Кезіндегі Кеңес одағы құрамындағы мемлекет­тердің халқы 1941-1945 жылдардағы соғыстың қасіретін әлі күнге дейін күңіреніп еске алады. Бұл күрделі уақыт­та Қазақ­станның жеңіске жетуге қосқан үлесі зор екені айтпаса да түсінікті. ҚР Президенті Архивінің қорында да ол жайында нақты дәлелдер көп, ол жарияланып та келеді. 

Қазақ­станнан Қызыл армия қатарына ат­танған жауынгерлер тек гитлершіл басқыншылармен ғана күрескен жоқ. Қиыр Шығыстың да қантөгісін бастарынан кешіріп, жапондықтармен де жан алысып, жан беріскені туралы архивтік құжат­тар бүгін ашық, әрі зерт­теушілерге тегіс қолжетімді.
Дипломатиялық мәлімдемесіз, түрлі соғыс ашу әдістерін енгізген жапондық агрессорлармен болған майданның батыстағы соғыстан тәсілдері бөлек және ондағы қатыгездіктер мен ерекшеліктер де айрықша болған. 1945 жылы Қызыл әскердің негізгі құрамының көмегі, одақтас мемлекет­тердің тікелей араласуымен Қиыр Шығыс майданындағы қанды қырғындар түбегейлі тоқтаған болатын. Осы және осыған дейінгі майдандағы әрбір тарихи сәт­терді 1941 жылдың 24 маусымында құрылған Кеңестік ақпарат­тық бюро (совинформбюро) халыққа әспет­теп, бірінші болып жеткізіп отырған еді. Соның ішінде орталық радиостанцияның белгілі дикторы Юрий Левитанның «Говорит Москва» деп басталатын хабарламалары Кеңес үкіметінің негізгі шынайы ақпаратының көзі болып есептелген. Өйткені оның хабарламалары Кеңес Одағының басшысы И.В.Сталиннің тікелей өзімен келісіліп, түзетіліп отырған. Сол себепті Қызыл Армия жетістіктері мен тылдағы халық жағдайын жариялау үшін майдандық газет-журналдар көбінесе осы Кеңестік мемлекет­тердің барлық аумағына тарайтын радиостанциядағы Мәскеу үніне қарап бой түзетіп отырған.
Қиыр Шығыс майданының бұл жеңісті күндерін сол кездерде қазақ тілінде жарық көрген «Дабыл» Қиыр Шығыс фронтының қызыләскер газеті» («Тревога» орыс тіліндегі газет), «Отан үшін» қызыләскерлік газеті сүйіншілеп, Москва үнінен кейін жарыса жариялап жазған еді. Сонымен қатар бұл газет­терде Қиыр Шығыс майданы мен Тынық мұхит флотындағы Қазақ­стан топырағынан ат­танған жауынгерлердің жанқияр ерліктері мен әсерлі естеліктері де тұрақты жарияланып тұрды.
«Дабыл» Қиыр Шығыс майданының қызыләскерлік газеті «Неміс оккупант­тарына өлім!» деген ұранмен, Хабаровск қаласында 4 бет­тік көлеммен Қиыр Шығыс майданының органы ретінде шығарылып тұрған. Бас редакторы С.Устинов, оның орынбасарлары А.Жүсіпов, Е.Қалиев және бірнеше әскери қызмет­тегі тілшілер еңбек еткен. Соғыс жылдарында көптеген газет-журналдар арнаулы мақсат­тарға ғана бағыт­талып, тек жеңіс, тыл тіршілігі жайында ғана шыққанын ескерсек, бұл «Дабыл» газетінің ғұмыры да көпке созылмағаны белгілі. Басылымның 1944 жылдың қыркүйек айына дейін 74 нөмірі ғана жарық көрген.
«Барлығы майдан үшін», «Майданға көмек», «Барлығы Жеңіс үшін» деген ұранымен еңбек еткен тылдағы қазақ­стандықтардың Қызыл Армияға көмегі аста-төк болған, әрі жыл санап ұлғайып отырған. Бұған ҚР Президенті Архивінде сақталған партияның бірінші хатшыларының Орталық Комитетке жіберіп отырған есептері мен хабарламалары куә. Осы сансыз қамқорлықтар мен шефтік көмектердің қатарында тек қаржылық, өндірістік бағыт­тар ғана емес, мәдени шаралар, идеологиялық үндеулер, публицистикалық ұйымдастырушылықтар да аса зор сипат алған еді.
Қазақ­станның коммунистік партиясының Орталық Комитеті мен Қазақ кеңестік социалистік республикасының өкіметі бекіткен тапсырмасы бойынша 1942 жылғы 10 желтоқсан мен 1945 жылғы 18 ақпан аралығында партияның Орталық Комитетінің өкілі Демеуғали Демесінов бастаған бригада 1944 жылы осы Қиыр Шығыс майданының әскери құрылымдарының рухын көтеруге бағыт­талған үгіт­тік-концерт­тер өткізуге барған. Олардың бұл бағыт­тағы қызмет­терінің ізі архив қорларында сақталған. Қазақ тілді «Дабыл» қызыләскерлік газетінің нөмірлерінде әлі жаңғырып тұр.
«Дабыл» газетінің 1944 жылғы маусым мен шілде айларындағы нөмірлерінде Д.Демесіновтің дәріптей отырып, оның бастаған бригадасының құрамында Қазақ КСР-ның еңбек сіңірген әртісі А.Абдуллина, Қазақтың академиялық опера және балет театрының солисті Н.Абишев, балет солисті Г. Абсалямова, Жамбыл атындағы Қазақ Мемлекет­тік филармониясының солистері С.Бадаева, З.Размухамбетова, Е.Чупров, С.Стрельский және концертмейстер Ж.Чумбалованың келгені туралы бірнеше фотолар мен қуанышты эмоцияға қанық мақалалар жарық көрген. Аталған бригаданың өнеріне тәнті болып, тіпті осы нөмірлерді тек өнерпаздарға арнап шығарған. Газет қиындысының бірінде Д.Демесінов пен бірге «Дабыл» қызыләскерлік газетінің редакторының орынбасары лейтенант Ертай Қалиевтің фотосы архивтік құжат­тар арасында бар. Қазақ­стандық әртістердің Қиыр Шығысты шарлап жүргені тек қазақ тілді газет­терде емес, осы өңірдің майдан жаңалықтарын хабарлап отырған «Красное знамя», «Часовой Родины», «На защиту Родины», «За счастье Родины» әскери газет­терінде де фоторепортаждар мен мақалалар жарық көрген.
Д. Демесінов Қазақ­стан коммунистік партиясының Орталық Комитетінің әйгілі өкілі болғандықтан, ерекше құрметке ие болып жүрген. Оның отансүйгіштікке, ерлікке, елдікке, бірлікке баулыған жалынды сөздері билік пен майдан шебінің басшыларынан бастап, қатардағы жауынгерлердің жүрегіне дейін жол тапқан. Концерт­тік кеш болатын күні міндет­ті түрде жауға қарсы үгіт­тік насихат­тау дәрістерін өткізіп, елдегі шаруалардың жанқиярлық еңбектерін, майдан мен тылдың байланысын түсіндіріп отырған. Д. Демесінов және оның басқарып келген бригадасының қызметінің нәтижесі туралы 1944 жылдың 8 тамызында «Дабыл» газетінің тілшісі лейтенант Ж.Тілековтің мақаласында «…жауынгерлік және саяси сапаны арт­тыруға, әскери тәртіпті күшейтуге бауылған «еңбектеп жүріп күнелткенше, қасқайып жүріп өлген жақсы», «Жаным арымның садағасы», «Өлімнен ұят күшті» деген сөздерді жиі қолданып, жерлес сарбаздарын рухтандырды». Бұл сапарда әсіресе Қызыл Армия қатарына Қазақ­станнан шақырылған қызыләскерлер және сержант­тар мен офицерлер өздерінің жерлестеріне ерекше ықыласпен алғыс айтып, борыштарын абыроймен атқаратындықтарын Қазақ­станның коммунистік партиясының Орталық Комитетіне, Қазақ­стан өкіметіне және бүкіл қазақ халқына айта баруларын бригада алдына тілек етіп қойып, өтініш білдірді. Сондай-ақ «…Біз қазақ жауынгерлері!» – деп жазылған хат­та «Біздің арамызда жауынгерлік және саяси оқуды бітірген көптеген қазақ отличниктері бар. Старшина Искаков, аға сержант Жақсыбеков, кіші сержант­тар Тәшібаев, Нәбиев, қызыләскерлер Жақсылықов, Шағыров, т.б. жолдастар жауынгерлік оқудың тамаша шеберлері…», – деп қуа­на жариялаған. «Дабыл» қызыләскерлік газетінің нөмірлерінде жарық көрген жігерлі хат­тар мен мақалалар Архив қорларында ұқыпты сақталған.
Жалпы Д.Демесіновтың басқарып келген бригадасына Қиыр Шығыс майданының әскер-қолбасшысы, генерал-полковник Максим Пуркаевтан бастап штабтар мен дивизия қолбасшыларына дейін алғыс хат­тар, грамоталарын жолдап, олардың жұмысын жалғастыру үшін әскери құрылымдарға тиісті бұйрықтарын беріп, қолдау көрсетіп отырған. Бұл дәйекті құжат­тың бәрі архивтік құжат ретінде бүгінгі таңда ҚР Президенті Архивінде сақтаулы тұр.

Нұрлан Тоқсабаев,
ҚР Президенті
Архивінің аға сарапшысы