Өздерін «Күн» немесе «Ғұн» – деп атау сол замандағы көшпелі Алаш жұр­тында көнеден қалыптасқан Ю.Яко­вецтің «История цивилизации» монографиясында былай дейді: «Их предки были свободными людьми – детьми великих степей, их называли гунны или хунны. Сами они называли детьми Солнца или самим солнцем – Кун, Гун, что по гунский и по казахски означает солнце».
Еділ өзенінің бойынан Кәрі құрлыққа жорыққа шыққан Аттілі (Аттила) жолында қазіргі Русьті кездестірмеген. (Ол кездерде солтүстіктегі көршіміздің мемлекеті тұрмақ, княздықтары да құрылмаған. Ормандарда өз денесіндегі суымен беті-қолын жуып, балық аулап, аңшылықпен айналысып ормандарда жабайы түрде күн көрген.
Бұл Еуропа ғалымдарының дәлелдеген шындығы. Бұл дәстүрді олар қазір де ұс­тайды. Денелеріне қотыр шықса немесе бір жерін жырып кетсе, «насыбайларының суын» пайдаланады.
Сонымен, Кәрі құрлық жеріне ат басын бұрған Аттілі (Аттила) бастаған ұлы жорық Рим империясына оңдырмай соққы берді.
Көшпелі Ұлы қағанаттың күш-қуаты мың жылдық Римді шошытып жіберді. Егер орыс тілінде айтатын болсақ, «Рим – вечный город», – был национальной идеи Римской империи. Ғұндардың соқ­қысынан кейін, бұл мәтел жайына қалды. Сол бір уақытта Рим империясының қарамағында жүз миллиондай халық болған екен.
(Патрик Ховорд. «Аттила-король гун­нов. Человек и миф») Аттіліне қарайтын ғұндар ондай көп емес еді. Бірақ жауын­гер­­лері соғысқа қабілеті жағынан римдік­терден екі-үш есе асып түсетін. Ат үстінде шебер соғысатын. Рим империясына қа­рай­­тын жауынгерлер көбіне жаяу жүріп плангалық ұрыс жүргізетін. Тек темір са­уытты рыцарлары болмаса. Шауып келе жатқан ғұн сарбазы оларға жақын­дамай-ақ шалма лақтырып атынан аударып тү­сі­ретін. Қанша ғасырлар бойы Еуропа­ның барлық ұлттарын бағындырып, санасына «Біз құлдармыз», – деген сөзді сіңіріп, қалыптастырған. Жеке халық болып, дербес мемлекет құруды санасына сіңірген.
Адам шошырлық гладиаторлар соғы­сын ойлап тауып, кісі қанын судай шашып, өздері ләззат алып, адам баласын мазақ қылған Ұлы Римді көшпелі ғұн империясы күлін көкке ұшырды. Каталаун жазы­ғын­дағы мың жылда бір болатын Ұлы шай­қас, тұтас Еуропаның ұлттарын үйін­дегі итіндей үйретіп алған Римді оңдырмай бүк түсірді. Герман, Пари, Гот, тағы басқа толып жатқан тайпалар мен халықтар бостандық алып кетті.
Осы арада аздап шегініс жасап, мынаны айта кеткенді жөн көрдік: Атақты ғалымымыз Әлкей Марғұлан «Қозы Көр­пеш – Баян сұлу» дастанының дүниеге келгеніне 4000 жыл болған, – деп жазыпты. Сонда бұл дастан Скифтер заманында туған ғой. Осыған қарап біздің қазақтар Скиф, Ғұн, Түркілер және Алаш жұрты болып қазіргі заманға түрлі атаулармен жеткен десек, қателеспеген­ді­гіміз.
Сонда Аттілі (Аттила) немесе Еділ ба­тыр қазақтың төл баласы болғанынан жүз пайыз сенуіміз керек қой.
А.Н.Бернштам былай деп жазады: Нақтырақ болсын деп орысша келтірдік. –«Гунны сыграли свою историческую роль приняв участие в крушение огромной многоэтничной и разнородной Рим­с­кой империи, на политической кар­те Евро­пы появились новые государственные образования.
Вот в этом то и была главная заслуга гуннов и гения Аттилы перед мировой ци­вилизацией», – дейді.
Автордан: Аттіліне (Аттила) өткен жылдары 1600 жыл толды. Бүкіл Рим империясын құлатып, ондағы жүздеген ұлттарға бостандық алып берген ұлы хан және батырымызға Алматының Көктө­бе­сінен әрі Астананың орталық алаң­дары­ның бірінен ескерткіш монумент тұрғызып бүкіл әлемге мақта­ныш­пен көрсетуімізге болар еді.

Билікте отырғандар және туған хал­қым осыны дұрыс түсінсе екен деймін. Аллам жар болсын!

Бейсенғазы Ұлықбек,
Қазақстан Журналистер одағының мүшесі.