Жанашырым, жансерігім едің

Кешкі уақыт болатын. Ала-көлеңкелі үй ішінде жарқ еткен бір сәуле пайда болды да, жалп етіп өшкендей әсер етті. Бұл құбылысқа аң-таң болған мен, сол бір сәт бір айдан бері төсек тартып жатып қалған жарымның жүзіне қарап едім, ұйықтап жатқандай кейіп танытқан ол ақырын бір қимыл жасап барып соңғы демін алды да, үзіліп кетті. Әлгі бір жарқыл осыдан хабар бергендей. Бұл Алладан келген аян болды ғой деп ойладым, маған «дайын бол, бекем бол» дегені сияқты.
Күнде қасыңда жүрген жанның, өзіңе аяулы адамның аспаннан ағып түсіп барып сөнген жұлдыздай лезде көз алдыңнан кете қалуы түс көрген бір сәтіңдей ғана сезіледі екен. Одан арғыға қимайсың. Кетіп қалғанына сенгің келмейді. Бірақ шындығы сол – ол енді арамызда жоқ, балаларының басынан сипап, немерелерін бауырына қысып, айналып, толғанып отыра алмайды. «Аллам саған осы бір бақытты сәтті неге нәсіп етпеді, сен оның адал, сүйген құлы едің ғой», – деп назаланам да, артынша ол ойымды тез жинақтап, Алладан кешірім сұраймын. «Уа, Жаратқан Ием, аса мейірімді, аса қамқор ұлы Раббым, енді оған өзің жар бола гөр, жатқан жерін жарық, топырағын мамық қып, иманын жолдас ете гөр, жаны жәннатта, тәні рахатта болуына нәсіп ет», – деп жалынамын, жалбарынамын.
Аяулым, қымбаттым, Рысым! Рысқалымды біз бәріміз осылай атайтынбыз. Енді біз сені тек еске алып қана, өзіңе жүректен шыққан сөзімізді арнап, сағынышымызды ақтарып, саған арнайы құран оқытып, дұға бағыштап қана отырамыз. Қазір менің көз алдыма сеніменен бір өткізген мағыналы да мәнді өмірім, қуанышты сәттерім, қиындықты бірге бөліскен кездерім бірінен соң бірі тізбектеліп келіп, кеудемді керген лықсыған ойларды сыртқа шығарсам ба деймін. Тыңда мені, жаным, өзіңмен сырласқым келіп отыр.
…Біз екеуміз алғаш тілек қосып, шаңырақ көтергенімізде сен – 21 жаста, мен – 28-де едім. Сені Алматыдағы туыстарың – Тәсіберік аға мен Мәкен тәтеңнің үйлеріне барып, олардың рұқсатын алып, ризашылығына ие болған соң үйге әкеліп кіргіздім. «Осындай жөн-жоралғы жасамасаң, мен саған даладан келіп қосылған қыздың бірі болып қаламын», – деп ақыл-кеңес берген өзің едің. Сөйтіп, тәрбие көрген, ана ақылын тыңдаған қыздың үлгісін көрсеттің.
Біздің үйлену тойымыз сол кездегі «Қазақстан» қонақ үйінің (қазіргі «Жетісу») мейрамханасында өтіп, мен «Социалистік Қазақстан» газетінде жұмыс істегендіктен сен сол ұжымның келіні атанып, аузы дуалы журналист-жазушылар – газет редакторының орынбасары Сарбас Ақтаев, менің қаламгерлік жолдағы ұстазым, газеттің бөлім меңгерушісі болған Уахап Қыдырханов ағаларымыз тойға ұжымды өздері бастап келіп, қуанышымызды бөліскен еді. Олардан кейін «Социалистік Қазақстанның» бас редакторы Сапар Байжанов пен маған өмірде көп қолдау көрсеткен жақын ағам Дүйсетай Бекежанов (ол кісі сол кездегі Қазақ елінің басшысы, халықтың ардақтысы, аяулы ұлы Д.А.Қонаевтың бірінші көмекшісі болатын) өздерінің жұбайларымен бірге үйге келіп, құтты болсын айтты. Қазір о дүниелік болып кеткен сол ағаларыма Алланың рахымы болсын деп тілеймін.
Көп кешікпей сен ана атандың, тұңғышымыз – Мұхит дүниеге келді, одан соң Мұхтар туды. Араға бес-алты жыл салып бір тал қызымыз – Динагүлге өмір сыйладың. Балаларды өсіріп, тәрбиелеу, олардың барлық күтімін жасау сенің мойныңа артыла салған жүк болды. Бұған сен толық шыдас беріп, аналық барлық мейіріміңді төге отырып, оларды аяладың, мәпеледің, уайым-қайғысыз өсірдің. Балалар есейе бастады, алды мектеп бітіріп, университетке түсті. Кейін бәрі жоғары білім алып, өз мамандықтары бойынша жұмысқа орналасты. Біздің бар бақытымыз осы балаларымыз болғандықтан, олардың әрбір ісіне, әрбір игі қадамына қуандық. Үлкен қуанышымыздың басы кіші ұлымыз – Мұхтардың үйленуі болды. Тойға дайындық қызып, ала-шапқын жүгіріс басталды. Сен барлық ұйымдастыру жұмыстарын өз қолыңа алып, біздер атқарушылар болып, әйтеуір тойды өз дәрежесінде өткіздік. Араға үш-төрт жыл салып, Мұхитты үйлендірдік, одан соң Динагүлді ұзаттық. Бірінен соң бірі өмірге келе бастаған немерелеріміз де көз қуанышымызға айналды. Өміріміз осылайша өз арнасында ағып, өтіп жатты.
Балаларды өсіріп, тәрбиелей жүріп, сен менің де қамқоршым, күтушім болдың. Қиындықта, басқа әрқилы іс туғанда қасымнан табылып, білген ақылыңды айтып, алабұртқан көңілімнің орнына түсуіне көмектесуші едің. 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасының дүрбелеңімен мен университет бітіріп келіп алғаш еңбек жолымды бастаған, туған ұямдай болған «Социалистік Қазақстан» газетінің редакциясынан кетуіме тура келді. Онда он алты жыл жұмыс істеп, соңғы алты жылда газеттің бөлім меңгерушісі қызметін атқарған маған басқа жақтан дәл сондай орын табыла қоймай, үш-төрт ай үйде жатып қалдым. Отбасының тірегі болар адамның еш нәрсеге жарамай, балаларына қарап үйде отырып қалғаны жігерімді біраз жасытса керек, көзімнен бір тамшы жас үзіліп түсіпті. Соны байқаған сен қасыма келіп: «Бұл қылығың ер адамға жараспас, мойыма, ертең-ақ бәрі орнына келеді», – деп арқамнан қағып жұбатып, ертеңінде баспадағы менің достарымның біріне барып аударма жұмыс әкеп бердің. Мен аудармамен айналысып, уақытымды өткіздім.
Кейін республикалық «Ғылым» баспасына жұмысқа келіп, онда редакторлықтан бас редактор дәрежесіне дейін өстім. Баспа ісін меңгеру, оның жұмысын ұйымдастыру – бұл да өнер еді. Сол өнерді игерген кезімде, мұнда келгеніме он алты жыл толғанда үкіметтің қаулысымен «Ғылым» баспасы жабылып қалды. Сонда тағы да сен: «Жасың келіп қалғанда сені ешкім жұмысқа алмайды, басшылық қызмет ұсынбайды дегенім ғой, өз ісіңді аш, баспагерлікпен айналыс, бұл қолыңнан келетін сияқты», – деп ақыл бердің.
Сөйтіп, мен «ЖШС «Қарасай» баспасын құрып, тіркеуден өткіздім. Алғашқы екі-үш жылым баспаны қалыптастыруға кетіп, артынан ЖШС «Қарасай» жоғары оқу орындарына қажетті оқулықтар мен оқу құралдарын шығаратын баспа болып орнықты. Соған биыл он жыл толып отыр. Ақылшым, жанашырым, сол кезде қасымда сен болмағанда, қайтер едім. Отбасыма нан тауып беруге жараған, атқарған істерім арқылы (пайдалы кітаптар шығарып, үкіметке салық төлеп отырғандығымды айтып отырмын) қоғамға да пайдамды тигізіп отырған баспаның иесі болмай, баспагер атанбай, басқа бір жұмыстың тізгінін ұстап кетер ме едім.
Сен мені шыңдап, қайрай жүріп, маған күш-қуат беріп, қолдай отырып, өзің де шығармашылық жағынан өсіп, баспаның тәжірибелі редакторы ретінде орнықтың. 1979 жылы С.М.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің журналистика факультетін бітіргеннен кейін біраз жыл (1977–1985 ж.ж.) «ҚазТАГ-та, одан соң «Қазақстан» мемлекеттік баспасында (1985–1994 ж.ж.), 1994–2005 жылдары заң әдебиеттерін шығаратын «Жеті жарғы» баспасында редактор, аға редактор, жетекші редактор қызметтерін атқардың. 2005 жылдың мамыр айынан 2012 жылы зейнеткерлікке шыққанға дейін «Таймас» баспа үйінде жұмыс істедің. «Жеті жарғы» баспасында жұмыс істегеніңде заң әдебиеттерін шығару үшін сол салаға бейім болу керек деген ұғынық-түсінікпен 2000 жылы Д.А.Қонаев атындағы гуманитарлық университеттің юрисприденция факультетін оқып, бітірдің. Сөйтіп, сен екі бірдей университеттің дипломын алып, біздің көбімізде жоқ білімді игеріп, меңгердің.
Редактордың жауапкершілігі жайында тереңнен сыр тартып, айтуға болады. Жалпы, редактор болуды қолжазбаның тыныс белгілерін қарап, сәл сауаттырақ шығуына көңіл бөлетін корректордың міндетімен шатастырмау керек. Өкінішке қарай, баспада істейтін көптеген әріптестеріміз осы деңгейден аспай келеді. Баспагерлер арасында «редактор – кітаптың айнасы, бет-бейнесі» деген қалыптасып кеткен жақсы сөз бар. Ол рас. Баспадан шығатын әрбір кітаптың қолжазбасын қараған кезде алдымен оның мазмұны тақырыбына сай келе ме, жоқ па, соны анықтап, жұмыс істеуге жарайтын болса әрі қарай авторға қай тұрғыда көмектесу керектігін белгілеп, содан соң барып грамматикалық сауаттылығына мән бере отырып, мәтіннің ұғынықты тілмен жарық көруіне көмектесу керек. Сен қай баспада жұмыс істегенде де осыны есіңнен шығармадың. Бірде белгілі педагог-ғалым, жазушы Советхан Ғаббасов ағамыз мемлекеттік бағдарламамен «Таймас» баспасынан шығатын «Педагогика» деген кітабының редакторы екеніңді білген соң үйге қоңырау шалып, өзінің стилі қалыптасқан автор екенін, бұған дейін де жарық көрген еңбектерінің ешбір түзетусіз, өзгертусіз шыққанын айтып, сенің қолыңдағы қолжазбасының бір сөзіне тиіспеуін сұрады. Сен телефон тұтқасының ар жағындағы адамға шамданбай, байсалды жауап бердің. «Аға, қолжазбаңызға қарындашпен түзетулер салдым және біраз сұрақтар бар, баспаға келіңіз, солармен танысыңыз», – дедің. Ертеңінде сен автордың түзетулеріңмен толық келіскенін, «Рысжан, енді өзіңе сенемін, жақсы көңілмен қарап жатыр екенсің», – деп ризашылығын білдіргенін айтып келдің.
Сондай-ақ, сен әйгілі дінтанушы ғалым, ғұлама Халифа Алтайдың Түркиядан көшіп келгеннен кейін Қазақстан баспаларынан шығарған бірнеше кітаптарына редакция жасадың. Абыз ақсақал жүргізген редакцияңа риза болып, үйіне шақырып, Түркиядан әкеліп Қазақстанға тегін таратқан «Құран Кәрім. Қазақша мағынасы және түсінігі» деген кітабына қолтаңба қалдырып, өзіңе сыйлады. Сен бұған қатты қуандың әрі сексеннің сеңгіріндегі ақсақалдың өзіңе кофе қайнатып бергеніне мәз болдың. Міне, бұл – саған авторларыңның ризашылығы, ел алғысы. Ал, Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министрлігінің шешімімен екі рет – 1996 және 1998 жылдары жылдың таңдаулы редакторы болып танылдың.
Сен үлгілі редактор болумен бірге, тәуір аудармашы да едің. Аудармаға өнер деп қарадың. Бұған қызығушылығың 1971 жылы орта мектепті бітірген соң Алакөл аудандық (Талдықорған облысы) «Жаңа өмір» – «Новая жизнь» газетінде әдеби қызметкер, аудармашы болуыңнан басталған еді. Өйткені, екі тілде шығатын газеттің жүгі сендерге осындай міндет арқалатты. Кейін ҚазТАГ-та жұмыс істегеніңде аудармаға одан әрі машықтанып, баспаларда редакторлық қызметпен бірге, бұл істі де қатар алып жүрдің. Айталық, 1989 жылы Қазақ совет энциклопедиясының бас редакциясы шығарған «Шаңырақ. Үй-тұрмыс энциклопедиясының» «Кестелеу» бөлімін, 1989 жылы «Ғылым» баспасынан жарық көрген Дуглас К.Стивенсонның «Америка: халық пен ел» кітабының 1–6-шы тарауларын, «Мемлекет және құқық негіздері» оқулығының («Жеті жарғы», 2001 ж.) 1-ші және 23-тарауларын, К. О. Түркбенбаевтың «Термиялық өңдеудің жабдықтары, технологиясы және термиялық цехтарды жобалау» деп аталатын оқулығын («Жеті жарғы», 2003 ж.) қазақ тіліне аудардың.
Аудармаға қатысты барлық саланың терминдерін, сөздіктерін жинап отыратын болдың. Үйіміздің кітап сөрелері медицина бола ма, ауыл шаруашылығы бола ма, техника саласының дерсің бе – бәр-бәрінің қазақша-орысша сөздіктерімен толтырылған. Ал, елімізде тұңғыш рет шығарылған экономика, ғылым мен мәдениет салаларының бәрін қамтитын 33 томдық қазақша-орысша және орысша-қазақша терминологиялық сөздіктің барлығын жаздыртып алдырдың. Бұлар сенің күнделікті жұмысың барысында негізгі көмекші құралға айналып, өзіңе қажет болғанда да немесе біреулер терминдерге байланысты көмек сұрай қалса да, ерінбей-жалықпай соларды ақтарып, төңкеріп, іздегендерін тауып беріп отырушы ең.
Өмірде сен бәріне де үлгіруге тырысатынсың. Соңғы үш-төрт жыл бойы ауырғаныңа қарамай, балалардың тірлігін күйттеуге кірісіп кеттің. Өзіңнің айлық жалақыңнан, менің жалақымнан, басқа да келген көлденең табыстан үнемдеп, қаражат жинап, бір ұлыңның үйлі болуына, екінші ұлыңның үйін кеңейтуіне көмектестің. Бұл да сенің аналық мейірімің мен жан шуағыңды төккендігіңнің белгісі. Әйтеуір, балалардың өз үйлері болса екен, қысылып, қымтырылмай отырса екен деген ізгі ниетіңнен туған жәйт.
Сені жылқы мінезді десем де болар еді. Ол жылқы жылы туғандығыңнан ба, әлде қаныңа сіңген қасиет пе, әйтеуір жаймашуақтап сөйлеп, күлбілтелегенді білмейтінсің, тіке айтып, тарпып қалушы ең. Ол туралығың тазалығыңды, адал көңіліңді білдірсе де, кейбіреулер мұны түсінбей, өкпелеп қалатын. Менің туыстарым да солай ұғып қалып жүрді. Кезінде өзіңмен бірге жұмыс істеген, баспагер, журналист, марқұм Өмірбек ағаң: «Рысжан, үйде де осылайсың ба, балаларды басынан сипап, үй иесі – інімізге жылы сөзіңді арнап дегендей ілтипатыңды жасамайсың ба», – деп сұрағанда, сен: «Аға, құдай берген мінезім осы, оны өзгерте алмаймын», – депсің. Сонда Өмекең қарқылдап күліп «айналайын, ештеңе етпес, маған тура айтатын осы мінезің ұнайды», – деп арқаңнан қағыпты. Сен қаншама қатал көрінгенмен, досқа адал, туысқа бауырмал, маған сенімді, аяулы жар болдың. Егер маған қаталдау болмасаң, мен тізгінді босатып жіберер ме едім, кім білсін? Балаларыңмен бірге мені де тәрбиеледің, қысып ұстадың, әр нәрседен сақтандырып отырдың. Енді, мен сенің осы мінезіңді, әрбір қылығыңды еске алып, сағынатын боламын. Сағынышым сағым боп ұшар сан жылдарға ұласып, санамда тек сенің бейнең қалар-ау!
Үй шаруасындағы әйел тірлігінің қиындығын, оның азапты жұмыс екендігін мен сен ауырғанда, өзім сол іспен тікелей айналысқанда барып түсіндім. Сенің таңғы асыңды әзірлеп беріп, дәрілеріңді ішкізген соң, ыдыс-аяқты жуып тастаймын. Арасында дүкенге барып, азық-түлік алып келемін. Сөйткенше түс мезгілі жетеді. Түскі астан босаған ыдыс-аяқ тағы да күтіп тұрады. Бірер сағаттан кейін кешкі астың қамына кірісесің. Саған кешкі тамағыңды беріп, дәрілеріңді ішкізіп, төсегіңе жатқызғанымша түнгі сағат 10–11 болып қалады. Кешкі астан босаған ыдыс-аяқ тағы да үйіліп қалады. Бітпейтін жұмыс бір! Мен шаршағанымды, әлім кете бастағанын анық сеземін. Жазда, күн ыстық кезде қан қысымым біресе көтеріліп, біресе төмен түсіп кетіп жүрді. Сол күндердің бірінде өзіңді емдеп, көмегін жасап жүрген дәрігеріміз Зейнеп Байғазықызына хабарласқанымда, ол кісі: «Сіз кешкі ыдыс-аяқты жумай-ақ қойыңыз, ертең де күн бар ғой, ертерек жатып, демалыңыз», – деп кеңес берді. Ал, мен сенің сау кезіңдегі тірлігіңді көзге елестетсем, сен соның бәріне үлгіріп, балаларыңа да қарап, менің де бабымды тауып, түннің бір уағында жатсаң да «қыңқ» демейтін едің. Әйелдің жаны сірі деген рас екен. Бірақ сен сол кезде өзіңді өзің аяп, аялай білсең ғой, жаныңды күтсең ғой, мұндай жағдайға, ауруға ұшырамас па едің. Мен де сені қиындықтан сақтандырып, аялай алмаппын. Қолыңнан ауырыңды алып, жұмысыңды жеңілдетуім керек пе еді. Егер мен кейде бұлай жасай алмаған болсам, кешір мені, жаным.
Аяулым, сен қайтқан кезде (28–30 қазан, 2015 ж.) қазанның қара суығы қыспаққа алмай, күздің жаймашуақ, жылы күндері орнай қалды. Ал, денеңді жер қойнына беріп, Аллаға табыстаған күннің ертеңінде күз қабағы түксиіп, аспанды түсі суық қара бұлт торлап, нөсер басталып кетті. Күздің ызғарын сездірген жаңбыр екі күн бойы жауды. Бұл сурет сенің ашық-жарқын жүзің мен бұрқ-сарқ еткен мінезіңді бейнелегендей. Ал, тереземді ұрғылаған күзгі жаңбыр тамшылары менің және ұл-қыздарыңның, ет жақын туыстарыңның сені қимастықпен шығарып сала отырып көзінен ыршып түскен жасы ма деп ойладым. Табиғат та түнеріп, бізбен бірге қайғырғандай болды.
Жоқ, жарқыным, біз енді жыламаймыз, бекем боламыз. Сені күн сайын, сағат сайын ойлап, құран бағыштап, дұға жасап, естен шығармауға бекінеміз. Хош, аяулым, жаның жәннатқа кіріп, жай тапсын, жатқан жерің жарық, топырағың мамық болсын! Алладан осыны сұраймыз.
Құдай қосқан жарың –
Болат Асанбаев, баспагер,
журналист.
Для отправки комментария вам необходимо авторизоваться.