---

Мені қазақ халқының бойына суырыпсалмалық қасиет қайдан сіңген деген ой мазалайды. Ол тіл бай­лығы, ой жүйріктігі, ғажап нәзік сезімталдығы мен кең пейілділігі, ер жүректігі мен батырлығы ар­қы­­лы қанына сіңген ғой. Жалпы, біздің ата-бабалары­мыз тарихы толық зерттеліп болған жоқ. Еуроцентрлік ға­лымдар тарихты ерте дамыған деп қытайлықтар мен үнділерді айтады. Ол да дұрыс шығар. Өйткені, олар­дың тарихы терең, кемінде 20-30 мың жылдарды қам­тиды. Ал біздің ата-баба тарихы аң аулап, алғаш­қы аңдардың кішкентай өсімдерін қолға алып, мә­пе­леп бағудан басталған. Одан бері қанша заман өт­ті?
Ресей ғалымдары Кеңес дәуірінің соңғы кез­де­рінде бірнеше жыл бойы Қаратауға келіп, тау үңгір­ле­рін зерттеп, 18-20 метр тереңдіктен тас, керамика­дан жасалған еңбек құралдарын тауып, олардың бұ­д­ан 400-ден 600 мың жыл бұрын жасалғандарын анық­тады. Егер саналы адамдар өмір сүруді құрал-сай­маннан жасаудан бастаған десек, онда мал бағып өмір сүрген бабалар тарихы 700-800 мың жылдарға тереңдейтін болады. Сол тұңғиық дәуірден бастап тіл пайда болып, дамыды, әдет-ғұрып қалыптасты. Ата-ба­баларымыз мал соңында көшіп-қонып жүріп жер та­ныды, этностармен араласты, мәдениеті мен тілін та­ратты. Оған дәлел – Еуразиядағы сандаған жер-су, тау-тас, мекен аттары. Ата-бабаларымыз бұл қасиетін XVIII ғасырдағы француз ағартушысы Ш.Монтескье «Пар­сы хаттарында» тамсанып айтқан болатын.
Ал, айтыс өнерінің қазақ арасына кең тарағандағы оның тілінің жарты миллионнан астам уақыт бұрын ке­ремет дамығанын аңғартады. Қазақ тілі аса құнарлы әрі бай. Сондықтан да кез келген жағдайда көкейінен өлең төгіліп тұрады. Ол өлең әрі өтімді, әрі дәлме-дәл дә­лелді. Бұл тіл байлығы мен ой жүйрік­тігінің жемісі. Әрі мұндай қасиет өзге ешбір ұлттың пешенесіне да­рымаған.
Еуропа халықтарында ғылым дамыса да мұндай сөз байлығы мол емес. Атақты ағылшын философы Бер­тран Рассел: «Айтуға болатын және болмайтын сөз­дер бар. Сондықтан айтуға болмайтын сөздерді айт­паған жөн», – деген. Қазақ елінде айтуға болмайтын сөз жоққа тән, барлығын сыпайы жеткізе білген. Орыс­тардың бір сөзінің өзінің қазақтарда ондаған ба­ламасы бар екенін ХІХ ғасыр аяғында Орынборда жа­рық көрген орыс-қазақ сөздігінде Ресей ға­лым­дары жазып, мысалдар келтірген.
Г.Гегель «Кто мыслит абстрактно?» деген мақала жа­зып, немістерді абстракты сөз болатынын түсін­дір­ген. Қазақтар абстракты сөздерді де кең қолдана білген. Ал немістерде ондай тәсіл болмаған. Қазақта: «Ұзын-ұзын із келеді, ұзын бойлы қыз келеді» деген жұм­бақ бар. Шешуі «Жылан». Неге оны қызбен са­лыс­ты­рады. Өйткені, қыздың белі жіңішке, буындары мың бұралатынын абстракты түрде бейнелегені. Қа­зақтың сөз байлығы оның өте ерен бабаларының ар­қасында. Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың: «Қазақ тарихында біз ұялатын еш нәрсе жоқ» дегені өте орынды сөз, бұлжытпайтын шындық. Осыған қосарымыз, қазақ тарихында әлемге көрсетуге лайықты, жарамды жақсылықтар да мол. Соның бірі әдепті салт-сана, өлең-жыр, айтыс өнері. Біз сөз етіп отырған Нартай ақын соның бір өкілі. Нартай Бекежанов айтыс өне­рімен де даңқын шығарған. Ұмытылып бара жатқан 1939 жылдың өзінде Нартайдың Нұрлыбек Бай­мұра­товпен сайысын бүкіл қазақ газеттері қуана жазып, су­реттерін жариялаған болатын. Мен мектеп оқушы­сы едім. Әлі күнге дейін есімде. Бұл – 1944 жылы өткен Республикалық ақындар айтысы Кеңес заманынан бастау алған кез. Қызу айтыс үстінде де ақындар бі­рі­нің бетін бірі жыртпаған. Қандай өткір сайыстарда да бірін-бірі қолдап, қолпаштай білген.
Сұрапыл Отан соғыс жылдарында Нартай ақын топ құрып, ел аралап, сырнаймен концерт беріп, ел­дің рухын көтеріп, қайраткерлік көрсетті. Үлкен жиын­дарда оның топ жарып, бастау айтатын қасиеті де бол­ды. Мәселен, Жамбыл өтініші бойынша Мәдениет, Өнер қызметкерлерінің Бірінші съезін арнаумен аш­қан Нартай ақын болатын. Мәскеуде 1936 жылы өт­кен Қазақстан Мәдениеті мен Өнерінің онкүндігін дүріл­детіп өткізуіне де ол үн қосты.
Нартай өз халқын түрлі жағдайларда рухтандыра біл­ген суырыпсалма ақын әрі керемет орындаушылық қаб­ілеті арқылы ел санасында сақталатын керемет тұл­ға.