---

Дегенмен, қазақ хандығы ХV-ХІХ ғасырлар арасын қамтитын бергі тарихымыз. Бұның ар жағында Алтын Ор­да, одан әрі көк түрік, сәл тереңдесек, ғұндық тарихы­мыз жатыр. Біз – мемлекеттік тарихты басымдыққа шы­­­ғаратын кеше құрылған АҚШ емеспіз. Немесе ғұн за­манында мемлекеті түгілі ізі де жоқ, Отан тарихына жү­гінетін Ресей емеспіз. Біз – тарихы терең халықпыз. Ал халық тарихы Ұлт тарихынан бастау алады. Елбасымыз: «Ұлттық идеяны қалыптастыру біздің өз тарихымызды жаңадан оқу негізінде ғана мүмкін болады. Сон­дық­тан ұлттық идеяның формуласы ұлттық тарихта жатыр», – де­ген болатын. Сонымен, тарихымызды тануды тоқтат­пай, кезең-кезеңмен саралап, ары қарай жылжуымыз ке­рек. Келесі кезең – қазақтың Алтын Орданың мұ­ра­гері екенін әлемге мойындату.
Қазақтың қазіргі кең байтақ жерінде қазақ хан­ды­ғынан бұрын, Жошы басқарған Алтын Орда мемлекеті құ­рылды. Оның саяси орталығы қазіргі Қазақстан жері. 1445 жылы Алтын Орда құлағаннан кейін оның ай­ма­ғында бірнеше хандықтар бой көтерді. Алтын Орданың мұ­рагері болып Қазақ хандығы құрылды, ал Алтын Ор­да­ның халқы – қазіргі қазақ халқы. Дешті Қыпшақ елін­де құрылған мемлекетті Шыңғыс ханның өзі «Қыпшақ елі» деп атады. Мемлекеттік тілі – қазақ тілі болды. Ханы қа­зақ текті – меркіт. Жошының меркіт екендігі, оның Ша­ғатай ұлысымен арадағы қақтығыста, Шыңғыс хан­ның көзінше айтылғаны туралы «Моңғолдың құпия шежіресінде» ашық жазылған. Тарихымызды айтқанда көбінесе: «Тасқа басылған, қағазға түскен ештеңеміз жоқ, көбі ауызша аңыз болып айтылады», – деп жас­қаншақтаймыз. Ал осындай тарихи жазбаларды елемеу біз­ге сын, келешек ұрпақ алдында үлкен айып. Сон­дық­тан осындай тарихи жазбаларды жалтақтамай әлемге паш ете отырып өз пайдамызға асыруымыз керек. Жо­шы­ның меркіт екендігі Шыңғыс хан туралы қытай халқы тү­сірген 30 сериалы «Шыңғыс хан» тарихи сериалында да айтылады. Оның үстіне, Ресейдің біраз ғалымдары да кейінгі жылдары қазақтардың Алтын Орданың мұ­ра­гері екендігі туралы айтып жүр. Сондықтан біздің кеңес кезіндегідей жасқанатын да, жалтақтайтын да жөніміз жоқ. Қазақтардың Алтын Орданың мұрагері екенін батыл айтып, насихаттап, осы пікірдің пәрменін арттыруымыз керек. Әлемге «Қазақ – Алтын Орданың мұрагері», – деп дәйекті түрде дәлелдеп алсақ, ар жағында бүкіл түр­кінің Ата жұртын сақтап қалған халық екендігімізді айдай әлемге мойындата аламыз. Одан әрі Рим империясын аттан аударып түсірген Еділдей (Аттила) патшамыз (б.з. 434-453 ж.) болған ғұндардың ұрпағы екеніміз анық­талады.
Қазақтың  Алтын Орданың мұрагері екенін насихат­тау­ды кешіктірмей бастау керек. Себебі, Ресейдің алдыңғы ой­лы ғалымдары қазақтардың Алтын Орданың мұрагері екенін мойындағанымен, қазаққа жақсылықты қимай­тын кейбір шовинистік, ұлыдержавалық, отар­шыл­дық көзқарастағы ғалымдары «Алтын Орданың мұрагері – Ресей» деп дәлелдеуге тырысуда. Сондықтан тағы да кешігіп, апыл-ғұпыл тойлаймыз деп шала-шарпы болып қалуы мүмкін. «Кешігіп» деп отырғанымыз, Қазақ хан­ды­ғы­ның 550 жылдығын атап өтуді Ресей Федера­циясының Пре­зиденті В.Путиннің: «Қазақтарда мемлекет болған жоқ», – деген сөзінен кейін пәрменді түрде қолға алдық. Кешігіп қолға алудың салдарынан уақыт тығыз болып, қазақ хандары туралы фильмімізді аяқтап үлгермей, ешкімге көрсете алмай қалдық. Ал негізінен, Қазақ хан­дығын атап өту туралы ойлар қазақ БАҚ-тарында 2011 жылдардан бері айтылып келеді. Мысалы, «Алматы ақшамы» газеті өзінің «Мұны басқа ұмытса да, қазақ ұмытпауы керек» деген мақаласында: «Қазір «Қазақстан», «Қазақ елі» аталып жүрсек те, бұның бас­тауында «Қазақ хандығы» тұр. 1465-1466 жылдары Керей мен Жәнібек сұлтандар «Қазақ хандығын құрды. Содан бері «Қазақ елі» деген ат дүниеге белгілі бола бастады. Кейбір та­рих­шыларымыздың айтуынша, «қазақ» сөзі бұдан бұрын да болған көрінеді. Бірақ «Қазақ хандығы», «Қазақ елі» деп аталып, мемлекет ретінде ұйымдастырған Керей мен Жәнібек хандар екені дау тудыра қоймас. Қазақ мем­лекетінің бастауын осы кезеңнен бастасақ, содан бері 545 жыл өтіпті. Демек, оны да ұмытпай, мемлекет көлемінде атап өткен дұрыс», – деп жазған еді. («Алматы ақ­шамы». №83, 19.07.2011 ж.). Өкінішке қарай, дер ке­зін­де қазақ БАҚ-тарындағы бұндай мақалаларға көңіл аударып, мән берген бірде-бір шенеунік, не депутат, не лауазым иелері болмады. Егер сол кезде көңіл аударылып, мән беріліп, қолға алынғанда қазір қазақ хандары туралы фильміміз де жарыққа шығатын еді. Бізде бір жа­ман әдет бар. Өз еліміздің азаматтары айтып, жазып жат­са да лауазым иелері мән бермейді. Ал басқалар, әсі­ресе басқа мемлекеттің лауазым иелері біз туралы теріс пікір айтып жатса намысымыз қозып, апыл-ғұпыл, шала-шарпы іске кірісеміз. Қазақтардың Алтын Орданың мұрагері екен­дігі туралы насихатты да «ұзын арқау кең тұсауға» салып жүріп алар ма екенбіз…
Өз тізгініміз өз қолымызға тигенде өзіміздің тарихы­мызды өзіміз жазуымыз керек. «Отар елдің тарихын отарлаушы елдің өкілі жазады» деп, бұған дейінгі тарихымызды ресейліктер жазып келді. Әрине, олар өздерін көтермелеп, бізді тұқыртуға тырысып: «Қазақстан Рес­публикасы ұзақ өмір сүре алмайды. Өйткені, тарихта қазақтардың өз мемлекеті болмаған, оларға мемле­кет­тілік идеясы жат» деп келді. Сондықтан «Мәдени мұра» бағ­дарламасын тоқтатпай, жалғастыра отырып, мем­лекеттігіміздің кемел шағы Алтын Орданың мұрагері қа­зақ халқы екенін дәлелдеп шығуымыз керек.