«Қазақтың әдебие­тіне жан берген: сөздің сыртын сырлап, ішін түрлеген, өлеңнен өрнек шығарған Абай еді. Ақыл, білім, сезім, терең ойлылығына қарағанда Абай қазақтан шыққан философ. Өмір жолында Абайдың айтпағаны аз», – деген екен Абайды ең алғаш білгірлікпен танып, бағасын беруге талап қылған Жүсіпбек Аймауытов.

Бұл сөзімде жалған жоқ

Айтылмай сөзім қалған жоқ, –

дейді Абайдың өзі. Оның кешегі айтқаны біз­дің ХХІ ғасырдағы бүгінгі өмірімізбен сон­­шалықты үйлесім табуда.

Жамандар қыла алмай жүр адал еңбек,

Ұрлық, қулық қылдым деп қағар көлбек.

Арамдықтан жамандық көрмей қалмас,

Мың күн сынбас, бір күні сынар шөлмек.

Біздің арамыздағы бүгінгі кейбір «пы­­­­­­сықтарды» көздеп айтып тұрғандай емес пе? Немесе «Сәулең болса кеудеңде» өлеңі сияқты жырлардағы, қара сөз­де­рін­дегі өзекті ойлар бүгінгі ел бірлігін, сая­­си тұрақтылықты сақтау бағытын­да­ғы мемлекет мүддесімен үндесіп жатыр.

Берекеңді қашырма,

Ел тыныш болса, жақсы сол, –

деп тү­йін­­д­ейді Абай. Немесе:

Көп шуылдақ не табар

Билемесе бір кемел, –

дейді тағы.

Өмірдегі қандай құбылыс, адамға, қо­­ғамға, ғаламға қатысты нендей мәселе бол­са да, Абайдан бір ой ұшығын таппай қал­маймыз. Өйткені, Абай – Физули, Фир­доуси, Гете, Байрон, Пушкиндермен қатар тұрар ұлы ақын, Платон, Сок­рат, Конфуций, Дрепэрлермен ой жа­рыстырар ғұлама ойшыл.

Иә, Абайдай алып тудырған ха­лық­тың бағы кемел, мерейі үстем болуға лайық. Өкінішке орай, планетарлық ау­қым­дағы осындай данышпанды өзге жұрт­қа танытпас бұрын, көп жағдайда өзі­­міз де оның қаншалықты биіктігін бол­­жауға өреміз жетпей, тереңіне бой­ла­у­ға білім-білігіміз олқы соғып, таң­ғажайып жұмбақ әлемін еркін аралай ал­мадық. Оған кейде тарихи, саяси жағ­дайлар, кейде қанымызға сіңген «шын сөз қайсы біле алмай, әр нәрседен құр қа­лып» жүретін марғаулығымыз да себеп болған сияқты. Әлі де болса, кемең­гер­­дің «жүрегіне терең бойлай алмай», «ет жүрексіз еріннің сөзін» айтып, бе­ті­нен қалқып жүргендей күйдеміз-ау.

Ендігі жас өркен сол олқылықтардың орнын толтыруға күш салып, Елбасы Н.Назарбаевтың: «Абай әрқашан біздің ұлт­­тық ұранымыз болуы керек. Абайды тану арқылы біз Қазақстанды әлемге та­нытамыз», – деген сөздерін айқын бағ­­дар етіп ұстануы қажет.

Көк тұман – алдыңдағы келер заман

Үмітті сәуле етіп көз көп қадалған, – деп келер заман, туар ұрпақпен ұлы ру­хының өлеңдері, «өлмейтұғын сөздері» ар­қылы тілдесерін, түсінісіп табысарын данышпан ойшыл жүрегімен сезініп, ақылымен болжап түйгендей.

Адамды түзу жолға салуды мақсат ет­кен ұлы ғұламаның білім, ғылым, оқу, өнер, жас ұрпақ тәрбиесі, ұстаз, шәкірт тақырыбына жазған өлең, қара сөздері, педагогикалық көзқарас-пікірлері де — теңіздей терең ойлы.

Мақсатым – тіл ұстартып, өнер шашпақ,

Наданның көзін қойып, көңілін ашпақ.

Үлгі алсын деймін ойлы жас жігіттер,

Думан-сауық ойда жоқ әуел баста-ақ, – деп ұлтына ұлағат айтып, ұрпақ санасына ұлы құндылықтарды сіңіруді мақсат еткен кемеңгердің рухани асыл мұрасын жас ұрпақтың зердесіне құйып, зейінін ашу – ұлттық білім беру саласының ұлық мұраты дер едік.

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрінің арнайы бұй­ры­ғымен ең алғаш 2000 жылы мектеп оқу­шылары арасында кемеңгер ақын­ның 155 жылдығына орай ұйым­дас­ты­рыл­ған Республикалық Абай оқулары бү­гінгі күні дәстүрлі білім сайысына ай­налып, ағымдағы жылғы 10-11 қыр­күйекте Жидебайдағы Абай-Шәкәрім кесенесінің амфитеатрында он алтыншы рет өткізілді. Осы жылдар ішінде қа­сиетті Қарауылға, киелі Жидебайға «кө­кірегі сезімді, көңілінің көзі ашық» мың­даған жас дарын қадам басып, жар­қын болашағына қанаттанып ұшты.

«Абай әлемі бізді  жеті түнде адас­тырмас темірқазық іспетті. Соған қарап, тір­лігіміздің дұрыс-бұрысын сараптай ала­мыз. Өз халқын «өссін, өркендесін» дей­тін әрбір азамат әуелі Абайды оқы­сын, Абайға құлақ ассын», – деген Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың сөзін жан-жү­ре­гімен түйсінетін азаматтар қатары жыл сайын Абай оқуларына қатысқан са­налы ұрпақпен толығып отырды деген се­німдеміз.

Жас ұрпаққа кемеңгер ойшылдың асыл сөзін жеткізуді мұрат еткен, ұлық поэ­зияны ұрпақ жүрегіне жалғайтын ал­тын көпірге айналған осынау ізгі шара ба­лалар кітап оқудан қол үзіп бара жат­қан ақпараттық инновациялық техноло­гиялар заманында оқушылардың білім сайы­сында қатысу үшін ұлы ақын шы­ғар­машылығын қызыға зерделеуіне жол ашты. Ендігі жерде:

«Қалың елім, қазағым, қайран жұртым», – деп күңіренген ойшылды әрбір қазақ ба­ласы зерделеп оқып, терең түсіне білуі шарт.

Абай оқуларына қатысушы жастар Абай, Шәкәрім шығармаларын оқып, жаттап қана қоймай, «нұрын, сырын көру­ге», мағынасын ұғынуға тырысады. Жат­таған туындыларды ұмытпай, көкі­ре­гіне түйіп, Абайдың асыл мұрасын өз­де­рінің өмірлік жан азығы етуді көз­дейді.

Абайдың ұлылығы да сонда, асыл ой-пікірінің, айтқан сөзінің өмір­шең­ді­гін­де, ешқашан ескірмеуінде, маңызын жоймауында.

Мектеп оқушылары арасында жыл сайын Абай оқуларын өткізудегі мақ­са­тымыз: 1) жас ұрпақты Абай мен Шә­кә­рім­нің рухани мұрасына деген сүйіс­пен­­шілікке, елжандылыққа, аза­­­мат­­тық­қа, адамгершілікке тәрб­ие­леу;

2)  әдеби кітап оқуға, көркем шы­ғар­маларды сүйіп оқуға ынталандыру;

3) дарынды балалардың шығар­ма­шы­лық қабілеттерін, эстетикалық тал­ғам­дарын дамыту болатын.

ХVІ Абай оқулары үш бөлім бойынша өткізілді:

«Өлең – сөздің патшасы, сөз сарасы» – Абай және Шәкәрім шығармаларын жатқа оқу конкурсы. Ұлылар шығарма­ла­рын көбірек  жатқа білетінін дәлел­деген оқушыға жоғары баға қойылады.

«Көңілім әнді ұғады» – Абай мен Шә­кә­рімнің әндері мен күйлерін орын­дау­шылардың, әншілер мен күйшілердің конкурсы.

«Жүйріктен  жүйрік  озар  жарысқанда» – жас дарындар конкурсы. Қатысушы өз өлеңдерін оқиды немесе өздері шы­ғар­ған әндері мен музыкалық туындыларын орындайды.

Қазақ хандығының 550 жылдығына орай биыл бірінші  рет ұйымдастырылған «Туады ерлер Ел үшін…» атты  І Республи­ка­лық қазақ батырлық эпосы жыршы­ларының байқауы екі бөлімнен тұрады:

Бірінші, «Қайратты туған ер еді…» та­қырыбындағы қазақ батырлық эпоста­рын жыршылар мақамымен жатқа орын­дау конкурсы. Конкурста қазақ ба­тыр­лық эпосын (жыр жолдарын) көбі­рек жатқа білетін және білімін дәлелдей алған оқушыға жоғары баға қойылды.

Екінші, «Алатаудай айбатың, Ер екен­сің  айтулы» – қазақ батырлар жыры бойынша білім сайысы. Конкурсанттар «Қобыланды батыр», «Алпамыс батыр», «Ер Тарғын» және «Қамбар батыр» жыр­ла­рының мазмұны, көркемдік ерек­ше­ліктері, аталған эпостарды жырлаған бел­гілі жыршы, жыраулар, әдебиет тео­рия­сы, т.б. мәселелер бойынша өз білім­дерін ортаға салды.

Кейінгі жылдары оқушы жастар назарынан тыс қалған,  халық  поэзиясының інжу-маржаны, Елдік пен Ерлікті ту ет­кен батырлар жырынан білім сайысын ұйымдастырудағы мақсат:

– мектеп оқушылары арасында қа­зақ халқының батырлық эпосын наси­хат­тау, жыршылық дәстүрін қалып­тас­тыру;

– халық поэзиясына, қазақ хал­қы­ның рухани мұрасына, қазақстандық пат­риотизмге деген сүйіспеншілікке тәр­биелеу;

– елдік пен ерлік рухын, намыс­шыл­дық, қайсарлық қасиеттерді ұрпақ санасына сіңіру, тұлғалық сезім мәдениетін дамыту;

– ұлттық  дүниетанымдары мен сана-сезімдерін, тарихи танымдарын қалып­тас­тыру.

Республикалық қазақ батырлық эпо­сы жыршыларының байқауы бірінші рет өткізілгенімен, Министрлік пен өңір­­лік білім басқармаларының бір­лескен жұмыстары негізінде, ең бастысы, дарынды шәкірттерін шынайы махаббатпен, үлкен жауап­кершілікпен дайындаған аяулы Ұстаздардың еңбегі арқасында өте жоғары деңгейде өтті.

Жалпы, осы іс-шараларды ұйым­дас­ты­рып өткізуде Министрлікке  облыстық Білім басқармасы, әсіресе, Абай ауданы, Семей қаласы әкімдіктері мен педа-
го­ги­калық қызметкерлері үлкен қолдау көр­сетті.

Аталған шараларды ұйымдастыру барысында:

Біріншіден, көркем әдебиет, әсіресе, поэ­зия аз оқылатын қазіргі кезде балалар Абай, Шәкәрімнен 170-тен 300-ден астам шығармаға дейін (өлең, қара сөз, поэмаларды), батырлық эпостарынан 1000-3000 жолға дейін жатқа білуге жа­рыса ұмтылады. Бұл – үлкен игілік, олар дайындық барысында Абай, Шәкәрім шығармашылығын, қазақтың батырлар жыр­ларын зерделейді, білімдерін терең­детеді.

Екіншіден, тарихи жерлермен танысу, театрландырылған көріністер арқылы тарихи танымдары кеңейеді.

Үшіншіден, ұлылар мұрасы, халық поэ­зиясы оларды рухани адамгер­ші­лік­ке, отансүйгіштікке, ойлылыққа, адал­дыққа, әділдікке, азаматтыққа баулиды.

Сөзімізді қорытындылай келе айтарымыз: Абай оқуларының әр деңгейінде қатысып, ұлылардың алтын сөзін кө­бі­рек білуге ұмтылған әрбір жастың Абай ұлықтаған жауан мәрттіліктің мәнін ұғы­нарына, жүрегі таза, көңілі ояу, жа­ны жайсаң азамат, «толық адам» болып өсеріне біз сенеміз.

ХХІ ғасырға өзіне-өзі сенімді, нық қа­даммен енген Қазақстанның одан әрі өркендеп дамуында Абай шығарма­шы­лы­ғының, қазақ халқының рухани мұ­ра­сының алатын орны биік.

Абайдың этикалық-философиялық ілімі, халық  даналығы жас ұрпақты жо­ғары адамгершілік бағдардан тайдырумауда, сана-сезімін пайдакүнемдік пен жалтырақ арзан идеялардан қорғауда ерекше маңызды.

Осы мәселеге бала тәрбиесіне қатысы бар әрбір маман, ұстаздар мен тәрбиеші­лер, ата-ана айрықша көңіл бөліп ізде­ністе болса, Абай мұрасы жас ұрпақтың жал­пы өмірде және небір сын сағаттарда адастырмас рухани Темірқазығына айналар еді.

Республикалық Абай оқулары, Рес­пуб­ликалық қазақ батырлық эпосы жыр­шыларының байқауы сияқты үлкен мақ­сат арқалаған іс-шаралар өткен мен келер күннің арасын жалғар алтын көпір ре­тінде даналар сөзін ұрпақтан ұрпаққа жет­кізе берсе – игілік сол!

Баттал Роза Мұхамеджанқызы.