Казуо ИШИГУРО: ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ – ҚИЯЛДАҒЫ ҰРЫС ӘЛЕМІ
Казуо Ишигуро (Кazuo Ishiguro) 1954 жылы Жапонияның Нагасаки өңірінде дүниеге келген. 1960 жылы оның ата-анасы Англияға қоныс аударған. Ол жапон текті ағылшын жазушысы ретінде 2017 жылы Нобель әдеби сыйлығын алған.
«Мені жіберме», «Бір күннің қалдықтары», «Жерленген алып», «Біз жетім қалғанда» т.б. шығармалары ағылшын тілді мемлекеттердің оқырмандары тарапынан таңдаулы шығармалар болып бағаланған.
– Романыңыздың идеясы әр түрлі болып келеді. «Жерленген алып» атты шығармаңыз оқырман қауымды қатты таңғалдырды. Аталған романды жазуға не түрткі болды? Осы шығарманы жазардан бұрын қандай кітаптар оқып едіңіз?
– Шындығында, осы кітабымды жазубас бұрын көп іздендім, бірнеше таңдаулы шығармаларды оқыдым. Бірақ «Жерленген алыпты» жазу барысында, оқыған кітаптар мен аталған шығармамның өзара байланысы болды дей алмаймын. Қолға қалам алған сәтте шығармашылық әлеміңді меңгеру құдды қиян-кескі ұрысқа түскенмен бірдей екенін аңғардым. Шынын айтсам, әуелде жазғанымдай, мен жұмыс істейтін салада кез келген нәрседен өзімді әдейі аулақ ұстаймын. Мысалы, «Тақ ойынының» бірде-бір эпизодын көрген емеспін. Сонда кірістірген эпизодтардың барлығы дерлік шығарманы жазуға бар зейініммен кіріскен сәтте туындады. Тіпті, осы туралы «Егер мен осыған ұқсас көріністерді көрген болсам, ол менің ойымдағыны елестетуге, шығармашылық әлемімді өзгертуге әсер етуі мүмкін. Сол үшін де «шығармашылық – қиялдағы ұрыс әлемі», – дегім келеді.
– Сөзіңізге қарағанда, жоспар жасау кезеңі мен шығармашылық кезең сіздің шығарма жазу барысыңыздың өзгеше екі бөлігі секілді ғой…
– Дұрыс айтасыз, ой-қазанымдағы дүниені жоспарлағанда мен ең алдымен өзгеше идеялар іздеймін һәм көп оқимын. Мен жоспар жасауға көп уақытымды жұмсаймын. Бұны менің ерекшелігім деп айтуға болатын шығар. Мен білетін көптеген жазушылар ешқандай жоба-жоспарсыз жазуға отыра кетеді. Ал олар бірдеңені жазарда шабытқа сүйенеді, содан соң өзінде осы туралы қандай материал бар екенін іздеп, аласапыран күйге түседі. Мен осы күнге дейін бұлай істеп көрмеппім. Жазбақшы болған шығармамды бастаудан бұрын, сол туралы көптеген деректерді білуге асығамын, шығармаға қажетті өзгеше идея қашан ойыма келгенше, пісіп дайын болғанша, асығыс күйде қалам тербемеймін. Егер олай етпесем, онда менің қаламымнан жақсы дүние шықпасы анық.
– Өзгеше идея тапқаныңызды қайдан білесіз?
– Бұл екі-үш сөйлемнен тұратын өз ой-пікірім болуы мүмкін. Бұл сөйлемдер оқыған адамды өзіне тартатын қасиетке ие әрі шығарманың айтар ойының жиынтығы деуге болады. Өзім тудырған қорытындыдағы шиеленіс пен эмоцияны өзім еркін сезіне алуым қажет. Міне, осы кезде қолға қалам алатын сәттің келгенін түйсінемін. Бұл кезде сен өзіңе сенесің, жақсы туындының өмірге келеріне сенесің. «Жерленген алыпты» мысалға алсақ, осы шығарманың басқы жағы «Жер бетінде адамдар ұжымдық және таңдамалы амнезиямен (есте сақтау қабілетінен айырылған науқас) ауыратын бір қоғам болған» деп басталады.
– Бұл сөйлем шығарманы жазудан бұрын қорытқан сонда ойыңыз ба?
– Иә, бірақ бұны идея деп айту жеткіліксіз. Бұл сөйлем тек тұжырымдаманың ғана рөлін атқарып тұр. Егер «Жерленген алыптың» басқы сөйлемін одан әрі жалғастырып жаза берсем, «Ортақ естеліктері болмаған ерлі-зайыптылардың махаббаты далбасалыққа айналады…» – деп кете берер еді. Ал үшінші сөйлем– олардың айналасындағы мемлекеттің қандай да бір шиеленіскен тыныштықта болатындығын бейнелер еді. Сол үшін бұл сөйлемдерді әрі қарай жалғастырып жазған жоқпын. Жазудың қажеті болмаған да шығар. Бірақ мен шығармашылық жобаны түгел дерліктей абстрактілі түрде бастадым әрі шығармаға байланысты зерттеулерді жоспарға енгіздім.
– Жазуға тиісті шығарманы жоспарлау кезінде оқығаныңызға немесе ойлағаныңызға тым көп көңіл бөлесіз бе?
– Бұл міндетті емес. «Жерленген алыпты» жазардан бұрын мен канадалық жазушы Ерна Паристың «Ұзын көлеңкелер» атты кітабын оқыдым. Бұл – 2000 жылдардың басында жарыққа шыққан, әртүрлі мәселелер туралы жазылған, саяхат естеліктерін баян ететін шығарма. Одан кейін Тони Жудэттың «Соғыстан соң», Петр Новичтің «Америка өміріндегі арпалыс» атты кітаптарын оқып тауыстым. Осы кітаптар мені ізденіске жетеледі, оқығандарымның ішіндегі бірері аталған кітаптың мазмұнына әсер етуі бек мүмкін. Мен жалпы бірнеше киноны көріп, бірнеше кітап оқып болған соң, өзіме: «Осылардың ішінде менің шығармашылық әлеміме, идеяма, суреттеп жазуыма септігін тигізетін біредеңелер бар ма?» – деген сұрақ қоямын.
– «Жерленген алып» романыңызда жапондарға қатысты ештеңе айтылмаса да, оның стилі мен өзіне тән әуені жапондыкі екені менмұндалап тұр. Осы стиль маған ұнайды. Шығарма жазу барысында тіл мен әуенге барынша көңіл бөлесіз бе, жоқ әлде табиғилық басым бола ма?
– Шығарма жазуға кіріскен алғашқы жылдары бұған әдейі көңіл бөлетінмін. «Адырлардың бозғылт бейнесі» атты алғашқы романымның негізгі идеясы Жапонияда ойыма келді әрі сонда жазылды. Менің кейіпкерлерім – жапондықтар, сол үшін, әрине, олар ағылшын мәнеріндегі жапон тілінде сөйлейді. Ал, «Қалқымалы әлемнің суретшісі» атты шығармамдағы кейіпкерлер тек жапондықтар ғана емес, шығарма ағылшын тілінде жазылғанымен, кейіпкерлер жапон тілінде сөйлейді. Аталған шығармама мен ағылшын тілінің формальді, қабылдауға ыңғайлы түрін қолдандым. Бірақ, белгілі бір дәрежеде бұл менің тіл қолданудағы табиғи және таңдаулы тәсілім болуы да мүмкін. Мысалы, «Бір күннің қалдықтарындағы» сарай қызметшісі ағылшын текті болса да, оқырмандар оны жапондық ретінде қабылдайды. Ал «Жерленген алыпта» жапондық Жапония туралы ештеңе айтқан жоқпын әрі тіл басымдықтары басқа шығармаларыммен ұқсастау деп ойлаймын. Мен астарлы сөйлемдерді қолдануды жақсы көремін. Себебі, сол арқылы айтқың келіп тұрған ойыңды жеткізе аласың.
Сұхбаттасқан
Элиза ЧАҢ
Ағылшын тілінен аударған Дүйсенәлі ӘЛІМАҚЫН