбет Бейсенбек пен Құрман Малдыбаевтың күлкісі тым ащы. Аймұхамбет Бейсенбектің өткендегі «Жері» жеті мың сатира жауынгерін бірден көтерді.
Көпен де соңғы жылдары «Көрмейін десем, көзім бар», «Батпанқұйрық», «Сөйле десең, сөйлейін», «Шәмшінің әндері мен әзілдері» атты кітаптарын шығарып, таратумен бірге Ақтөбеде бастап, 2002 жылдан бері «тұралап» қалған «Ақтөбе айтқыштары» әзіл-сықақ театрын қайта «тірілтті». Облыс әкімі Бердібек Сапарбаевтың қолдауымен «басын көтерген» Ақтөбедегі жетінші фестивалге биыл республика бойынша 14 әзіл-сықақ театры қатыспақ.
Қазір газет-журналдардың әзіл-сықақ беттерінен кейінгі сатираның ең үлкен «соғыс» майданы – республикалық «Айқын» газетінің қолтығындағы «Ара» – сегіз беттік қосымшасы. Кезіндегі «Ара – Шмель» болған «Араны» қайсыбір зерттеушісымақтар «үш өліп, үш тірілген» деп жүр. Олары – рас. Алғашқы «Ара – Шмель» қызметкерлері келе жатыр дегенде сол кездегі қылышынан қан сорғалаған облыстық партия комитетінің хатшылары, облыстық атқару комитетінің төрағалары дүр сілкініп, министр атаулыларыңыз да қатты қозғалақтайтын. Өйткені, «Араға» кейіпкер болдыңыз дегеніңіз – жылы орын, биік мансаптан айрылдыңыз деген сөз еді ғой. Оспанхан Әубәкіров марқұм «Ара», «Араның» шаққан жері жара» дегенді соған сүйеніп айтқан. Ол «Ара» Кеңес одағымен бірге келмеске кеткен.
Екінші «Ара» журналы жоғарыдағы шенеуніктермен сұхбат жүргізіп, қалталылар мен бизнестегілерді эпиграммалар арқылы марапаттап, мал табатын, күнкөрістің қамын күйттеген бал арасы болды. Ал қазіргі «Айқын» газетінің қолтығына тығылған «Араның» сұрқы да, сиқы да бөлек. Бұл «Ара» «Жаз өмірін, мәз өмірін қысқартып», басынан бағы тайғандарды жата қап тепкілейтін, яғни «жығылған үстіне жұдырық» жұмсағыш «Ара». Теңгені вагонымен, доллар, евроларды машина, банктарымен қоса жеп-жеп алып, сақалын сипатқандарды тамсана, таңдай қаға «жарналағыш» «Ара». Бұл «Араны» қайсыбір «білгіштер» Нұр-Отанның кіндігінен тараған екен деп жүр.
Күлкі әлеміндегі тағы бір дүбірлі той – сексеннің сеңгіріндегі сықақшылар Ғаббас Қабышұлы мен Үмбетбай Уайдиннің кітаптарының түркі ағайындардың тілінде жарық көріп, түркі дүниесі оқырмандарының көзайымына айналуы. Ағайындардың шығармашылығыңыз бен кітаптарыңызға қоса тапсырар медаль мен ордендері де, тіпті, кісі қызығарлықтай.
Осы тұста «Қырық құраумен» қолға түскен «Мерей» баспасынан жарық көрген Ғадылбек Темірғалиұлының «Мұрын мен көзілдірік» айтысы сахнаға сұранып тұрғанын байқап қалдық.
Мұрын:
– Ой, жамағат, ерек бір ғажап болды,
Қос әйнегің келгелі аз-ақ болды.
Жалт-жұлт етіп үстіме мініп алып,
Кеңірсікті қысқартып қажап болды, –
десе, Көзілдірік:
– Мұреке, маған мінді артасың ғой,
Пыш-пыш етіп қиялға батасың ғой.
Қос жанарды қорғауға келген едім,
Көпшік болып астымда жатасың ғой, –
дейді. Мінеки, сатираға тағы бір ақын келді. Күле жүріп, қуануды да ұмытпайық, ағайын!..
Жалпы, сатира ауылындағылар тыныш жатқан жоқ. Бұл күндері сықақшылар «сен тимесең, мен тимен, бадыраң көз» деп отыра бермейді. Сол «бадыраң көздерді» өздері іздеп барып, сөз-семсерлерімен, найза-қаламдарымен сайқымазақ етіп, күлкі көрігін қыздыруға дайын жүреді!
Өйткені сықақшыларымыздың да тілдері «қышып» жүр ғой…