…Бірде әңгімеден-әңгіме шығып, Мойынқұм өңіріндегі  балалық шағы өткен қарашаңырағына (кезінде әкесі, қазір інісі тұратын үйіне) жақында ғана барып келген дәрігер-әріптесім Талғат: 

– Соңғы кезде көпшіліктің әдебиетке, кі­тапқа деген көзқарасы тым өзгеріп кеткен сияқты болып көрінеді. Қазіргі жастар газет-журналға, кітапқа қызықпайды, тіп­ті, базбірі оқымайды дегеніміз жөн болар. Әрине, «Заман өзгерді, уақыт солай, қазір интернет бар, компьютер бар…», – деп айта салу оңай оларға. Шындыққа келгенде сол заманды жасап жатқан адамдар емес пе? Алысқа бармай-ақ өз көзіммен көрген мына бір мысалды айтайын: ауылға барғанда әкем салған үлкен үйдің таяуда қайта жөнделгенін байқадым. Іші-сырты жаңартылып, есік-терезелер ауыс­тыры­лып­­ты. Барлығы бір қарағанда мұндаздай та­за болып, көз тартады. Үй ішіндегі жи­һаз­дардың біразы өзгеріпті. Барлығымыз бұрын «кабинет» деп атайтын бөлме де бұ­рынғыдан басқаша. Бұрынғы арнайы шкафтарда сықып тұратын жүздеген кі­таптардың саны тым сиреп қалыпты. Со­ны байқаған мен ініме: «Кітаптар азайып қалыпты ғой. Оларды қайда жібердіңдер?» деп сұрақ қойдым. Сонда інім желкесін қасып тұрып: «Олардың біразын жөндеу жұмыстары кезінде сыртқа шығарып тастадық. Кітап оқитын адам жоқ қой қазір. Шаң жиғаннан басқа олардан пайда жоқ. Керек адам сол кітаптарды интернет (ға­ламтор) арқылы кез келген уақытта із­деп, тауып алады…», – деп күмілжіді.

Сыртқа шығып, ауладан әлгі кітап­тар­ды іздедім. Қораның бір бұрышында шаң басып тезек қаланғандай болып, топ-топ кітаптар жатыр. Кітаптар болғанда қандай, шіркін! Қазақтың, орыстың, әлемдік классик жазушылардың қолға түспес шығар­ма­лары. Сол жүрегім  сыздап қоя берді…

Қалаға қайтарда көп кітаптардың іші­нен «мынау керек-ау» дегендерін таңдап, те­ріп, машинама салып алдым да ініме бұрылып:

– Мына кітаптар сендерге керек болма­са, басқаларға әлі керек болар. Уақыт тауып кітаптарды жергілікті кітапханаға тап­сыр. Обалына қалма… Біле-білсең, бұ­лар әкеміздің көзі ғой…» деп кеттім. Бірақ ол менің сол ұсынысымды дұрыс түсініп, кі­таптарды кітапханаға тапсырды ма, тап­сырмады ма білмеймін, – деп әңгімесін аяқ­тады.

«Кітапты отқа жаққаннан да ауыр қыл­­мыс бар, ол – кітап оқымау» («Есть прес­­тупления хуже, чем сжигать книги. Нап­­ример – не читать их»), деген екен жазу­шы Рэй Брэдбери. Соңғы кезде кітап және оларды оқу жайлы әңгіме әр дәрежеде қозғалып жүргені рас. Әсіресе, ол өткен жүзжылдықта дүниеге келіп, бұл күндері жастары 50-60-қа келгендер арасында жиі айтылады. Түйсігі бар оқырман қазіргі жас­­тарды кітапқа қалай үйретеміз? Олар­дың бойына руханият әлемін қалай енді­реміз? деп жиі толғанады. Жастар, студент­тер қазіргі қыспаққа толы кезеңде күн көру­дің амалын іздеп кітап бетін ашудан қал­ды. Әупірімдеп күнін әрең көріп жат­қан көпшіліктің кітап сатып алатын қар­жысы жоқ.

Кітап көп жинаған жазушылардың бірі Қазақстан халық жазушысы, Мемлекеттiк сыйлықтың иегерi, ақын Қадыр Мырза-Әлi болыпты. Ақын дүниеден озғаннан кейін оның өмір бойы жиған кітапхана­сындағы 7 мыңнан астам кітаптары отба­сы­ның ше­шімімен Қадыр ағаның дүниеге келген елі­міздің батыс аймағының орта­лығы Орал қаласындағы жыр ақиығына арнап ашыл­ған музейіне табыс етіліпті.

Белгілі жазушы-ғалым Ақселеу Сей­дім­бек те көзі тірісінде үйіндегі кітап­ха­на­сын реттеп, көптеген кітаптарын өзі еңбек еткен Астанадағы Л.Гумилев атындағы уни­верситет кітапханасына тапсырған болатын.

Түркістандық жазушы-ғалым Құлбек Ер­гөбек еліміздің зиялы қауымына рес­пуб­ликалық баспа арқылы сөз арнап, үй кітапханаларында артық деп саналған кітаптар болса университет кітапханасына өткізулерін сұраған болатын. Онысынан бірнәрсе шықты ма, әлде жоқ па, бізге бей­мә­лім. Бірақ өтініш орынды болатын. Осын­дай мысалдарды өмірімізден ондап кел­тіруге болады.

Оңтүстік астанамыз Алматыдағы 28 гвар­дияшы-панфиловшылар саябағын­да биылғы тамыз айында «кітаптардың ұя­лары» пайда болғаны жайлы «Егемен Қа­зақстан» газеті хабардар етті. Аталмыш сая­баққа демалуға келген адамдар орын­дықтардың жанына орнатылған «кітап ұяларынан» өзіне керекті кітаптың (олар­дың құрамында әдеби шығармалар ғана емес, танымдық дүниелер мен сөздіктер де бар екен) бірін алып танысып, асықпай оқу­ға мүмкіншілік бар. Батыстың көп ел­деріндегі саябақтарында әлгідей «үйшік­тер» көп жылдардан халыққа қызмет етеді екен. Саябақта тынығуға келген адамдар бір мезгіл кітапқа көз жүгіртіп, сана сергі­тетін жақсы дәстүр бар екен. Ойлап отыр­сақ, алматылықтардың бұл бастамасы көп­шіліктің мәдениетін көтеріп, қыз-жігіт­тердің жан-жақты дамуына, жастарды кітап оқуға тартуға арналып отырған жа­ғымды іс-шара екен. Кісінің санасына шуақ себетін бұл жоба басқа өңірлерде де қолдаушыларын тауып жатса несі артық?

«Кітап оқырманы өлгенге дейін мың­даған адамның өмірін сүреді, ал кітап оқы­ма­ған адам – тек оның біреуін ғана» («Чи­татель проживает тысячу жизней до того, как умрет. Тот, кто никогда не читает, – только одну») деген екен Джордж Мартин.

Бұл күндері еліміздің әр өңірінде жеке кі­тапхана иелерінің жергілікті кі­тап­ханаларға кітап тапсыру шарасы жүруде. Жуырда облыс басылымдарында Сарысу ауданының әкімі Қанатбек Мадибек мырза аудандық орталық кітапханаға «Кітапханаға кітап тапсыр» акциясына сәй­кес өз кітапханасынан 143 кітап тарту еткені жайлы мәлімет берілді. Осындай игілікті іс-шаралар жалғасын тауып, басқа да өңірлерде жүруде.

Ия, несін жасырамыз, соңғы жылдары кітап және оны оқитын, әдебиетке қы­зықпайтын жастар жайлы әңгіме аз айтылып жүрген жоқ. Олар бірте-бірте кітап түгілі, күнделікті шығып жатқан газет-жур­нал оқудан да қалып барады. Жастар неге бұған немқұрайлы, селқос қарайды? Оның себебін неден іздеуіміз керек? Көпшілік болып осы жөнінде ой бөлісіп көрелікші, ағайын!

 Сағындық ОРДАБЕКОВ,
дәрігер-хирург,
медицина ғылымдарының докторы,
профессор.
Тараз қаласы.