19 наурыз күні ғаламторда өздерінің тәуелсіздігін, дербестігін және егемендігін жариялаған түсініксіз бір топтың жазбасы тарады.

Өздерін «Петропавл еңбекшілерінің Халық кеңесі» деп жариялаған сепаратистердің үндуінде: «Біз еркін және еркін халықпыз, ерлер мен әйелдер, СҚО Петропавл қаласының еңбекші тұрғындары Қазақстан Республикасы корпорациясының құқықтық негізінің жалғандығына, халықтың өміріне қолайсыз жағдайлар туғызуына, сондай-ақ оның агенттерінің әрекетке қабілетсіздігі мен абыройсыздығына байланысты біздің игілігіміз бен ресурстарымызды басқару жүйесінің барлық құрылтайшылары мен қызметшілеріне толық сенімсіздік білдіреміз. Біз, халық, өз тәуелсіздігімізді, дербестігімізді және егемендігімізді жариялаймыз», делінген.
Шамасы бұл адамдар өздері баққуатты өмір сүріп жатқан өлкенің тарихы туралы мүлде білмейтін болса керек. Оларға мәселенің мән-жайын түсіндіру үшін осы мақаланы жазуыма тура келді.
Менің қолыма 1925 жылы шыққан бір тарихи құжат түсті. Ол – бүкілресейлік кеңестердің Орталық Атқару комитетінің (ВЦИК) 1925 жылғы 2 қазандағы ВЦИК хатшысының орынбасары С.Асфендияров пен ВЦИК Президиумы жанындағы ұлттар бөлімі меңгерушісінің орынбасары Старков қол қойған қаулы.
Құжатта былай делінген: «ОАК төралқасы қала атауын өзгерту туралы Автономиялық Қазақ КС ОСК-ның 22/IX-25 ж.16320 нөмірі бойынша Петропавл қаласын «Қызыл-Жарға» өзгерту туралы өтінішін қарау үшін жолдайды».
Кейін осы мәселені іске асыру басталады. 1925 жылы 18 шілдеде Ақмола губерниялық атқару комитеті төралқасының басқарушысы Н.Курочкиннің қолымен (ол кезде губерниялық орталық Петропавл қаласы болған) қаланы Қызыл-Жар деп қайта атау туралы қаулы шықты. Онда былай делінген: «Қалаға Әулие Петр мен Павелдің құрметіне атау берілгендіктен бұл атау уақыт рухына сәйкес келмейді және қаланың өзінің революциялық өткені бар».
Бұдан әрі Қазақ ОСК 1925 жылғы 19 қыркүйектегі қаулысымен және 22 қыркүйектегі шешімімен төраға Мұңбаев пен хатшы Аралбаев атынан «1) «әулие Петр мен Павелдің құрметіне берілген қаланың атауы жұмысшы табының атеистік санасына сәйкес келмейтіндігіне байланысты осы шешімді қолдайды. 2) «Қызыл-Жар» атауы жергілікті бұқара арасында белгіленді (ГАРФ, ф. 5677, оп. 6, 427 д)» деп көрсетілген.
Тарихи әділеттіліктің орнауы жергілікті шенеуніктердің санасына оң әсер еткені соншалық, сол жылы республика мен облыстың картасы құрылып, жарық көрді. Онда Петропавл қаласының атауы Қызыл-Жар қаласы болып өзгертілді.
Қала тұрғындары мен губерниялық тұрғындар тарапынан оған ешқандай қарсылық болған жоқ.
Алайда, Қазақстан басшылығына патшаны өлтірген, қазақ халқын қолдан жасалған ашаршылықпен қырып салған И. Голощекиннің келуі ВЦИК пен жергілікті атқарушы органдардың шешімін өзгертті. Қазақтың байырғы Қызыл-Жар қаласы қайтадан Петропавл деген атқа ие болды.
Менің ойымша, ескі қазақ қаласына өзінің тарихи атауын қайтаратын кез келді. Солтүстік Қазақстан облысы мен оның орталығын тиісінше – Қызылжар және Қызылжар қалалары деп қайта атау керек.
Сонымен қатар, бұл бастама Мемлекет басшысы Қ.Тоқаевтың «Тәуелсіздік – бәрінен қымбат» бағдарламалық мақаласымен де байланысты. Аталған мақаласында мемлект басшысы облыстардың атауын өзгерту саясатын жалғастырудың тағдырлы идеясын қолдаған еді.
Халық ҚР Президентінің бұл жаңа бастамаларын уақытылы және әділ деп есептей отырып, толығымен қолдайды. Ол өздерін елдің нағыз азаматтары деп санайтын республикамыздың барлық тұрғындарының пікірлері мен тілектерін айқын көрсетеді.
Шын мәнінде, қалалар мен облыстардың атауын өзгерту сияқты мәселеде қатаң тарихи объективтілік сақталуы керек.
Тарихи құжаттарға сілтеме жасай отырып, біз патшалық Ресейдің конъюнктуралық мүдделері үшін өрескел бұрмаланған, негізсіз көтерілген тақырыпты өз атымен атауға міндеттіміз.
Дәл осы тарихтың ақиқаты бізден жоғарыда аталған қазақ қаласының атын өзгертуді талап етеді. Тарихтың ақиқаты – халықтың санасына, рухани өміріміздің жадына және лексиконына берік енуі керек.
Бұдан әрі өз ұсынысымды растай отырып, белгілі тарихшы Зиябек Кабылдиновтің дәлелдерін келтіргім келеді. Тарихшы тарихи дереккөздерге сілтеме жасап, әділеттілікті қалпына келтіру қажеттілігін алға тартады.
Сонымен, бірінші: Петропавл қаласы орналасқан бұл аймақтың ежелгі атауы ежелден «Қызылжар» деп аталған. Бұл тіпті жаңа басылымдарда және ресейлік мұрағаттарда да жазылған (ГАРФ, ф. 5677, оп. 6, 427 д).
Екінші: Петропавл – Ресей империясы қазақ жерін одан әрі әскери отарлау үшін қазақ жерінде салған әскери бекініс. Ресей империясы Сенатының 1752 жылғы 26 наурыздағы Жарлығымен 11 жаңа бекініс, 33 тұрақ және 42 маяк салына бастады. Содан кейін Петропавл бекінісі пайда болды. Бекініс қазақ жерін заңды иелерінен – арғын, керей, қыпшақ сияқты қазақ руларынан қорғау үшін салынды.
Үшінші: Петропавл қаласының атауы таза діни мағынаға ие, әрі біздің мемлекетіміздің зайырлы сипатына мүлдем сәйкес келмейді.
Төртінші: Солтүстік Қазақстан облысының атауы бойынша. Бұл атау – 1991 жылдың 16 желтоқсанынан бері бізде жоқ кеңестік жүйенің ісі.
Бесінші: көршілес тәуелсіз мемлекеттерде де, тәуелсіздік жылдарында өз қалалары мен облыстарының бір бөлігінің атауын өзгерткен Ресейде де осындай шаблондық атаулар жоқ.
Демек, сепаратизмнің алдын алу үшін Қазақстан қалаларын зады бөлек, арамза атаулардан арылту керек. Бұл – бүгінгі өмірдің талабы.

Редакциядан: Бүгінгі посткеңестік кеңістікте сепаратизм жаңалық болмай қалды. Оған бір ғана отыз жылдан бері басылмай келе жатқан Таулы Карабак оқиғасын мысал етсек те жеткілікті. Сепаратистік пиғылдардың соңы қанды қырғынға ұласты. Ара-тұра мұндай жымысқы пиғыл Қазақстанда да байқалып қалады. Өздерін «еңбекшілдердің Халық кеңесі» атағандардың әрекеті соның бір мысалы. Бізге екінші Донбастың қажеті жоқ, әлбетте. Оған жол да берілмек емес. Тиісті заң да бар. ҚР қылмыстық кодексінің 180-ші бабының 3-ші тармағына сәйкес, сепаратистік пиғыл үшін айыптылар 10 жылдан 15 жылға дейін бас еркінен айрылады. Айыптыларға сол заң қолданылады деген үміт бар. Әрі ол алдағы ықтимал қатерлердің алдын алу болмақ.

Бигелді ҒАБДУЛЛИН,
публицист