Қазақ халқының тәуелсіз кезеңдегі әдебиеті – ол қаһарман халықтың ұзақ ғасырлар бойы қалаған тәуелсіздік жолындағы арман-аңсары. Қазіргі қазақ әдебиеті ұлттық мәдениеттің алып тірегі мен қадір-қасиетінің, әлемдік әдебиеттегі орнының, өркениетті  дамудағы көркемдік санасының көрсеткіші. Қазақ халқының мәдени мұрасының ұлттық ерекшелігін түсінуде өзге халықтар үшін табылмас алтын кілт болып есептеледі. Осындай ойға келудің негізгі себебі – жуырда М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты тарапынан шыққан «Қазіргі  қазақ әдебиетіндегі жалпыадамдық  құндылықтар»  атты зерттеуге тікелей байланыс­ты. Оқырман осы кітапты қолға алған заматта Кеңестік кезеңде объективтік және субъективтік себептерге орай ашылмай қалған қазақ халқының шынайы еркіндік  рухы, ұлт-азаттық идеясы мен елдің тәуелсіздік жолындағы күресінің тарихи шындық тұрғысынан сараланып жатқанын байқайды. Сонымен бірге, көркем әдебиет пен қоғамдық-әлеуметтік құбылыстардың өзара сабақтастығы мен олардың ішкі диффузиялық мағынасын тұңғыш рет ғылыми түрде жаңа көзқарас тұрғысынан реттеліп бағаланып отырғанын назардан өткізіп отырады.

---

Алимжан Тиливалди-Хамраев,
филология ғылымдарының докторы

Тәуелсіздік тұсындағы қазақ әдебиеті  даму  үстін­де болғандықтан оның әрбір аяқталған онжылдығы жеке зерттеле бастады. Алғашқы онжылдығы 10  томдық «Қазақ әдебиетінің тарихы» атты еңбектің 10 томында зерттелсе, екінші онжылдығы «ХХІ ғасыр әде­биеті» деп аталатын зерттеуде қарастырылған болатын. Ол зерттеулерде тәуелсіздік кезең әдебие­тін­дегі ұлттық және жалпыадамдық құндылықтар қа­рас­тырылмаған еді. Авторлар қауымы аталған мә­се­лені арнайы зерттеу көзіне алған. Ұлттық және жал­пыадамдық құндылықтар жөнінде академик С.Қирабаев: «Бұл  идея жалпы  адамды туыстыруға, бір-біріне  бауыр  етуге қызмет  жасайды.  Әлемдік  әде­биеттің  ұлы  шығармаларын  оқып, бірін-бірі біл­ген  оның  қаһармандарының  өзара жақындығы  да,  әдебиеттің  өмір  танушылық  және  тәрбиелік  қыз­ме­ті­нің  ұлғаюы  да  осыдан  көрінеді», – дейді.
Бүгінгі таңда әдебиет құндылықтарын және  шы­ғар­машылық феномен-қасиеттерді зерттеу эврис­ти­ка­лық бағытқа тәуелді екені белгілі. Бұл бағыт бүгінгі қа­зақ әдебиетінің жасырын көркем сырларын ашып беруге ықпал жасайды. Шынын айтқанда, бұл бүгінгі қоғамдық талапқа да сай. Көптеген оқырмандар  қа­зір­гі қазақ әдебиетінде көркемдік-эстетикалық құн­ды­лықтар қалай жүзеге асады және оның образдық бейнесінің қалыптасу кезеңдерінің, шығармашылық процестерінің құпиясын  білгісі келеді. Оқырмандар тұрмыстың көркемдік табиғатын  жан-жақты түсінуге талпынып, көркем сөз өнерінің ғасырлар  бойы дәс­түрлі дамуындағы әлемдік әдеби үрдістердің ең үздік үлгілері арқылы өздерінің  эстетикалық танымын жетілдіреді.   Қолымыздағы еңбек  осы мәселелердің бәрін талдау нысанына айналдырған.
Авторлар қауымы тәуелсіздік кезеңіндегі қазақ әдебиетінің барлық жанрларын қамтуды мақсат етіп, оларды қазақ көркем сөз өнеріне тән  жалпы заң­ды­лық­тар негізінде жүйелеген. Ғалымдар қоғамды  және бүгінгі адамды тану негізінде субъективтік және объективтік диалектикалық даму жолын әдебиеттің негізінде көрсетуге ден қойған. Бұл, әрине,жаңа мето­до­логиялық ғылыми принципте және поэтикалық жүйеде қарастырылған, дәлірек айтқанда, қазіргі ұлттық  және жалпыадамдық  құндылықтар жан-жақтан анықталу /детерминизм/ тәсілімен зерттеліп, бүгінгі қазақ әдебиетінің жанрлық сипатына айрықша көркем мән беріліп отырған. Мысалы, ғылыми ең­бек­те қазақ поэзиясы (С.Қирабаев); сатирасы (Б.Мұ­қатай),  жастар поэзиясы, жас қаламгерлер шығар­ма­шылығы (Н.Құдайбергенов), қазақ поэмасы, қазақ­­стандық этностар поэзиясы және повесі (Г.Ор­да), қа­зақ прозасы, қазақ және өзге халықтардың тәуелсіздік дә­уірдегі романы (Ш.Елеукенов), қазақ повесі (Е.Қаныкейұлы), қазақ және өзге халықтар әңгімесі (У.Қалижанов), жаңа қазақстандық романдар, қазақ және өзге халықтар драматургиясы (А.Қалиева),  қазақ көркем публицистикасы, қазақс­тан­дық  этностардың көсемсөзі (Н.Ақыш) біртұтас көр­кем методологиялық амал-тәсіл арқылы зерттелген. Сол себептен оқырман тұрмыстың, жаратылыстың сұлулығын қазақы мінез-құлықты танудың  түрлі сырларын байқай алады. Яғни  зерттеуде қалыптасқан дәстүрдің бүгінгі жалғастығы жатқанына көз  жет­кі­зеді. Авторлар қауымы ұлттық және жалпы­адамдық құн­ды­лықтар көрсеткіші ретінде әр түрлі көркем форма­лардың (драмалық, сахналық үлгіде жазылған поэмалар, элегиялық лирика, әңгімелердің көркемдік әлемі, көркем публицистиканың тақырыптық кеңістігі, тағы басқалар), фольклорлық элементтердің (мифтік концеп­тердің, фольклорлық мотивтердің, полифония­лық қабаттарын), ғашықтық дастандардың қызмет­терін, сатиралық әңгімелердің экспрессивтік салма­ғын ашып көрсеткен. Еңбекте бүгінгі қазақ сөз өнері  модернизм, реализм секілді әдеби бағыт­тардың ­кон­тексінде зерттелгенін, шығармалардың көркемдік-эстетикалық қырлары жан-жақты қарасты­рыл­ғанын кө­реміз. Ғалымдардың ғылыми потенциалын көр­­се­­тетін зерттеу қазіргі қазақ әдебиет­тануы­ның ­ғылыми жаңалығы болып табылады.
Сонымен бірге, авторлар қауымы ұлттық және жал­пыадамдық құндылықтарды әдебиеттегі тақырып­тардың көбейуімен, олардың салалық деңгейінің артуымен байланыстыра дәлелдеген. Солардың ішінде тарихи тақырыптың орны  ерекше ашылған.  Оқырман  қазақ ақын-жазушыларының шығармалары негізінде тарихи тұлғалардың образдық және  типологиялық галереясын жасау заман талабынан туғандығын жақ­сы түсінеді. Тәуелсіздік кезеңдегі қазақ әдебиетінің тарихи тақырыпқа бет бұруы – объективті саяси-қо­ғам­дық процесс. Себебі, қазақ тарихы – мәңгі ел идея­сының негізгі тамыры. Тарихымызды түгендеу – қаламгерлеріміздің ғана емес, баршамыздың негізгі міндеттеріміздің бірі. Бұл тақырып тұтастай алғанда қа­зақ халқының қаһар­мандық  бейнесін суреттейді. Бұл тұрғыда белгілі әдебиеттанушы-ғалым Шериаздан Елеукенов қазіргі роман жөнінде: «Тәуелсіздік дәуір романдары рухани өмірімізді байытқан үстіне байыта түсуде. Ұлттық тарихымыздың арғы қайнарларын  ашып қалпына келтіруде.  Тұлғалық, ұлттық, адамзат­тық мүдделердің қыр-сырына қанықтыруда. Не тақы­рыпқа қалам тербетсе де, бәріне «тәуелсіздік көзімен» (Н.Назарбаев) қарауда», – екендігін атап көрсеткен.
Оқырман тарихи тақырыптың ең күрделі мағы­насы – ол қазақ халқының батыры Кенесары ханның өмірімен және Арал теңізінің тағдырымен  байланыс­ты екенін сезеді. Батырдың  қазасы және Аралдың тағдыры – бұл ұлттық травма-жарақат және болашақ мәселесі.
Қазақ әдебиетіндегі тақырып ауқымының кеңейе түскендігі соңғы жылдардағы шығармалар арқылы пайымдалған. Бұл тұста оқырман қазақ әдебиетінде бұрын болмаған жаңа әдеби персонаж-кейіпкерлердің образымен танысады. Қазақ әдебиетінде қазіргі заман қаһармандарына, ғарышкерлерге,  басқа ұлттар­дың өмір-тағдырына, шығыстың ұлы зиялыларына (Омар Хайям, Яссауи, тағы басқалар) арналған эпи­ка­лық шығармалар, діни хикаяттар көбейе бастады. Олар­дың ішінде Елбасы туралы тақырыптың орны ерекше. Мұны тәуелсіздік тұсындағы қазақ әдебиетінің  тақырыптық сілкінісінің көрінісі, жарылыстың белгісі деп түсіну қажет. Елбасы туралы шығармаларда жаңа­ша көзқарас орын алған. Замандас бейнесін сомдауда қаламгерлер кеңестік дәуірде қалыптасқан мақтау жанрынан қаша бастағандығын байқатқан. Бұл шы­ғар­малардан әлем әдебиетінен үлкен орын алған гимн, ода, мадхия-мадақ сияқты жанрлардың­ бүгінгі әдебиетте жоққа тән екенін байқайды. Тілге тиек етіп отырған  бұл тақырыпта өтіну, сенім білдіру мотивтері көбірек орын алған. Айтпақшы, оқырман Елбасы тақырыбы – тәуелсіздік, сәяси тағдыр мәселесі екенін мойындайды. Бұл жерде Астана – қазақтың жаңа ордасы ретінде біртұтастыққа үндейді.
Қазіргі қазақ әңгімесін терең зерттеген ҚР ҰҒА корреспондент-мүшесі У.Қалижанов: «Ұлттық және жалпыадамзаттық мәселелерді көтеретін көркем жанрлардың бірі – әңгімелер де тәуелсіздік жылдары дамып-жетілді. Тәуелсіздік жылдарындағы қазақ прозасының, оның ішінде қазақ әңгімелерінің дамуына, көркемдік, профессионалдық деңгейінің көте­рілуі­не  Бексұлтан Нұржекеұлы, Тынымбай Нұрмағамбетов, Мұхтар Мағауин, Роза Мұқанова, Талаптан Ахметжан, Нұрғали Ораз, Асқар Алтай, Думан Рамазан, Айгүл Кемелбаева, т.б. сынды жазушылар айтарлықтай үлес қосты», – дей келіп, қазіргі қазақ әңгімелерінің көр­кем­дік көкжиегін саралайды. Осы жылдары жарық көрген  қазақ прозасының тарихи-әлеуметтік және мәдени салмағын З.Қабдоловтың «Менің Әуезовім», Ш.Мұртазаның «Ай мен Айша», Қ.Исабайдың «Шоң би», Р.Тоқтаровтың «Абайдың жұмбағы»,  С.Сматаевтың «Біз құлмыз ба, кімбіз?», Қ.Жұмаділовтің «Дарабоз», Б.Жан­дарбековтің «Саки»,  С.Елубайдың «Ақ боз үй»,  Б.Мұқайдың «Өмірзая», Ж.Әлмашұлының «Күлкі мен көз жасы», Қ.Мұханбетқалиұлының «Тар кезең»,
Қ.Тү­менбайдың «Бекеттегі бейкүнәлар», Қ.Жиен­байдың «Жер үстінде жұмбақ бар», Ж.Шаштайұлының «Жаңғырық»  атты аса құнды шығармалары жоғары биікке көтерді. Бостандық,  тәуелсіздік,  азаттық  және мемлекетшілдік тақырыптар мен көзқарастардың идеологиялық, теориялық  негізі аса күшейді, оның бұзылмас іргетас-фундаменті құйылды.  Оқырман осы назарға алынып отырған жылдары жария етілген қазақ лирикасының орны да ерекше екенін және оның жалпы ұлттық деңгейден шығып кеткенін анық көреді.  Ата-бабаларымыздың ғасырлар бойы  қала­ған тәуелсіздік  арман-нұры қазақ топырағына сіңіп, уақыт өте олардың күлімсіреп-қуанып отырған рухы Н.Оразалин («Жауапкершілік туы»), М.Рәш («Құрғақ патриоттыққа қарсылық»), Ғ. Жайлыбай («Аппақ түс»), Қадыр Мырза-Әлі (Халықтық медет»), Т.Медетбек («Жіліншіктік сарын»), Иран-Ғайып («Тұл­парлық»),
Ш.Сариев («Көгілдір әлем»), Е.Дүйсенбайұлы («Тұман тақырыбы»)  сияқты  қазақ  жазушылары мен ақында­рының шығармаларында анық өз бейнесін табады. Ж.Нәжімеденов, Ә.Тәжібаев, С.Сейітов, Х.Ерғалиев, К.Салықов, Ф.Оңғарсынова,  М.Шаханов, Ж.Бөдеш, И.Сапарбай, А.Егеубаев, К.Ахметова, Р.Ниязбек, Н.Ай­тұлы, М.Айтхожина, Ғ.Жайлыбай, Б.Жақып, Қ.Аман­жол сияқты қазақ лирикасының алыптары артынан жас ақындардың поэзиясы жаңа эстетикалық идеямен жарық көруде. Қ.Мұхаметқали («Ар туы»), Ж.Кемал («Естеліктер»),  И.Кереева («Көңіл қоңырауы»), Т.Абаилдаев («Күйік»), Б.Әліқожа («Жылыну»),  С.Баян («Жану»), т.б. көптеген жас ақындар бүгінгі реал заманды сырлы-құпия сұлулыққа, өте көркем маңыз­дылық­қа ай­налдырып, оқырманды өзіменен жетек­тейді. Қазақ көркем сөз өнерінің бұл тал­пы­­ныс-қуанышының құны мен беделі басқа, әрине. Оның тарихи маңыз­ды­лы­ғын уақыт өте ғана түсіне бастаймыз. Біздің пайым­­дауымызша, бола­шақта тәуелсіздік кезеңдегі ақын-жазушылардың қазақ  мем­лекеттік идеясы жолын биікке көтерудегі қосқан үлесі жоғары баға алатыны даусыз.
Бүгінгі қазақ драматургиясының жетістіктері мем­лекетті мекендейтін барлық халықтар үшін мәдениетті бастау бұлағы болып есептелінеді.  Осы жылдары са­хнада қойылып отырған Ә.Кекілбаевтың «Абылай хан», Ш.Мұртазаның «Домалақ ана», С.Жүнісовтің «Са­балақ Абылай – хан Абылай», «Қылмыскер»  М.Бай­серкеновтің «Абылайдың аманаты», Қ.Ысқақ­тың «Қазақтар» , Ш.Құсайыновтың «Томирис», Д.Иса­бе­ков­тің «Шың басындағы шындық»,  Р. Отарбаевтың «Бейбарыс Сұлтан»,  «Сырым батыр»,  Иран-Ғайыптың «Шыңғысхан», «Махамбет», Ә.Таразидың «Муза», Д.Ра­ма­занның «Абылай ханның  арманы», С.Балға­баевтың «Ғашықсыз ғасыр»,  Б.Мұқайдың «Тәлкек тағдыр», Т.Әбдіковтің «Біз үшеу едік» шығармалары кеңестік кезеңде қалыптасқан әкімшілдік-әміршілдік сана-сезімді жоюға, құлдық психологияны ыдыратуға үлкен үлес қосты. Мәдениетіміздегі осындай жетіс­тіктеріміз, сөзсіз, елімізде өмір сүріп жатқан барлық халықтарды алға жетектейді, рухани байлығын арттырады.
Әдеби жанрлардың жаңа сипат алуы қазіргі қазақ көсемсөзіне де байланысты. Ол жөнінде филология ғылымдарының докторы Н.Ақыш: «Еліміз өз алдына отау тіккен кезеңнің бастапқы жылдарында өмірге келген көсемсөз үлгілерінің талайы жиырма бірінші ғасырдың екінші онжылдығы төрге озып жатқан кезде де тарихи құндылығын жоғалта қойған жоқ.  Қазақ көсемсөзінің шеберлерін танытқан да – осы жылдары өмірге келген жекелеген шоқтықты туындылар. Ондай туындыларды өмірге әкелген авторлардың алдыңғы легінде  С.Әсіпов, С.Тәнекеев, Ж.Ысмағұлов, К.Смайылов, Ә.Ыдырысов, С.Ақтаев, С.Ақатай, А.Сей­дімбек, Н.Муфтах, М.Мәжитов, С.Шүкіров, У.Қалижанов, М.Тоқашбаев, Ж.Аупбаев, Б.Айнабеков, Н.Жүсіп, Е.Жүсіпов, Ж.Елшібек, Қ.Боқаев, М.Кенжебай, С.Әбдірахманов, С.Байхонов, О.Жолдыбай, К.Адырбекұлы, Е.Ералиев, С.Парманқұлов, Ж.Кенжалин, Е.Айғалиұлы, К.Тәбей, О.Қауғабай, С.Ибраим, С.Ха­сан, Б.Омарұлы, Т.Тәшенов және т.б. көптеген қаламгерлер көрініп.., қазақ көсемсөзінің жаңа бағытын анықтап берді», – дейді. Көріп отырғаны­мыз­дай, қазіргі қазақ көркем сөз өнері ерекше диалекти­ка­лық дүниетанымдық тарихи сипатымен, ақыл-ой парасатымен тәуелсіздік шыңынан көрініп, қайталан­бас құбылыс ретінде ұрпақтарды ұлы мақсаттарға  жетектейді, дүниежүзілік өркениетті құдіретімен алыс көкжиекке тартып тұрады.
«Қазіргі  қазақ әдебиетіндегі жалпыадамдық  құн­ды­лықтар» атты монографияны оқу барысында арнайы имперсональды нарративтік  танымның қалып­тасу ерекшеліктерінің сараланып жатқанына да  көз жеткізуге болады. Бұл мәселе шетел ғалымдарының да назарын аударатыны даусыз. Әдебиеттанушылар қазіргі қазақ әдебиетінде жаңа мәдениеттік кейіпкер образының /архетип культурного героя/ қалыптасып жатқанын, сонымен бірге, жаңа қазақ адамы бейнесі­нің жаратылып тұрғанын сезеді. Ол мәселе оның көр­кем­дік қызметіне және  архетипіне байланысты еке­нін байқауға болады. Оқырмандар романдардағы тарихи  батырлар, қайраткерлер  орнына жаңа қазақ зиялысы, ұлттық тұлғалар образдарын сипаттау  орын алғандығын анық көріп, бағалап отырады. Бұл орайда оқырман Мұхтар Мағауинның «Жармақ», Таласбек Әсемқұловтың «Талтүс», Айгүл Кемелбаеваның «Мұнара», Дидар Амантайдың «Гүлдер мен кітаптар», А.Әлменбеттің «Мимырт»,  Аслан Жақсылықовтың «Сны окаянных» тәрізді романдарындағы біртұтас  зиялылар образдарымен және жаңа кейіпкерлермен кездеседі. Мысалы, М.Мағауинның «Жармақ» романында бас кейіпкер Мұрат Қазыбеков – қазақтың түп тарихын зерттеуге барша өмірін арнаған тарихшы-ағартушы ғалым. Бұл образ қазақ әдебиетінде  жеке бастың қажеттіліктеріне  айырбастап жіберген қоғам өкілдеріне қарсы тұратын адамның бейнесі. Абай атамыздан келе жатқан кемел адам мүддесі. Бұл жазу­шы  қалаған және арман реализмі. Т.Әсемқұлов­тың «Талтүс» романы да солай. Бас кейіпкер Сабыт – ұлттық мәдениетті қорғаушы, зиялы. Оның  жалпы қазақ халқына ортақ жоғары фольклорлық сана сезім және этно-мәдениет иесі ретіндегі символдық талпынысы бүгінгі қазақ зиялыларына тән азаматтық жа­уап­кершілігінің жарқын бір көрінісі деп ойлау қажет.  Басқаша айтқанда, бұл тұлғалық зияткерліктің өзекті мәселеге айналғанының белгісі. Біз осындай идеяның А.Кемелбаеваның  «Мұнара» романында орын алға­нын байқаймыз. Ол да мәдениетті кейіпкерді сурет­тейді. Бас кейіпкер студент Айжан да жаңа дәуірдің, жаңа өмірдің сипатын және оның мазмұнын іздейді, сол себептен ол қоғамда болып жатқан өзгерістердің ұлттық мінезге, діл мен дүниетанымға әсер-ықпалын көңіл елегінен өткізіп, ұзақ ғасырлар бойы сіңіп қалған құлдық сана-сезімдерден құтылу жолдарын анықтайды. Белгілі жазушы Д.Амантайдың «Гүлдер мен кітаптар» романының бас кейіпкері Әлішер Таймасұлы да – мәдениетті кейіпкер. Оның есімінің мағыналық тарихы да баршылық.  Кейіпкердің бар қазынасы – оның гүлдері және кітаптары. Жазушы үшін олар жеке символдық мағынаға ие. Жазушының пікірінше гүл мен кітап – қоғамдық дамудың тәңірі қалаған негізгі құдіреті. Бірақ Әлішер оған басқаша қарайды. Кітап жазу арқылы «шын бақыт, қалың дәулет, жақсы атақ, үлкен абырой» табу қиын, «одан өмір табиғаты өзгеріп кетпейді, оның бәрі сізбен бірге қала береді» деп ойлайды.  Д.Амантай Тәңірі жолынан адаспау үшін түркі жұрты өзара бірлесуге атса­лыс­пасақ болмайтынын назарымызға салып өтеді. Ол Жаратқан Иенің барлығына күмән келтірмейді. Адам көңілін Тәңірге бермесе, ол бейнет пен нәпсінің қой­ны­нан шыға алмайды деп жауап береді.  Д.Амантайдың бұл романы жанрлық  жағынан көпқырлық сипатқа ие. Оқырман құбылыс ретінде романның ішінде романды байқайды. Олардың қабат-қабат тоғысы көр­кемдік бір мақсатқа бой ұсынады.  Бұл арада М.Омарованың «Ана ғұмыр», А.Әлменбеттің «Мимырт», Х.А­дибаевтың «Созвездие близнецов» және А.Жақ­сылықовтың «Сны окаянных» романдары да қазіргі қазақ әдебиетінде  жаңа мәдениеттік кейіп­кер­лердің галереясына қосқан үлесінің зор екенін  атап өткен жөн. Олар ұлттық тағдыр мәселесіне ерекше мағына беріп отырады, бұл мәселеде жаңаша ойлану керек екенін жариялайды. Авторлар өздері мәде­ниет­тік кейіпкерге айналып жеке нарратор сипатында суреттеледі. Бұл – қазақ көркем әдебиетінің  негізгі  мәселесіне айналатын тақырып.
Осы шығармалар жөнінде филология ғылым­да­рының кандидаты А.Қалиева: «Қазіргі отандық әдеби үдерісте идеялық ұстаным, формалық ізденіс жағынан ерекшеленетін жаңашыл көркемдік арналар қалып­та­сып келеді. Белгілі бір әдеби ағымға қатыстылығы тұрғысынан әрқилы болғанымен, оларға тән ортақ белгі – бұрынғыны қайталамауға, сара жол таңдауға деген талпыныс. Нақты романистика жанры аясын­да­ғы көркемдік ізденістерімен ерекшеленетін көпте­ген қазақ романдарын атауға болады. Бұл роман­дар­дың 2000 жылдары жазылуы ұлттық көркем сөзде жаңашыл әдеби-көркем үрдістердің қалыптаса бастағандығын айқындайды», – деген тұжырым жасайды. Зерттеушінің қазақстандық қаламгерлердің көркемдік ізденістерін саралаудан туған тұжырымы орынды.
Ғылыми еңбектің және бір жаңалығы – Қазақс­тан­да дамып келе жатқан өзге этностардың   әдебие­тінің зерттеу  нысанына айналуы. Онда қазақ әдебиеті керуен басы ретінде қарастырылып, оның артынан  ұйғыр, неміс, орыс, кәріс әдебиеттері еріп келе жат­қаны жан-жақты салыстырмалы түрде көрсетіліп, ұлт жазушыларының шығармалары, олардың Қазақстан әдебиетіндегі орны белгіленген. Монографияның алғы сөзінде филология ғылымдарының докторы Г.Орда: «Бүгінгі таңда арамызда жүрген замандас­та­ры­мыздың жарқын бейнесінің көркем әдебиеттен орын алуы да бүгінгі әдебиеттің жетістігі екенін айту орынды», – дей келіп,  ұйғыр ақын-жазушылары Алмасбекке, А.Ашириге, И. Жалиловқа, неміс жазушысы Г. Бельгерге, орыс өкілдері М.Земсковтың «Перигей», «Сектант», Н.Веревочкинның «Зуб мамонта (Летопись мертвого города)», М.Симашконың «Колокол» («Қоңы­рау»), «Комиссар Джангильдин», Г.Толмачевтің «Ұмы­тыл­мас бейне» атты роман-эсселері мен В.Михайлов­тың «Ғаламат жұт шежіресі» повестерін жоғары бағалайды. Ғалымның пікірінше басынан талай ауыр күндерді өткізген халықтардың ұлттық арман-мақсат­тары адамзатқа ортақ мүдделер аясында тоғысып жатуы заңдылық. Қазақстандық бостандық­ты, азат­тықты, тәуелсіздікті аңсаған барша бұқараның негізгі көздегені – бейбіт өмір сүру болса, оның жолында жанкештілікпен тер төгу әр адамның міндеті саналды. Ендігі абзал міндеттің бірі – өзіміз өмір сүріп отырған қоғамымыздағы заманауи проблемаларды шешуге атсалысу болмақ.
Тәуелсіздік тұсындағы Қазақстан әдебиеті жөнінде филология ғылымдарының докторы Г.Орданың: «Бұл кезең әдебиетінің негізгі жетістіктерінің бірі – ұлттық құндылықтарға қарай бет бұру. Қаламгерлер бұл жыл­дары өз халқының ұлттық ерекшеліктері мен әдет-ғұр­пына, салт-дәстүрлеріне, ана тіліне көңіл бөле бастады. Соңғы жиырма жылдан астам уақыттың туын­дыларын саралап шыққанда қаламгерлердің барлығы дерлік ұлттық құндылықтарға баса назар аударғанына көзіміз жетті. Әдебиет ұлттық құн­дылықтарды насихаттау арқылы  адамзат баласына ортақ өзекті мәселелерді көтере алатынын көрсетті», – деген пікірі қазіргі таңдағы Қазақстан халықтарының әдебиетін тыңғылықты саралаудан туындап отыр.
Жас ақындар поэзиясын зерттеген Н.Құдай­бер­генов   қазақ жастарының өлең әлемі жөнінде: «Жүрек түкпіріндегі сезім сиқырын лирикалық шеберлікпен жеткізу, замана алға шығарған ұғымдар арқылы ғашықтық өлшемінің тым биік екенін білдіру, ұтымды тіркес, ойнақы диалогтар арқылы махаббаттың нәзік иірімдерін таныту – қазіргі жас ақындар шығарма­шы­лығына тән ізденістер», – деген тұжырымды ұсынады. Ол жас ақындардың өлеңдеріне шолу жасау арқылы қазіргі поэзияның талап-талпыныстарын жан-жақты сипаттайды.
Ұжымдық монографияның мақсаты – Қазақстанды мекен еткен қазақ және өзге этностар әдебиетіндегі ұлттық және жалпыадамдық тәрізді ортақ көзқарасты, ортақ мүдделерді  көрсету болса, авторлар қауымының осы мақсатқа жеткендігі қуантады. Зерттеушілер тәуел­сіздік тұсындағы әдебиеттің  генсеологиялық, он­тологиялық табиғаты  ерекше күрделі екендігін оның қарқынды дамуымен ғылыми тұрғыда дәлел­деген. Сондықтан қазақ әдебиетінің саяси-қоғамдық мүддесін арттыратын еңбек авторларына шығар­ма­шылық табыс тілейміз.