Қалибек Қуанышбаев атындағы Мемлекеттік академиялық қазақ музыкалық драма театрында 11, 12, 13 наурызда «Аққудың көз жасы» атты спектакльдің премьерасы өтті. Қырғыз классигі Шыңғыс Айтматовтың  «Жәмила» атты повесі мен «Боранды бекет» атты романы желісі­мен сахналаған, қоюшы-режиссер Талғат Теменов.

---

Айгүл КЕМЕЛБАЕВА,
жазушы, «Дарын» мемлекеттік
жастар сыйлығының лауреаты

 

«Аққу шомар көлдерге» (Дулат Ба­батайұлы) қиянат өршіген сайын  жабайы табиғатта тұқымы құрып бара жат­қан сұлу аққу фольклордан ерен жо­лы болған тотемдік ару құс, қазақ жа­ны алабөтен меншіктей иемденген мифологиялық-поэтикалық аңсар бейне. Несіпбек  Айтұлының «Аққудың көз жасындай көлге тамған» өлеңін Тұр­сынжан Шапай әсем әнге айналдырды. Ұлықбек Есдәулет: «Құстарда ұлт болмайды, / Ұлты болса, / Аққуды құс ішінде қазақ дер ем!», – деп сүйіп жырлады.

Талғат Теменов адам жанының сим­волын аққудай көрікті, саф таза сүйіспеншілік сезімінің құдірет-күшін бейнелейді. «Знаю, умру на заре! – Ястебиную ночь / Бог не пошлет по мою лебединую душу» (Марина Цветаева). Классикалық проза сахнаға көктей өтіп, буырқанған драмаға айналуы текті құбылыс, адамзаттың биік рухына тағзым, шынайы таным мен эстетикалық талғамнан туса керек. Ең таңдаулы классикалық әдебиет жадтан өшпеуді үздіксіз қалайды. «Негізі, клас­сиканың классика болатыны, оның айналымда болып, өзіне үнемі сұ­раныс тудырып, жаңа таным, жаңа мұ­ратқа жетелеуінде емес пе?», – деп Әуезхан Қодар дәл танып жазғаны бар.

Шыңғыс Айтматов «Боранды бекет» атты романда әңгіме ішіндегі әң­гіме, жиектелген проза тәсілін шебер пайдаланған – Раймалы жырау мен Бегімай хикаясы. «Панчатантра», «Мың бір түн», Апулей, Боккаччодан бер­гіде Чосер, Рабле, Сервантес, Гоголь, Диккенс, Достоевский бір туынды ішіне қабаттап екінші, кейде бірне­ше жеке-дара әңгіме салды. Эпикалық проза жанрын көгерткен ежелгі тәсіл. Прозалық жанрға бек лайық мұндай эксперимент қазіргі заманғы театрда сирек кездеседі.

«Аққудың көз жасы» атты лирика­лық­  драманың шоқтығын биік қылған бұрын бір-біріне қабыспаған қос дү­ние­нің инсценировка арқылы қат-қабат кірігуі – дәуірі бөлек кейіпкерлер тағдырын органикалық  қосудан туған. Елордалық Қаллеки театрының көр­кем­­дік жетекшісі, ҚР халық артисі Талғат Теменов әдеби стильдің алтын өзегін тауып, біртұтас драмалық туынды жасаған. Психологиялық шиеле­ніс­тер шегіне жеткенде мағыналы оқиға өсіп, өткірлене түседі. Кейіпкерлерін тіршілік сарынына елтіп, бастан бақ құсын ұшырып алмауға немесе жазасы өлім екеніне мойынсұнып, надан то­бырға қарсы шыға алар ерлікке бас­тайды. Залдағы көрермен жаны ащы өксік, сүйіну мен күйінуді кейіпкерлер­мен бірге кешкені тынысынан білінді.

Автор махаббат сезімі биіктеткен қос жазмыш – Данияр мен Жәмила тағдырына Раймалы мен Бегімай трагедиясын қоса бейнелеу арқылы сахна қасиетін, сөз сиқырын жаңғыртты. Жәмила мен Бегімай бақ пен сор ауыс­қан сәттегі бір образдың қос нұсқасы. Эпикалық жырдағыдай варианттылық кейіпкерге көшуі автордың өзіндік қолтаңбасы.

Сахнадан көрерменге шырын жыр құйылады. Қазіргі сөздік қор жұтаң­дана жұтылып, тіл шұбар, ой қасаң, ақ­парат­тық басымдылық зорайған заманда көрермен қауым театрға тас қай­нардың мөлдір суын бір жұтуды аңсағандай, көркем сөзге ерекше шө­лір­кеп барады. Бұл драма поэтика құны еш арзандамасын, бәсі төмендемесін анық  жеткізді. Пьесада тау өзені тасы­ған­дай стихиялы пафостық поэтика ақталады. Бернард Шоудың «Пигмалион» атты әлемдік сахна атаулыны бағындырған интеллектуальды драмасында тілдік құнар адамның шығу тегін, қоғамдағы әлеуметтік орнын белгілейтін айқын нышан болатын. Театр тілді тірілтеді!  Ұйқыдағы жүрек­ке арай төгіп, санаға сәуле шашады!

«Аққудың көз жасы» атты драмаға Қаллеки театрының актерлік құрамы мол тартылған. Жәмила рөлінде талантты жас актриса, 2015 жылдың соңғы айында Москвадан «Золотой ви­тязь» VI Славян өнері фестивалінің алтын дипломымен олжалы оралған Ақмарал Танабаева,  Данияр – Қуандық Қыстықбаев пен Жанат Оспанов, Раймалы – Ержан Нұрымбет пен Сырым Қашқабаев. Бәрі елге танылған, атақ-абырой алған дарынды жігіттер. Ағай­ша, соғыс жесірлікке үкім еткен келін­шек Ағайша рөлін жас актриса Сая Тоқманғалиева шебер сомдады. Соғыс­тан жарымжан оралған бригадир, ел тұтқасын ұстап, тылда қиналған ха­лық­­тың тірегі болған Оразмат бейнесін аумай-төкпей сомдаған Кеңес Нұр­ла­нов­тың ойыны ерекше сендірді. Жә­ми­ланің күйеуі томырық Садықтың жағымсыз образын жас актерлер Әбіл­мансұр Серіков («Золотой витязь» алтын дипломын алған) пен Олжас Жа­қып­бек нанымды игерген. Типтік об­раз, арамза Оспан рөлін Асылбек Қа­паев пен Самат Байыров анық шы­ғар­ды.

Жәмиланің енесі рөлінде – екі құрамда Түймехан Атымтаева мен Майра Омар, қос актриса ана образын ішкі түйсік-қуатпен дәл бере алған. Бет құбылту жоқ, жүрек үні бар. Сахнадан көз тояды. Режиссер Талғат Теменовтың актерден талап етері ішкі қозғалыс.

Бала Сейітті талай спектакльде ойнаған мектеп оқушысы Айбар Өмір­бе­ков, ересек Сейітті – Ақыш Омар мен Жәнібек Мұсаев шынайы ойнайды. Бегімай рөліне Ұлттық Өнер академия­сы­ның 3 курс студенті Инабат Әбенова таңдалып алынды. Бұл дебют жас қыз­дың өнер жолын оңға бастасын. Драмада эпизодтық рөлдерде көрінген Гүл­баршын Қылышбай, Зибагүл Қа­рина, Бақыт Жұмағұлова, Болат Ыбраев, Боранбай Молдабаев, Ерлан Малаев, Айнұр Жүгінісова, Бақытгүл Ба­тыр­ханова көп арасынан жұтылмай, дара түсуімен қайран қалдырды. Актерлік өнер кемелденуін кей сәт эпи­зод­тық рөл ерекше ашатын сияқты.

Жас Шыңғыстың «Жәмила» атты повесі алғаш жарқ ете түсіп, шетелде танылуына қазақ әдебиеті классигі Мұхтар Әуезовтің ағалық шапағаты тигені аян. Ағылшын тіліне бұл повесть жақында өте жетік аударылды.

Премьераға бір топ қоғам және өнер қайраткерлерімен қатар, ҚР Мәдениет және спорт министрі Арыстанбек Мұхамедиұлы келді. Астана қаласы әкімінің орынбасары, жазушы, драматург Ермек Аманшаев театрға сүйіспен­ші­лігі мен рухани қамқорлығын жан-жақты көрсетті. Түйінді сөзді қос ака­де­мик Мырзатай Жолдасбеков пен Сейіт Қасқабасов айтты: «Айналайын Талғат, тар сахнада кең  дүние жасап­сың.Мынаның бәрі шындық. Біз бала бол­сақ та соғыс кезінде елде ер-азамат­сыз зар жылаған әйелдерді, иығына зіл­бат­пан ауыртпалық түскенде қайыс­паған аяулы аналарды көзбен көрдік. Сен бү­кіл аруақтарды тірілттің. Бұл біз ұмыт­пайтын, аттап өте алмайтын мәң­гілік тақырып».