Қазақстан Жазушылар одағы республикалық қоғамдық бірлестігіне жаңа басшылық келгеніне бір жыл болды. Осы бір жылдың шегінде Мереке Құлкенов бастаған басшылық шығармашылық ұйымның қаржылық саласында қандай қызметтер атқарды? Осыған орай біз Қазақстан Жазушылар одағының хатшысы, бас есепші Гауһар Жұмақұловамен қаржыны басқару және оның ағынын реттеу, қаржылық қызмет нәтижесі туралы әңгімелескен едік.

– Алдымен біздің компанияның негізгі мақсат-міндеттеріне тоқталып өтейін, – деп бастады әңгімесін Гауһар Уәлиқызы. – Қазақстанның кәсіби жазушылар қауымын ерікті ортақ мүдделер негізінде біріктіретін дербес шығармашылық ұйым – Қазақстан Жазушылар одағы республикалық қоғамдық бірлестігі өз қызметін еліміздің қолданыстағы заңнамасына, сондай-ақ Жарғы ережелеріне сәйкес жүзеге асыратын заңды тұлға болып табылады. Яғни ол өз қызметін одақ мүшелерінің еріктігі, тең құқығы, өзін-өзі басқару, заңдылық, есептілік және қызметтің жариялығы, өзін-өзі қаржыландыру негізінде жүзеге асырады. Компанияның басты мақсаты табыс табу емес екенін айта кеткен жөн.
Қазақстан Жазушылар одағы республикалық қоғамдық бірлестігінің басты мақсаты және қызмет мәні – жалпы­адамзаттық құндылықтарды дәріптеу, адамаралық және ұлтаралық қатынастарды үйлестіру мүддесінде әдеби қызметтің барлық салаларын шынайы демократияландыру және ізгілендіруге, Қазақстан халықтарының рухани және адамгершілік жаңғыруы, оның аумағында өркениетті демократиялық, құқықтық қоғам құру процесінде тарихи Отаннан тыс аумақта тұратын Қазақстанның кәсіби жазушылары мен қазақ жазушыларының шығармашылығын еркін дамыту және олардың зияткерлік әлеуетін барынша толық пайдалану үшін оңтайлы жағдайлар жасауға бағытталған көп мақсатты өзіндік бағдарламалар мен республикалық және халықаралық жобаларды әзірлеп, жүзеге асыру болып табылады.
Қазақстан Жазушылар одағы РҚБ негізгі міндеттеріне сәйкес өз мүшелерінің кәсіби құқықтары мен заңды мүдделерін білдіріп және қорғай отырып, олардың кәсіби шеберлігін арттыру және зияткерлік тұрғыдан жетілдіру үшін қолайлы жағдайлар жасаумен, әдеби саладағы дарынды шығармашыл жастарға жан-жақты көмек көрсетумен айналысады.

– Гауһар Уәлиқызы, өзіңіз атап өткендей, Жазушылар одағының негізгі мақсаты табыс табу емес. Дегенмен, шығармашылық сала қашанда қаржыға мұқтаж. Үкімет пен қоғам арасында алтын көпір саналатын шығармашылық одақ бұл мұқтаждықтан қалай шығуда?
– Жазушылар одағы есепті кезеңде өз қызметін жарғылық мақсат-міндеттеріне сай абыроймен атқара білді. Мереке Құлкенов басшылыққа келген былтырғы 12 мамырдан 31 желтоқсанға дейінгі аралықта атқарылған шаралардың нәтижесінде компанияның қаржылық мүмкіндіктері жақсара түсті, яғни жаңа менеджменттік сапа осының алдындағы үш жылды шығынмен аяқтаған компанияның нақты әлеуетін айқындап, көтеруге жол ашты. Қарыздарды жабу мақсатындағы іс-шаралар 25 миллион теңге көлеміндегі баспахана шығындарын жабуға мүмкіндік берді. Одаққа қарасты басылымдар – «Қазақ әдебиеті» газеті мен «Жұлдыз» және «Простор» журналдары үздіксіз шығып тұрды. Қолда барды бағамдап, қайта есептеулер нәтижесінде жалға беру құны мүмкіндіктер шегінде қайта қарастырылды. Сонымен қоса, демеушілердің көмегімен офистік мүліктер, компьютерлер жаңартылып, Одаққа қарасты басылым қызметкерлерінің жұмыс орнында еңбек етуіне қолайлы жағдай жасалды. Жаңа автокөлікке ие болдық. Жалпы, есепті кезеңде 32 миллион теңгенің дүние-мүлкі компанияға демеушілік көмек түрінде тартылды. Осы ретте қоғам алдындағы әлеуметтік жауапкершілігін терең түсіне білген «Теңізшевройл» компаниясы мен әдебиетке шын жанашыр жаны жомарт азаматтардың, Алматы қаласы, Атырау және Солтүстік Қазақстан облыстары басшыларының шынайы қамқорлығының арқасында рухани даму бағытында көптеген шығармашылық жобалар іске асырылып, бірқатар күрмеулі мәселелер шешімін тапты, ауыз толтырып айтарлықтай жұмыс атқарылды. Атап өтуіміз керек, Алматы жазушыларының кітабын шығару арқылы да қазынамызға тұңғыш рет қаржы түсті. Есепті кезеңді компания жақсы қорытындылады. Жазушылар одағы жылды пайдамен аяқтады. Бұл – соңғы 23 жылдағы үлкен нәтиже. Осы мақсаттағы нәтижелі іс-шаралар бүгінде жалғасын табуда.
– Шаруашылықтың қай саласының болса да өсіп-өркендеуі қаржыға байланысты. Әрине, қаржы ағыны сол мақсатқа пайдаланылған жерде. Осы ретте компания қаржылық жағдайының оң-солын, ақ-қарасын айқындап, дұрыс-бұрысын бағамдап отыруда тәуелсіз аудиторлар қызметінің орны бөлек. Компанияның қаржылық есептілігіне тоқталып өтсеңіз, аудиторлар жұмыстарыңызды қалай бағалады?
– Тәуелсіз аудиторлық «Grand Finance Audit» компаниясы Қазақстан Жазушылар одағы республикалық қоғамдық бірлестігінің 2023 жылғы 31 желтоқсандағы қаржылық жағдайы, пайда мен залал, ақша қозғалысы және көрсетілген күні аяқталған жылдағы меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есептерден тұратын қаржылық есептілігіне аудит жүргізді. «Қазақстан Жазушылар одағы» РҚБ қаржылық есептілігі 2023 жылғы 31 желтоқсанда аяқталған жыл үшін Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына (ХҚЕС) сәйкес дайындалды. Қаржылық есептілікті дайындау кезінде басшылық өз тарапынан бухгалтерлік есептің тиісті принциптерін таңдау және оларды дәйекті қолдану; негізделген бағалау мен есептеулерді қолдану; ХҚЕС талаптарын сақтау немесе қаржылық есептілікке ескертулерде ХҚЕС-тан барлық елеулі ауытқуларды ашу; мұндай жорамал заңсыз болған жағдайларды қоспағанда, кәсіпорын жақын болашақта өз қызметін жалғастырады деген болжамға сүйене отырып, қаржылық есептілікті дайындау; кәсіпорынның тиімді және сенімді ішкі бақылау жүйесін әзірлеу, енгізу және оның жұмыс істеуін қамтамасыз ету; кез келген уақытта кәсіпорынның қаржылық жағдайы туралы ақпаратты жеткілікті дәлдікпен дайындауға мүмкіндік беретін бухгалтерлік есеп жүйесін қолдау қаржылық есептіліктің ХҚЕС талаптарына сәйкестігін қамтамасыз ету; Қазақстан Республикасының және ХҚЕС заңнамасына сәйкес бухгалтерлік және салықтық есепке алуды жүргізу; кәсіпорын активтерінің сақталуын қамтамасыз ету үшін өз құзыреті шегінде шаралар қабылдау, алаяқтық және басқа да теріс пайдалану фактілерін анықтау және болдырмауға жауапты болды.
Осы мәселелерді жақсы білу және түсіну негізінде кәсіпорын басшылығы байланысты тараптарға қатысты берілген ақпараттың толықтығын растайды: байланысты тараптардың тізімі, есеп айырысу сальдосы және байланысты тараптармен операциялар. Акт бухгалтерлік есеп және ішкі бақылау жүйелерінің жұмысында маңызды рөл атқаратын басшылық немесе қызметкерлер тарапынан қаржылық есептілікке елеулі әсер етуі мүмкін заң бұзушылықтарға жол берілмеді. Қаржылық есептілікте елеулі бұрмаланулар мен олқылықтар жоқ. Кәсіпорын бұзылған жағдайда қаржылық есептілікке айтарлықтай әсер етуі мүмкін шарттық міндеттемелердің барлық аспектілерін орындады. Сонымен қатар, реттеуші органдардың талаптары орындалмаған жағдайда қаржылық есептілікке айтарлықтай әсер етуі мүмкін ешқандай заң бұзушылықтар табылған жоқ. Бізде артық мөлшердің пайда болуына немесе қорлардың ескіруіне әкелетін жоспарлар мен ниеттер жоқ. Есепте көрсетілген қорлардың құны сатудың ықтимал таза құнынан аспайды. Кәсіпорын өзінің барлық активтеріне меншік құқығына ие.
Біліміміз бен сенімімізге сүйене отырып, жоғарыда аталған қаржылық ақпаратқа түзетулер мен жария етуді қажет ететін оқиғалар болмағанын атап өтеміз. Осы ретте аудиторлар жүргізген тексеру нәтижесінде «Қазақстан Жазушылар одағы» РҚБ құрылтайшылары мен басшылығына ұсынған аудиторлық қорытындысында қаржылық есептілікте кәсіпорынның 2023 жылғы 31 желтоқсандағы қаржылық жағдайы, сондай-ақ көрсетілген күні аяқталған жылдағы оның қызметінің қаржылық нәтижелері мен ақша ағыны барлық маңызды аспектілерде Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына сәйкес дұрыс көрсетілгенін атап өтеді. Осы қаржылық есептілік компанияның жұмыс істеп тұрғанын және өз қызметін болашақта да жалғастыратынын ескере отырып дайындалған, яғни компания өз қызметінің ауқымын жоюға немесе айтарлықтай қысқартуға, активтерді сатуға мұқтаж емес деп болжанады және міндеттемелерді өтеу болашақта қарапайым шаруашылық қызмет барысында жүзеге асырылады.
Қаржылық есептілік басшылықтың Қазақстанның экономикалық және
саяси жағдайларының компания қызметі мен қаржылық жағдайына тигізетін әсерін бағалауын көрсетеді. Болашақ шаруашылық жағдайларының нақты әсері оларды басшылықтың бағалауынан өзгеше болуы мүмкін.
Осы қаржылық есептілік ақша қаражатының қозғалысы туралы ақпаратты қоспағанда, есептеу қағидатына сәйкес жасалған. Есептеу принципі мәмілелердің нәтижелерін және орын алған жағдайларды төлем уақытына қарамастан танумен қамтамасыз етіледі. Операциялар мен оқиғалар бухгалтерлік есепте көрсетіледі және олар болған кезеңдердің қаржылық есептілігіне енгізіледі.
Қаржылық есептілікті дайындау басшылықтан есептілікте көрсетілген активтер мен міндеттемелердің сомаларына қатысты бағалаулар мен жорамалдарды және қаржылық есептілікті жасау күніндегі шартты активтер мен міндеттемелер туралы ақпаратты және есептілікте көрсетілген есепті кезеңдегі пайда мен залал сомаларын ашуды талап етеді. Бағалар мен олардың негізінде жатқан болжамдар үнемі тексеріліп отырады. Есептік бағалаулардағы өзгерістер сол кезеңге әсер еткен жағдайда ғана бағалау қайта қаралатын кезеңде немесе ағымдағы және болашақ кезеңдерге әсер етсе, сол кезеңдерде танылады. Көрсетілген бағалаулар мен жорамалдарға қатысты белгісіздік болашақта осындай бағалаулар мен жорамалдар қабылданатын активтің немесе міндеттеменің баланстық құнына елеулі түзетулер енгізуді талап етуі мүмкін нәтижелерге әкелуі ықтимал.
Қаржылық жағдай туралы есепте танылған қаржы активтері мен қаржылық міндеттемелердің әділ құнын белсенді нарықтардың дерегі негізінде айқындау мүмкін болмаған жағдайда, ол дисконтталған ақша ағындарының моделін қоса алғанда, бағалау әдістерін пайдалана отырып айқындалады. Осы модельдер үшін бастапқы деректер ретінде мүмкіндігінше бақыланатын нарықтардан алынған ақпарат пайдаланылады, алайда бұл іс жүзінде мүмкін болып көрінбейтін жағдайларда әділ құнды белгілеу үшін белгілі бір пайымдау үлесі қажет. Пайым­дауларға өтімділік тәуекелі, несиелік тәуекел және құбылмалылық сияқты бастапқы деректерді есепке алу кіреді. Осы факторларға қатысты болжамдардағы өзгерістер қаржылық есептілікте көрсетілген қаржы құралдарының әділ құнына әсер етуі мүмкін. Мұндай бағалауларға тән белгісіздікке байланысты болашақ есепті кезеңдерде көрсетілетін нақты нәтижелер осы бағалаулардан өзгеше болуы мүмкін.
Қаржылық есептілікті жасау кезінде қабылданған Есеп саясаты 2024 жылғы 1 қаңтарда күшіне енген қабылданған жаңа стандарттарды қоспағанда, 2023 жылғы 31 желтоқсанда аяқталған жыл үшін компанияның жылдық қаржылық есептілігін жасау кезінде қолданылған саясатқа сәйкес келеді.

– Қаржының дұрыс басқарылуы мен оның қозғалысын реттеу қаржылық қызметтің оң нәтижесінен көрініс табады. Осы тұрғыда компанияның меншік капиталы мен қарыз қаражаты көлемінің және құрамының өзгерісі, қаржылық міндеттемелер туралы айта кетсеңіз?
– Бұл санат кез келген компания үшін ең маңызды болып табылады. Бастапқы танудан кейін пайыздық несиелер мен несиелер тиімді пайыздық мөлшерлеме әдісін қолдана отырып, амортизацияланған құн бойынша бағаланады. Осындай қаржылық міндеттемелер бойынша пайда мен залал пайда құрамында танылады немесе оларды тануды тоқтатқан кезде, сондай-ақ тиімді пайыздық мөлшерлемені пайдалана отырып, амортизацияны есептеу шамасына қарай залал келтіріледі.
Амортизацияланған құн сатып алу кезіндегі дисконттарды немесе сыйлықақыларды, сондай-ақ тиімді пайыз­дық мөлшерлеменің ажырамас бөлігі болып табылатын комиссияларды немесе шығындарды ескере отырып есептеледі. Тиімді пайыздық мөлшерлеменің амортизациясы пайда немесе залал туралы есепте қаржыландыру шығындарының құрамына кіреді.
Егер міндеттеме өтелсе, күші жойыл­са немесе оның қолданылу мерзімі аяқталса, қаржылық міндеттемені тану тоқтатылады. Егер қолда бар қаржылық міндеттеме айтарлықтай өзгеше шарттарда сол кредитор алдындағы басқа міндеттемемен ауыстырылса немесе қолда бар міндеттеменің шарттары айтарлықтай өзгеше болса, мұндай ауыстыру немесе өзгерту бастап­қы міндеттемені тануды тоқтату және жаңа міндеттемені тануды бастау ретінде ескеріледі, ал олардың баланстық құнындағы айырмашылық пайда немесе залал туралы есепте танылады.
Қаржылық активтер мен міндеттемелер өзара есеп айырысу болуы мүмкін, ал таза сома бухгалтерлік баланста өзара есеп айырысу үшін заңды құқық болған кезде ғана көрсетіледі және кәсіпорын таза сомаға негізделген өтеуді жүзеге асыруды немесе активті жүзеге асыруды және міндеттемені бір уақытта өтеуді көздейді.
Тауарлық-материалдық қорлар өзіндік құнның немесе сатудың таза құнының ең аз мәні бойынша көрсетіледі. Сатудың таза құны өндірісті аяқтау шығындары мен сату шығындарын шегергендегі қарапайым қызмет процесінде сатудың болжамды бағасын білдіреді. Қорларды бастапқы бағалау (өзіндік құн) – сатып алу шығындары: сатып алу бағасы, әкелуге баж, делдалдарға төленген комиссиялық сыйақылар, көлік-дайындау шығыстары, қорларды сатып алуға тікелей байланысты өзге де шығыстар.
Дайын өнімді бастапқы бағалау – өндіріс шығындары: негізгі материалдардың құны, еңбек шығындары және үстеме шығындардың тиісті үлесі.
Қорлардың өзіндік құны «Қорларды есептен шығару жөніндегі резерв» шоты арқылы өткізудің ықтимал таза құнына дейін төмендетіледі. Компания есепті жылы қорларды есептен шығару бойынша резерв құрған жоқ. Қорлардың өзіндік құнын кейіннен бағалау үшін кәсіпорын орташа өлшенген құн әдісін пайдаланады, онда қорлардың әрбір бабының құны кезең басында қолда бар және кезең ішінде сатып алынған немесе өндірілген қорлардың ұқсас баптарының орташа өлшенген құны бойынша айқындалады.
Салықтар мен алымдар бойынша бюд­жет алдындағы міндеттемелер бойын­ша есеп айырысуларды есепке алу салық заңнамасының талаптарына сәйкес жүргізіледі. Есеп беру мақсатында салықтар мен алымдардың келесі жіктемесі қолданылады: ағымдағы салықтар мен алымдар-ағымдағы есепті кезеңде салық салынатын операцияларды жүзеге асыру нәтижесінде төленуге (өтелуге) жататын салықтар мен алымдардың сомалары. Аналитикалық деректерді компания салықтар мен алымдардың әрбір нақты түрі бойынша жүргізеді; кейінге қалдырылған салық активтері және кейінге қалдырылған салық міндеттемелері – уақытша айырмашылықтарға немесе қабылданбаған салық шығындарын болашақ кезеңдерге ауыстыруға байланысты пайда салығының сомалары. Ағымдағы және алдыңғы кезеңдер үшін ағымдағы салық бойынша салық активтері мен міндеттемелері салық органдарынан өтеуге немесе салық органдарына төлеуге болжанатын сома бойынша бағаланады. Берілген соманы есептеу үшін қолданылатын салық ставкалары мен салық заңнамасы – есепті күні қабылданған немесе нақты қабылданған ставкалар мен заңдар.
Кейінге қалдырылған салық қаржылық есептілік мақсатында активтер мен міндеттемелердің салық салынатын базасы мен олардың баланстық құны арасындағы барлық уақытша айырмашылықтар бойынша есепті күнге танылады. Кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелері актив іске асырылып, міндеттеме өтелген кезде есепті жылы қолданылуы болжанатын салық ставкалары бойынша бағаланады.
«Grand Finance Audit» компаниясы жүргізген аудиторлық есептің қорытындысы бойынша Жазушылар одағы жылды пайдамен аяқтады. Бір жылда 130 524 000 соманың активі болды, 2023 жылдағы салық салуға дейінгі пайда 36 253 000 теңгені құрады. Ал оның алдындағы 2022 жыл қорытынды есеп бойынша 26 501 000 теңге қарызбен жабылды. Есепті 2023 жылдың соңында ақша қаражатымен нақты табыс 9 752 000 болды. Компанияның негізгі мақсаты табыс табу емесі анық, дегенмен қаржы қозғалысын дұрыс басқарудың арқасында еліміз бет алған саяси-экономикалық, рухани реформаларға атсалысу мүмкіндіктерінің арнасы ұлғая түсері сөзсіз.

Сұхбаттасқан
Рымтай КӨКЕНАЙҚЫЗЫ