---

– Бүгінгі оқушы әдебиетке қанша­лық­ты қызығады?

Майра АЙЖАРЫҚОВА:
– ХХІ ғасырда баланың өздігінен кітап оқ­уы өте қиын, сабақтан тыс әдебиетті бы­­лай қойғанның өзінде, мектеп бағ­дар­ламасындағы әңгімелерді оқымайды. Мұндай кезде роман, повесть туралы сөз қоз­ғау ауыр. Сондықтан мұғалімдер ба­лаларға бес-он минут әңгіменің мазмұнын айтып беруге, сол арқылы әдебиетке қы­зық­тырып жетелеп отыруға мәжбүр.

Айгүл ЖӘУТІКБАЕВА:
– Бүгінгі таңда оқушылардың әде­биет­ке қызы­ғушылығы төмен. Қызығып кі­тап оқып жүрген бала ілуде біреу ғана.

– «Әдебиетке бейім» деген тіркесті оқу­шыларға қатысты қолдану қанша­лық­ты орынды?
Майра АЙЖАРЫҚОВА:
– Оқушының әдебиетке құштарлығы кө­зінен байқалады. Оқығысы келген ба­ланың жанары оттай жанып «Апай, маған тапсырма беріңізші», – деп өзі тіленеді. Кей балада еш құштарлық жоқ, оны қан­ша көтермелеп, қанша жетектесеңіз де алға жылжымайды. Бірақ мұғалім ре­тін­де, адамның адамдық қасиетін сақтап қалатын тек әдебиет екенін оқу­шының санасына сіңіру міндетім деп есептеймін.Математикада бала есеп шығарады, спортта жүгі­реді, түрлі жаттығулар жа­сай­­ды, бірі ми қызметін, екіншісі денені шың­дайды. Рухты шыңдайтын – ұлттық сана. Ал ұлттық сана оқушының бойына ұлт­­тың әдебиеті арқылы сіңеді. Әлемдегі мық­ты көшбасшылардың барлығы дер­лік ең алдымен сөз өнерін меңгергені бел­гілі. Баланы кітап оқымайды деп жаз­ғы­ра алмаймыз, өйткені ата-анасы кітап бе­тін ашпайды, уақыттары жоқ. Кейбір ата-аналар қазіргі заманғы жазушылар тұрғай, классиктерді де танымайды.
Айгүл ЖӘУТІКБАЕВА:
– Балаларды әдебиетке бейім немесе бейім емес деп бөлу қате пікір деп ой­лаймын. Әрине, «Сенің әдебиетке бейі­мің жоқ» деп бөлсек, онсыз да кітап оқуға құлқы жоқ балалар оны жылы жауып қояды. Сол себептен, оларды кітап оқуға қызықтыра білу керек.
– Әдебиет пәнінің мұғалімі ретінде ба­лаларды әдебиетке қызықтырудың қандай тәсілдерін қолданасыз?
Майра АЙЖАРЫҚОВА:
– Мектеп бағдарламасында көбінесе класси­калық шығармалар оқытылады. Қазіргі заманғы жазушылардың шығар­маларын оқушыларға сабақ­тан тыс уа­қытта оқытамыз. Он-он бес кітаптың тізі­­мін беріп «осыны оқып кел» десеңіз, ба­ла еш уақытта оқымайды. Сол үшін жазу­­шының шығарма­ларының ішінен бір әң­гімесін таныстырып, өзге шығармасын тауып оқып келуге, мазмұнын айтуға тап­сыр­ма береміз. Деңгейлік оқыту тәсілі бойынша шығарма­ның белгілі бір бөлігін ғана оқып беріп, әңгіменің кульминациясына келгенде балаларды топ-топқа бө­ліп, оның екінші жартысын өз қиялда­ры­мен плакатқа сурет ретінде салып, аяқ­тауға тапсырма береміз. Бір сыныпта төрт-бес топ болуы мүмкін. Әр топ өзінің нұсқасын айтып, түсіндіріп болған соң ғана әңгіменің қалай аяқталғанын оқи­мыз. Немесе басталған әңгіменің қы­зық­ты жерінен ары қарай үйден оқып келуді тапсырамыз. Осы тәсілдерден кейін сыныптың тең жартысына жуығы оқуға мойын бұ­рады. Пушкиннің «Евгений Онегині» 200 бет, оны бала өз бетінше ешқашан оқы­май­ды. Бұндайда балаларды театрға апа­рып, шығарма желісі бойынша түсі­ріл­ген фильмдерді көрсету арқылы қы­зық­­тыруға тырысамыз. Сондай-ақ, әде­биет апталығында бас­тауыш сыныптар – ертегілерден, орта буын – балалар әде­бие­тінен, жоғары сыныптар – Ғ.Мүсі­реп­овтің, М.Әуезовтің, басқа да классик жазушы­лардың шығармаларынан қойылымдар қояды. Ең соңғы тәсіл – жазушылармен кездесу өткізу. Кездесу алдында оқушыларға жазушының кем де­ген­де, екі-үш әңгімесін оқып келу тап­­­­сырылады. Кездесу барысында оқу­шы­лар қаламгерге сұрақтар қойып, оқыған шығармалары туралы өз ойларын айтады. Бір айда бір рет сабақ­тан тыс әде­би сағат оқытылады, яғни бір оқу жы­лының ішінде тоғыз рет сабақтан тыс әде­биет сабағын өткіземіз.
– Әдебиетке қызықтырудағы мұндай тә­сіл­дердің нәтижесі қандай?
– Әрине, азды-көпті нәтижесі бар. Мә­селен, Төлен Әбдіктің «Оң қол» мен «Па­расат майданы» атты шығармаларын оқы­ғанда балалар: «Бұл шығарманы қа­былдау біз үшін қиындау болды, өйткені, бұл таза қазақы шығарма емес, бұл синтез. Мұнда Еуропаның мәдениеті, психологиясы басым», – деді. Әдебиет пәнінің мұғалімі ретінде балаларымның бұл сөзін еңбегімнің жемісі деп түсіндім. Көп жылдар бойы мектепте сабақ бере жүріп ба­лаларға дәстүрлі әдебиеттің жақын еке­нін анық аңғардым. Әде­биеттегі син­тез­бен баланы баурау қиын. Өйткені, син­тез оларға таңсық емес. Әннің ырғағы да, әнші­нің орындау мәнері де,  ақпарат­тың бе­рілу тәсілі де, фильмнің сюжеттері де Еу­ропаның стилімен беріліп жүр. Бала ме­ніңше, қазақылықтың иісін осы әде­биеттен іздейді. Онда да тек классикалық шығарма­лардан емес, қазіргі әдебиеттен көр­гісі келеді. Балалар Нұрғали Ораздың, Діл­дар Мамырбаеваның, Заря  Жұ­ма­но­ва­­ның шығармаларын оқығанды жақсы кө­реді. Өйткені, олардың әңгімесінен қа­зақ ауылының иісі аңқып, ұлттық болмыс айқын көрініп тұрады. Бүгінгі әлеуметтік проблемалар, ұрпақ сабақтастығының үзілуі, қазақ отбасындағы әке мен бала арасындағы қарым-қатынас мәселелері ай­тылады. Бүгінгі күннің тақырыбына ар­­нал­ған осындай шығармаларды оқыған соң балалар ара­сындағы талқылаулар өте қызықты өтеді. Әде­биет – бар ғы­лым­ның синтезі. Мысалы, біз Нұрғали Ораз­дың «Жылқының көз жасы» деген әңгі­ме­сін оқысақ, Семей полигоны туралы сөз қоз­ғаймыз. Полигонның зардабынан жа­ман ауруға шалдыққан Абат шал саумалмен емделеді. Мұнда біз көшпелі өмір тір­шілігіндегі ерекшеліктерге тоқталып, та­рихқа да үңілеміз. Әңгімедегі әр сюжетке сай географияны, тарихты, дінтануды, тіп­ті экономика негіздерін қамтимыз.
Алайда, мұның барлығы мұғалімнің ық­палымен ғана жүзеге асады. Баланың аты бала. Оған дұрыс бағыт сілтемесе, ұсы­нылған ақпаратпен шектеліп қалады. Сы­ныптағы балалардың барлығы әде­биетті жақсы оқиды десем, өтірік айтқан бо­ламын. Жүз пайыз оқушының жетпіс пайы­зы әдебиетке ден қойса, мен еңбе­гімнің ақталғаны деп білемін.
Айгүл ЖӘУТІКБАЕВА:
– Мәселен келесі тақырыпта М.Әуе­зовтің «Абай жолы» романын өтетін бол­сақ, алдын ала әр қатарға романның әр бө­лімін оқып келуді тапсырамын. Бір том­ды тұтастай оқуға балалар ерінеді, егер әр бө­лімді қатарға бөліп берсем, оқиды әрі уақытты тиімді пайдаланады. Бөлім­дердің мазмұнын айтқызу арқылы бір шығарманы толықтай игереміз. Шы­ғар­мадағы нақтылы оқиғалар бойынша кесте толтырамыз, оқыған бала кестені толтырады, оқы­мағаны толтыра алмайды. Кестенің қортындысы бағаға әсер ететіндіктен нашар баға алғысы келмеген бала оқиды. «Кітапханаға саяхат» сабағын жүр­гіземін. Ол жерде балалар авторлардың жаңа кітаптарымен танысады. Кітапханашы жаңа шыққан кітап­тардың қысқаша мазмұнымен таныстырып өтеді. Әркім өз қалауынша ұнаған кі­­табын алып оқиды. Осы ретте жасөспі­рімдердің «детектив», «фантастика» жанрына қызығатынын атап өткен жөн. Қа­зақ әдебиетіндегі шығармалары желісі бойынша түсірілген фильмдер көрсетеміз. Шығарма желісі мен фильм мазмұнын салыстыру тапсырылады. Фильмді көр­ген­нен кейін балалардың қызығу­шылығы артады. Себебі, қазіргі таңда балалар тың­­­да­ғаннан гөрі, көргенін көбірек ес­те­рінде сақ­тайды. Тоқсанның соңында оқу­шыларға демалыс уақытында оқылу керек әдебиеттер тізімі ұсыны­лады. Жаңа тоқ­сан басталғанда арнайы дәптерге шы­­ғармадағы ұнаған оқиғалар мен кейіп­керлер туралы түрлі тапсырмалар орын­дайды.

---